Kara w postaci ograniczenia wolności stanowi pewnego rodzaju alternatywę dla krótkoterminowej kary pozbawienia wolności oraz dla trudnej do spłacenia grzywny. Jest to jedna z kar wolnościowych co oznacza, że jej istotą nie jest odizolowanie skazanego od społeczeństwa. Kara ograniczenia wolności może polegać na nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne lub potrąceniu od 10 % do 25 % wynagrodzenia na wybrany przez sąd cel społeczny.
Należy zaznaczyć, że niezależnie od rodzaju orzeczonej przez sąd kary ograniczenia wolności, skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu, a także jest zobowiązany do udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
Czas trwania kary
Według art. 34 § 1 Kodeksu karnego (dalej: k.k.), kara ograniczenia wolności trwa najkrócej 1 miesiąc, najdłużej 2 lata. Górna granica wymierzenia kary ograniczenia wolności obowiązuje także przy wymierzeniu tej kary jako kary łącznej lub w sytuacji nadzwyczajnego obostrzenia tej kary.
Zobacz też: Łączenie kar
Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym. Sąd wymierzając oskarżonemu za przestępstwo karę ograniczenia wolności w postaci obowiązku wykonywania prac na wskazany cel społeczny, powinien określić wymiar tej pracy w stosunku miesięcznym, gdyż niedopełnienie tego obowiązku stanowi obrazę przepisów prawa materialnego (za: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2005 r. WA 28/04)
Sposób wykonania kary ograniczenia wolności w postaci prac społecznych
Kara ograniczenia wolności jest wykonywana w miejscu stałego pobytu lub zatrudnienia skazanego albo w niewielkiej odległości od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za wykonaniem tej kary w innym miejscu.
Nadzorem nad wykonaniem tego rodzaju kary oraz orzekaniem w sprawach z nią związanych zajmuje się sąd rejonowy, w okręgu którego kara jest lub ma być wykonywana. Czynnościami związanymi z organizacją i kontrolą wykonywania kary ograniczenia wolności zajmuje się sądowy kurator zawodowy.
W celu wykonania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne sąd przesyła odpis orzeczenia właściwemu sądowemu kuratorowi zawodowemu. Właściwy wójt, burmistrz lub prezydent miasta wyznacza miejsca, w których może być wykonywana nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne. Takim miejscem wykonania kary ograniczenia wolności w postaci prac społecznych może być m.in:
- młodzieżowy ośrodek wychowawczy;
- placówka lecznicza;
- państwowa lub samorządowa jednostka organizacyjna;
- jednostka organizacyjna pomocy społecznej, fundacja, stowarzyszenie i inne instytucje lub organizacje użyteczności publicznej, niosące pomoc charytatywną (za ich zgodą).
Sądowy kurator zawodowy w terminie 7 dni od doręczenia orzeczenia wzywa skazanego oraz poucza go o prawach i obowiązkach oraz konsekwencjach wynikających z uchylania się od odbywania kary. Po wysłuchaniu skazanego określa także rodzaj, miejsce i termin rozpoczęcia pracy, o czym niezwłocznie informuje właściwy organ gminy i podmiot, na rzecz którego będzie wykonywana praca.
Rozpoczęcie odbywania kary w opisywanej formie następuje w dniu, w którym skazany przystąpił do wykonywania wskazanej pracy.
Wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne może odbywać się także w dni ustawowo wolne od pracy i dni wolne od pracy u danego podmiotu, na rzecz którego jest ona wykonywana.
Sąd, a także sądowy kurator zawodowy mogą w każdym czasie żądać od skazanego wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary ograniczenia wolności i w tym celu wzywać skazanego do osobistego stawiennictwa. Niedochowanie tego obowiązku może być uznane za uchylanie się od obycia kary czego konsekwencje zostały opisane poniżej.
Konsekwencje uchylenia się od odbycia kary
Może zdarzyć się tak, że skazany nie podejmie się obowiązku odpracowania określonej liczby godzin na wyznaczony cel społeczny. W takiej sytuacji sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.
W razie gdy skazany wykonał część kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w wymiarze odpowiadającym karze ograniczenia wolności pozostałej do wykonania, przyjmując, że jeden dzień zastępczej kary pozbawienia wolności jest równoważny dwóm dniom kary ograniczenia wolności.
Jeżeli dane przestępstwo nie jest karane pozbawieniem wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1137)
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 665)
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2005 r. (sygn. akt WA 28/04)