Renata Skowronek-Kiesio z Robert Ofiara Kancelaria Adwokacka
Uprowadzenie małoletniego
Kodeks karny w art. 211 stanowi, iż ten, kto brew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Dla osoby małoletniej lub nieporadnej, takie doświadczenie wpływa negatywnie na jej stan emocjonalny i jej przyszłe życie, powoduje brak poczucia bezpieczeństwa i może pozostawić trwały ślad w jej psychice. Dla opiekuna takiej osoby, uprowadzenie to naruszenie jego prawa do sprawowania władzy rodzicielskiej, sprawowania opieki przez m.in. dziadków bądź nauczycielki w szkole.
Uprowadzenie w kontekście prawa rodzinnego i opiekuńczego
Gdy pomiędzy rodzicami dziecka powstają konflikty prowadzące do odebrania małoletniego przez jednego z nich, kwestia samego uprowadzenia zatraca charakter wyłącznie kryminalny i staje się przedmiotem rozważań w oparciu o przepisy prawa rodzinnego. W tym kontekście omówimy sytuacje, w których uprowadzenia dopuszcza się jeden z rodziców dziecka.
Aby mówić o uprowadzeniu dziecka, rodzic zabierający małoletniego spod opieki drugiego rodzica, musi mieć co najmniej ograniczone prawa rodzicielskie, w stopniu niepozwalającym mu na decydowanie o miejscu pobytu dziecka. Niezwykle rzadko zdarza się, aby sąd, w sytuacji rozwodu czy separacji, przyznawał opiekę rodzicielską na równi obojgu rodzicom. Aby tak się stało, rodzice muszą przedstawić porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, a w sytuacji rozwodu takie porozumienie jest zwykle bardzo trudne do osiągnięcia. Niemniej jednak, takie rozwiązanie jest możliwe i nie można mówić o uprowadzeniu w sytuacji, w której oboje rodzice mają równe prawa decydowania o miejscu pobytu dziecka i jeden z nich postanawia np. zabrać małoletniego na wakacje.
Uprowadzenie dziecka przez jednego z rodziców
Uprowadzeniem będzie również zabranie dziecka spod opieki tego z rodziców, który wystąpił z wnioskiem o zabezpieczenie przy nim miejsca pobytu dziecka na czas postępowania rozwodowego lub o separację i któremu w postępowaniu zabezpieczającym sąd przychylił się do tego wniosku.
Istnieje jednak jeszcze jedno zagrożenie, o którym mówi się coraz częściej – jest to tzw. porwanie rodzicielskie, tj. sytuacja, w której rodzice mają równe prawa rodzicielskie bądź mogą na równi decydować o miejscu pobytu dziecka, a dziecko zostaje zabrane przez jednego z rodziców spod opieki i bez zgody drugiego z nich.
Porwanie rodzicielskie nie stanowi przestępstwa zgodnie z polskimi przepisami prawa.
Czynniki zwiększające zagrożenie uprowadzeniem lub porwaniem rodzicielskim dziecka
Istnieją określone sytuacje faktyczne, które wpływają na zwiększenie zagrożenia uprowadzeniem lub porwaniem rodzicielskim dziecka. Taką sytuacją jest między innymi rozpad małżeństwa i postępowanie rozwodowe. Niezwykle rzadko zdarza się, aby sąd w sytuacji rozwodu czy separacji, przyznawał opiekę rodzicielską na równi obojgu rodzicom. Aby tak się stało, rodzice muszą przedstawić porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, a w sytuacji rozwodu takie porozumienie jest zwykle bardzo trudne do osiągnięcia. Narastające w postępowaniu konflikty stają się często przyczyną do rozgrywek, których ofiarą pada dziecko.
Sposób wykonywania prawa do kontaktów z dzieckiem może również świadczyć o zamiarach rodzica względem dziecka. Jeśli w przeszłości zdarzało mu się to prawo nadużywać, nie stosując się do umówionego planu spotkań, zabierając małoletniego na dłuższe wakacje bez zgody drugiego rodzica może to świadczyć, iż niestosujący się do ustaleń rodzic będzie próbował zatrzymać dziecko przy sobie.
