Kim jest obrońca węzła małżeńskiego?
Niezwykle istotną rolę w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa sakramentalnego pełni obrońca węzła małżeńskiego (łac. vinculi defensore). Jego obecność w postępowaniu przed sądem kościelnym jest obowiązkowa, bowiem jest gwarantem sprawiedliwego procesu (zob. art. 56 § 1 instrukcji procesowej „Dignitas connubii”, dalej: DC).
Powołanie obrońcy węzła małżeńskiego
Obrońca węzła małżeńskiego zostaje powołany w jednym z pierwszych dekretów sądu, w ramach którego dokonuje się ustalenia składu trybunału, który będzie orzekał w sprawie. Przepisy prawa kanonicznego nakładają na osobę, która chce się ubiegać o funkcję obrońcy węzła małżeńskiego szczególne wymagania, mianowicie konieczność zdobycia odpowiedniego wykształcenia i tytułu doktora lub licencjata prawa kanonicznego. Ponadto, osoba taka winna odznaczać się „dobrym imieniem, roztropnością i gorliwością o sprawiedliwość” (zob. kan. 1435 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., dalej: KPK/83).
Rola i zadania obrońcy węzła małżeńskiego w procesie
Podstawową rolą i zadaniem obrońcy węzła małżeńskiego w procesie jest przedkładanie wszelkich argumentów (dowodów, opinii, zarzutów), które w sposób racjonalny (łac. rationabiliter), przemawiają przeciwko nieważności małżeństwa, innymi słowy – przyczyniają się do obrony węzła małżeńskiego (zob. kan. 1432 KPK/83; art. 56 § 3 DC).
Realizacja obowiązków obrońcy węzła małżeńskiego znajduje swój wyraz na różnych etapach postępowania i realizuje się przez różne czynności. Obrońca węzła małżeńskiego posiada bowiem legitymację do wszczęcia procesu (zob. kan. 1626 KPK/83; art. 276 § 1 DC) oraz zgłoszenia apelacji (zob. kan. 1628 KPK/83; art. 279 § 1 DC), wydaje opinię co do przyjęcia skargi powodowej (zob. art. 119 § 2 DC), przygotowuje pytania na potrzeby przesłuchań oraz ma możliwość uczestniczenia w trakcie przesłuchań (zob. kan. 1533 i 1678 § 1 KPK/83; art. 159 § 1 DC). Ponadto, jest uprawniony by przeglądać akta sprawy, chociażby jeszcze nie były ogłoszone i zapoznać się z dowodami przedłożonymi przez strony (zob. kan. 1678 § 2 KPK/83; art. 243 § 1 DC; art. 159 § 2 DC). Po zapoznaniu się z aktami sprawy może proponować sędziemu nowe dowody, w celu uzupełnienia zgromadzonego materiału (zob. art. 236 DC).
Uwagi przedwyrokowe obrońcy węzła małżeńskiego
Kwintesencją pracy obrońcy węzła małżeńskiego jest przygotowanie przedwyrokowych uwag (łac. animadversiones), w których odniesie się do zebranego w sprawie materiału dowodowego. Obrońca węzła małżeńskiego podaje wszelkie argumenty przeciwko stwierdzeniu nieważności małżeństwa. Uwagi obrońcy węzła małżeńskiego są częścią szerszego etapu procesu, który nazywa się dyskusją sprawy. Dyskusja oznacza, że strony w formie pisemnej dokonują podsumowania dotychczasowego przebiegu procesu, przedstawiając swoje stanowiska, tak zwane obrony i uwagi (zob. kan. 1601 i 1602 § 2 KPK/83). Mają również możliwość, w wyznaczonym przez sędziego terminie, przedłożenia odpowiedzi na obrony i uwagi pozostałych uczestników (zob. kan. 1603 § 1 KPK/83). Obrońca węzła małżeńskiego ma dodatkowo prawo ponownej repliki na odpowiedzi stron, bowiem przepisy prawa kościelnego dają mu uprawienie zabrania głosu jako ostatniemu (zob. kan. 1603 § 3 KPK/83; art. 243 § 1 DC).
Co istotne, uwagi obrońcy węzła małżeńskiego muszą zawsze odnosić się do tytułu nieważności małżeństwa, w oparciu o który prowadzony jest proces.
Dla przykładu, jeżeli formułą wątpliwości będzie pytanie: czy małżeństwo stron zostało nieważnie zawarte z tytułu błędu co do przymiotu drugiej strony, który ze swej natury może poważnie zakłócić wspólnotę życia małżeńskiego (kan. 1098 KPK/83), to obrońca węzła małżeńskiego będzie kwestionował jedną z trzech podstawowych przesłanek: brak podstępnego działania, brak błędu co do przymiotu drugiej strony, a na przykład jedynie niewiedza, a także brak poważnego charakteru błędu, który nie był na tyle istotny, aby ze swojej natury zakłócić wspólnotę małżeńską (por. art. 56 § 4 DC).
Czy obrońca węzła małżeńskiego może opowiedzieć się za nieważnością małżeństwa?
Zgodnie z treścią art. 56 § 5 DC obrońca węzła małżeńskiego „nie może nigdy działać na rzecz nieważności małżeństwa: jeśli w jakimś szczególnym przypadku nie ma do zaproponowania nic racjonalnego lub przedłożenia przeciw nieważności małżeństwa, może zdać się na sprawiedliwości sądu”.
Czy warto przygotować odpowiedź na uwagi obrońcy węzła małżeńskiego?
W celu zachowania sprawiedliwego charakteru procesu należy sporządzić replikę na uwagi obrońcy węzła małżeńskiego i przedłożyć wszelkie argumenty przemawiające za nieważnością małżeństwa. Wówczas akta sprawy stają się obszernym i merytorycznym materiałem, na którym pracują sędziowie przed wydaniem sprawiedliwego wyroku, opartego na moralnej pewności.
Jak może pomóc adwokat?
Rolą adwokata w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa jest m. in. sporządzenie repliki na przedwyrokowe uwagi obrońcy węzła wałżeńskiego. Adwokat służąc pomocą merytoryczną pomaga w przedłożeniu kontrargumentów wobec twierdzeń obrońcy uzasadniających ważność małżeństwa. Jest to bardzo ważny etap postępowania, bowiem poprzedza wyrokowanie. W praktyce naszej kancelarii odpowiedź na uwagi obrońcy węzła małżeńskiego wpisuje się w stały element pomocy prawnej stronom, które reprezentujemy.
Katarzyna Kasztelan - prawnik kanonista
Kancelaria Prawa Kanonicznego i Rodzinnego KANONISTA
kanonista@kanonista.com; 22 375 73 80
Polecamy serwis: Rozwód kościelny