Kiedy w 2004 roku uchwalona została nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, prasa bardzo pozytywnie zaopiniowała wprowadzone przez ustawodawcę zmiany. Zwracano uwagę na to, że nowelizacja dostosowuje regulacje do aktualnych uwarunkowań zarówno społecznych jak i gospodarczych. Niestety jak pokazuje praktyka intencje ustawodawcy nie do końca pokryły się z oczekiwaniami społecznymi, a w szczególności oczekiwaniami przedsiębiorców.
Ustawowa wspólność majątkowa
Z chwilą zawarcia małżeństwa dochodzi pomiędzy małżonkami do powstania z mocy ustawy wspólności majątkowej. Co do zasady obejmuje ona wszystko to, co małżonkowie nabywają w trakcie trwania małżeństwa, czyli mówiąc językiem potocznym to, czego „dorabiają się” w czasie związku.
W szczególności do wspólnego majątku należą:
- pobrane wynagrodzenia za pracę,
- dochody z innej działalności zarobkowej (np. gospodarczej),
- dochody z majątku wspólnego (np. czynsz ze wspólnego wynajmowanego mieszkania),
- dochody z majątku osobistego,
- środki zgromadzone na rachunku funduszu emerytalnego.
Obok majątku wspólnego każdy z małżonków zachowuje swój majątek osobisty, do którego przede wszystkim należą prawa majątkowe posiadane przed zawarciem małżeństwa, a także prawa nabyte przez dziedziczenie, darowiznę, zapis, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Z czasem dochodzi do stopniowego zanikania majątku osobistego każdego z małżonków, na rzecz majątku wspólnego. Dzieje się tak dlatego, że rzeczy ruchome, jakie małżonkowie posiadali przed zawarciem małżeństwa ( takie jak sprzęt AGD, samochód…) w miarę używania tracą na wartości. Jedynie nieruchomości czy też antyki potrafią utrzymywać swą dotychczasową wartość pomimo upływu czasu.
Zobacz również: Czy niepracujący małżonek ma prawo do majątku wspólnego?
Odpowiedzialność za długi
W chwili obecnej w prawie cywilnym jeden małżonek nie odpowiada już za długi drugiego małżonka. Małżonek dłużnik odpowiada przed wierzycielami jedynie majątkiem osobistym, wynagrodzeniem za pracę lub z tytułu innych dochodów. A jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, odpowiada także z przedmiotów wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa.
Podczas egzekucji wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków tylko wtedy, gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą drugiego z nich.
Zgoda na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego z małżonka
Nie do końca jednak wiadomo, jak miałoby wyglądać takie wyrażanie zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego z małżonków w profesjonalnym obrocie gospodarczym. Obrocie, który charakteryzuje szybkość, a często spontaniczność podejmowanych decyzji. Wspólnicy spółek osobowych codziennie zawierają szereg umów, zaciągają liczne kredyty kupieckie, tj. nabywają towar i usługi z odroczonym terminem płatności. Aby w takich przypadkach interes wierzycieli (firm usługowych, budowlanych…) został w pełni zabezpieczony w każdym przypadku zaciągający zobowiązanie wspólnik musiałby dokonywać czynności prawnej wespół z małżonkiem, co praktycznie nie jest możliwe do zrealizowania.
Należy także zwrócić uwagę na fakt, że źródłem wielu zobowiązań bynajmniej nie są umowy, a w takim przypadku w ogóle nie ma możliwości domagania się przez wierzyciela wyrażenia zgody na zaciągniecie zobowiązania przez dłużnika. Np. w przypadku, gdy dług jest wynikiem czynu niedozwolonego (kradzieży, błędu w sztuce lekarskiej, uszkodzenia ciała w wyniku wypadku samochodowego), gdy zobowiązanie wynika z nałożonej przez sąd grzywny, zasądzonych kosztów procesu, bezpodstawnego wzbogacenia lub też gdy jest zobowiązaniem o charakterze alimentacyjnym….
Zobacz również: Rozdzielność majątkowa z datą wsteczną - czy możliwa?
Zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania
Wymóg zaciągania zobowiązań za zgodą drugiego małżonka jest możliwy do zrealizowania bez większych trudności jedynie w przypadku umów w obrocie konsumenckim, gdzie ich sporadyczny charakter pozwala na domaganie się, by konsument tj. przyszły dłużnik dokonywał czynności w obecności drugiego małżonka, np. przy zakupie w sklepie towaru na kredyt, zaciągnięciu pożyczki; praktyka ta jest także powszechnie stosowana w przypadku kredytów udzielanych przez banki.
Jak już pisano powyżej, brak zgody małżonka na zaciągnięcie zobowiązania formalnie nie zamyka wierzycielowi drogi do prowadzenia egzekucji, albowiem zgodnie z art. 41 par. 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ma on możliwość dochodzenia swoich roszczeń z:
- wynagrodzenia za pracę,
- dochodów uzyskiwanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,
- z przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa (jeżeli wierzytelność powstała w związku z jego prowadzeniem),
- majątku osobistego dłużnika.
W praktyce szybkie i skuteczne zaspokojenie wierzyciela przy takim rozwiązaniu bywa trudne. Prowadzenie egzekucji z majątku osobistego często staje się iluzoryczne, albowiem jak już wcześniej napisano, majątek ten w wielu przypadkach nie istnieje. Zdarza się i tak, że sytuacja finansowa dłużnika jest bardzo dobra i stać go na spłacenie swoich długów, niestety nie musi tego robić, jeżeli tylko to co posiada wchodzi do majątku wspólnego, zaś drugi z małżonków nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania. Można mieć poważne wątpliwości, co do słuszności takiego rozwiązania, w mojej ocenie niestety godzi ono w interes wierzycieli i bezpieczeństwa obrotu prawnego.*
(* Artykuł nie dotyczy odpowiedzialności podatkowej).
Zobacz również serwis: Małżeństwo