Uprowadzenie dziecka przez rodzica za granicę
Również jeśli rodzice dziecka mają różne pochodzenie lub obywatelstwa, może wzrastać zagrożenie, iż jedno z nich uprowadzi dziecko do swojego ojczystego kraju. Ten czynnik może mieć wpływ nie tylko na sytuację rodziny, która uległa rozpadowi w wyniku rozwodu – również w trwających jeszcze związkach może dochodzić do konfliktów na tle kulturowym, gdy każdy z rodziców zapragnie wychować dziecko zgodnie z kulturą i obyczajami swojego ojczystego kraju.
Głośne historie małżeństw obywateli Polski z obywatelami krajów arabskich, do których porywane były dzieci, stanowią jaskrawy przykład dla wpływu różnic kulturowych na częstotliwość porwań rodzicielskich.
Przede wszystkim jednak nie powinno się bagatelizować bezpośrednich gróźb ze strony rodzica, dotyczących uprowadzenia dziecka.
Jakie kroki powinieneś/powinnaś podjąć, gdy Twoje dziecko zostaje uprowadzone/porwane przez drugiego rodzica?
W sytuacji uprowadzenia dziecka, w pierwszej kolejności należy udać się na najbliższy posterunek policji, w celu zgłoszenia tego faktu. Pomimo iż, jak wspominaliśmy wcześniej, porwanie rodzicielskie nie jest przestępstwem, jeśli zabranie lub przetrzymywanie dziecka przez współmałżonka wiąże się z brakiem informacji o obecnym miejscu jego pobytu, również możesz rozpocząć swoje działania od zgłoszenia się na policję – gdy niemożliwym staje się ustalenie gdzie w danej chwili przebywa Twoje dziecko, jest to już sytuacja o znamionach zaginięcia.
Policjant, przyjmujący zgłoszenie ma obowiązek natychmiast podjąć odpowiednie kroki – nie ma więc żadnego z góry określonego terminu, który musi upłynąć aby wskazane służy podjęły działanie – ich reakcja musi być szybka, adekwatna do powagi sytuacji.
Następnie masz prawo w każdej chwili zgłosić się do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania dziecka lub miejsca jego pobytu, z wnioskiem o odebranie dziecka. I to zarówno w sytuacji uprowadzenia jak i porwania rodzicielskiego. Jeśli przed sądem toczy się Twoje postępowanie rozwodowe, postępowanie dotyczące separacji bądź unieważnienia małżeństwa, wniosek o wydanie dziecka należy zgłosić właśnie do tego sądu. Jeśli nie uda Ci się samodzielnie określić, gdzie konkretnie, wraz z drugim rodzicem, przebywa Twoje dziecko, sąd zleci policji ustalenie miejsca jego pobytu, wydając tzw. ogólnopolski nakaz poszukiwań. Efektem Twojego wniosku, w przypadku uznania go przez sąd, jest wydanie postanowienia o odebraniu dziecka rodzicowi, który je uprowadził, a samo postanowienie staje się skuteczne już w momencie jego ogłoszenia. W przedmiotowym postanowieniu sąd zakreśli termin dla drugiego rodzica do oddania dziecka dobrowolnie - po upływie tego terminu sąd zleci przymusowe odebranie małoletniego.
Porwanie rodzicielskie a zaginięcie
Konsekwencje uprowadzenia/porwania rodzicielskiego dla rodzica
Konsekwencją uprowadzenia dziecka przez rodzica, który miał ograniczoną władzę rodzicielską i nie mógł decydować o miejscu pobytu dziecka, może być zupełne pozbawienie go praw rodzicielskich względem małoletniego, w związku z tak poważnym naruszeniem jego bezpieczeństwa i stworzeniem zagrożenia dla jego zdrowia fizycznego i psychicznego.
Względem rodzica z pełnią praw, który jednak dopuścił się porwania rodzicielskiego, rozważyć należy ograniczenie jego decyzyjności względem istotnych spraw dziecka, w związku z nieposzanowaniem obowiązku wspólnego decydowania w tym zakresie przez obu małżonków.
Wniosek o pozbawienie bądź ograniczenie władzy rodzicielskiej należy złożyć w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich sądu rejonowego. W uzasadnieniu wniosku należy wskazać okoliczności, przemawiające za ograniczeniem bądź pozbawieniem władzy rodzica, który dopuścił się uprowadzenia bądź porwania. Wpis za każdy z tych wniosków wynosi 40 złotych.
Międzynarodowe porwania rodzicielskie