Niedozwolone klauzule umowne zwane klauzulami abuzywnymi charakteryzują się tym, że są wyjątkowo niekorzystne po stronie konsumenta a pożądane po stronie przedsiębiorcy. Uznanie takiego postanowienia za niedozwolone musi dotyczyć głównych świadczeń stron umowy (konsument-przedsiębiorca).
Zobacz: Uznanie klauzuli umownej za niedozwoloną
Wystąpienie niedozwolonego postanowienia umownego
W art. 3851 kodeksu cywilnego zawarta jest klauzula generalna dotycząca wszystkich umów konsumenckich. Wynika z niego, iż każde postanowienie umowne określone w umowie, która jest zawierana bez uzgodnienia z konsumentem nie wiąże go, w szczególności, jeżeli to postanowienie rażąco narusza jego interesy oraz jest sprzeczne z dobrymi obyczajami bądź konsument nie miał rzeczywistego wpływu na jego treść. Umowa w części dotyczącej postanowienia niedozwolonego staje się nieważna a takie postanowienie bezskuteczne. W pozostałej części umowa jest wiążąca dla obu stron.
Kontrola konkretna wzorców umownych
Każda umowa może zostać poddana kontroli przez sąd na wniosek konsumenta. Jest to tzw. kontrola konkretna. W praktyce oznacza to, że konsument może w postępowaniu sądowym dochodzić uznania postanowienia umownego za niedozwolony. Art. 3853 kodeksu cywilnego zawiera katalog postanowień umownych, które mogą zostać uznane za niedozwolone. Jednakże nie jest to katalog zamknięty, czyli w przypadku wątpliwości co do ważności klauzuli umownej sąd ma możliwość odwołania się do tego przepisu. Jest to pewnego rodzaju ułatwienie przyznane sędziemu w celu skutecznego uznania danej klauzuli za niedozwoloną bądź ocenić ją jako rażąco naruszającą interes konsumenta.
Kontrola abstrakcyjna wzorców umownych
Kontrola abstrakcyjna dotyczy samego wzorca, a domagać się przeprowadzenia takiej kontroli może każdy, kto uważa, że mógłby zawrzeć z przedsiębiorcą niekorzystną dla siebie umowę zawierającą klauzulę niedozwoloną. Na podstawie art. 47938 kodeksu postępowania cywilnego można wytoczyć powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Ponadto takie powództwo może wytoczyć również osoba niebędąca stroną w umowie lecz np. organizacja społeczna. W takim przypadku sąd zobowiązany jest rozpatrzyć sprawę konsumenta pod względem merytorycznym, czy rzeczywiście można uznać podaną w pozwie klauzulę za niedozwoloną. Ustawodawca przyznaje tu możliwość rozpatrzenia przez sędziego tej kwestii w oparciu o przepis art. 3853 kodeksu cywilnego. Jeżeli dane postanowienie mieści się w wymienionym katalogu to można je uznać za bezskuteczne.
Skutki uznania wzorca za niedozwolony
W przypadku, gdy wzorzec umowny zostanie przez sąd uznany za niedozwolony Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpisuje go rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Wpisanie takiego wzorca do rejestru powoduje, iż nie można go w przyszłości stosować w całym obrocie konsumenckim. Wyrok wydany w sprawie o uznanie wzorca za niedozwolony jest wiążący dla stron postępowania oraz dla innych konsumentów i przedsiębiorców.
Zobacz: Klauzula niedozwolona