Zakres prawa do zachowania w tajemnicy informacji o pacjencie
Pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego (art. 13 ustawy z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, Dz.U. 2016, poz. 186 z późn. zm.). Warto zwrócić uwagę, że krąg osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy informacji o pacjencie obejmuje nie tylko najczęściej kojarzonych przez pacjenta lekarzy i pielęgniarki, ale także inne osoby wykonujące zawód medyczny, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej (Dz. U. 2016, poz. 1638 z późn. zm.) jak m.in. felczera, farmaceutę, położną, psychologa czy też diagnostę laboratoryjnego.
POLECAMY: E - wydanie Dziennika Gazety Prawnej
Jaki jest zatem zakres tajemnicy informacji o pacjencie? Na tak postawione pytanie nie ma odpowiedzi, która wskazywałaby enumeratywnie jakie informacje są objęte tajemnicą. Należy jednak przyjąć, że tajemnica ta obejmuje zarówno wszystkie informacje, które są przedmiotem ustaleń zawodowych dokonanych przez osoby wykonujące zawód medyczny (co wydaje się oczywiste), jak i wszelkie informacje z życia osobistego pacjenta. Pomiędzy pacjentem a osobą wykonującą zawód medyczny często rodzi się bowiem więź szczególna co sprawia, że pacjent ujawnia tej osobie niekiedy bardzo intymne informacje dotyczące również jego życia osobistego, oczekując jednak zachowania ich poufności.
Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji dot. bezpośrednio stanu zdrowia pacjenta, dotyczy także tych informacji, które zostały ujawnione przypadkowo, bądź też ustalone np. przez lekarza – konsultanta lub osoby bliskie na żądanie samego pacjenta. Trzeba pamiętać, że obowiązek dochowania informacji dotyczy każdej informacji, bez względu na sposób lub formę jej utrwalenia, a więc zarówno informacji ustnej, jak i dokumentacji medycznej.
Zobacz: Prawa konsumenta
Zwolnienie z obowiązku dochowania tajemnicy
Czy zatem obowiązek zachowania przez osoby wykonujące zawód medyczny w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, w szczególności ze stanem zdrowia ma charakter bezwzględny, czy też podlega pewnym ograniczeniom? Zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw pacjenta uchylenie obowiązku jest możliwe gdy:
- tak stanowią przepisy odrębnych ustaw;
- zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
- pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy;
- zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń;
- zachodzi potrzeba przekazania informacji w przypadku prowadzenia postępowania przed wojewódzką komisją ds. orzekania o zdarzeniach medycznych.
Zobacz serwis: Prawa pacjenta
Zatem lekarz lub inna osoba wykonująca zawód medyczny udzielająca np. w środkach masowego przekazu informacji na temat stanu zdrowia pacjenta musi uzyskać w tym zakresie zgodę pacjenta, a nieuprawnione ujawnienie tajemnicy pacjenta może skutkować odpowiedzialnością cywilną, karną i dyscyplinarną. Odpowiedzialność cywilna będzie się wiązała z naruszeniem dóbr osobistych pacjenta (art. 23 – 24 k.c.), a od osoby która się tego naruszenia dopuściła pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą żądać np. przeprosin oraz zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. Ponadto, jeżeli w wyniku ujawnienia tajemnicy pacjent poniósł szkodę majątkową, możliwe jest dochodzenie odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego (art. 415 k.c.).
Niezależnie od odpowiedzialności cywilnej możliwa jest także odpowiedzialność karna – chodzi tu przede wszystkim o przestępstwo z art. 266 k.k. Kto bowiem wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Zupełnie niezależnie od wskazanej odpowiedzialności cywilnej czy też karnej, osoba wykonująca zawód medyczny, która naruszyła obowiązek dochowania tajemnicy pacjenta podlega także odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Dochowanie obowiązku tajemnicy po śmierci pacjenta
Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta w art. 14 ust. 3 stanowi, że osoby wykonujące zawód medyczny są związane tajemnicą również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska (nawet jeśli sprzeciwiał się temu za życia pacjent). Za osobę bliską uważa się małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta (art. 3 ust. 1 pkt. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta). Zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy jest jednak nieskuteczne, gdy ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska art. 14 ust. 4 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta). Należy jednak podnieść, że zapis ustawy w tym brzmieniu obowiązujący od 5 sierpnia 2016 roku jest bardzo nieprecyzyjny i z tego powodu budzi trudności natury praktycznej. Brak jest bowiem wskazania w jakiej formie sprzeciw powinien zostać złożony; w praktyce często zdarza się, że osoba wykonująca zawód medyczny do której zgłasza się osoba bliska z żądaniem ujawnienia informacji po śmierci pacjenta, nie wie i nie ma instrumentów by sprawdzić, czy inna osoba bliska ma zamiar skorzystać z ustawowego prawa do złożenia sprzeciwu, co w konsekwencji może powodować sytuacje konfliktowe. Może także narazić osoby zobowiązane do dochowania tajemnicy na niebezpieczeństwo nieświadomego naruszenia ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
Zagwarantowanie pacjentowi prawa do zachowania w tajemnicy informacji z nim związanych jest jednym z fundamentalnych praw pacjenta, gwarantującym konstytucyjną ochronę jego życia prywatnego, a obowiązek przestrzegania tego prawa pozostaje jednym z podstawowych praw i obowiązków osób wykonujących zawód medyczny.
Zobacz także: Ubezpieczenia