Zawierzenie poglądowi o poufności stosunków pomiędzy bankiem a jego klientami, opartym na prawnej koncepcji tajemnicy bankowej, może prowadzić do przykrych niespodzianek. W szczególności mogą je odczuć osoby zadłużone w banku z tytułu kredytów. Bank bowiem może sprzedać wierzytelności swoich klientów np. firmom windykacyjnym. W jakich sytuacjach może to zrobić?
Przede wszystkim umowa
Zgodnie z ogólną zasadą wierzyciel, czyli bank, może bez zgody dłużnika, czyli kredytobiorcy, przenieść wierzytelność (np. niespłacany w terminie kredyt) na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. W pierwszej zatem kolejności należy stwierdzić, czy w umowie kredytu strony nie zastrzegły konieczności uzyskania zgody dłużnika na sprzedaż wierzytelności.
Zobacz serwis: Umowy w finansach
Jeżeli umowa milczy…
Niezależnie od treści samej umowy ograniczenia w obrocie wierzytelnościami banku, w tym w szczególności kredytowymi, wynikają z obowiązku zachowania przez bank tajemnicy bankowej, która ma chronić klienta przed udostępnieniem osobom trzecim informacji dotyczących dokonanych na jego rzecz czynności bankowych bez jego zgody. Do czynności bankowych zalicza się również udzielenie kredytów, a zatem wszelkie informacje uzyskane w związku z udzieleniem kredytu (w szczególności dotyczące osoby kredytobiorcy oraz warunków kredytu) objęte są tajemnicą bankową.
Zobacz: Pożyczka i kredyt - czym się różnią?
Czy tajemnica bankowa zawsze chroni przed sprzedażą wierzytelności
Ustawodawca przewiduje przypadki, w których – na zasadzie wyjątku – tajemnica bankowa nie obowiązuje lub bank zostaje z niej zwolniony. Wśród tych przypadków znajdują się trzy dotyczące sprzedaży wierzytelności przez bank:
1) Publiczna sprzedaż wierzytelności bankowych
Instytucję tę przewiduje ustawa z 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektórych ustaw. Przy publicznej sprzedaży wierzytelności bankowych nie obowiązuje tajemnica bankowa w zakresie wierzytelności oferowanych do sprzedaży. Sprzedaż przeprowadzona na podstawie tej ustawy może dotyczyć wyłącznie wierzytelności wymagalnych (tj. takich, których zapłaty bank może już dochodzić), a oferta nabycia wierzytelności musi zostać w odpowiedni sposób skierowana do nieograniczonego kręgu adresatów. Co istotne, w takim przypadku do przelewu wierzytelności nie jest wymagana zgoda dłużnika, choćby nawet co innego wynikało z umowy kredytu. Musi on jednak zostać poinformowany przez bank o zamiarze sprzedaży wierzytelności.
2) Sprzedaż wierzytelności zaklasyfikowanych do kategorii straconych
Zgodnie z art. 104 ust. 2 pkt 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe obowiązek zachowania tajemnicy bankowej nie dotyczy również przypadku, gdy udzielenie informacji objętych tajemnicą bankową jest niezbędne do zawarcia i wykonywania umów sprzedaży wierzytelności zaklasyfikowanych do kategorii straconych.
Przez wierzytelności stracone należy w szczególności, rozumieć wierzytelności:
(i) wobec dłużników, przeciwko którym bank złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego,
(ii) kwestionowane przez dłużników na drodze postępowania sądowego, albo
(iii) których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza 12 miesięcy (a w przypadku pożyczek i kredytów detalicznych – 6 miesięcy).
Sprzedaż przez bank wierzytelności kredytowych straconych nie wymaga zgody dłużnika, chyba że co innego wynika z umowy kredytu. Warto zaznaczyć, iż z instytucji tej banki korzystają coraz częściej w celu wyzbycia się kłopotliwych wierzytelności.
3) Sekurytyzacja wierzytelności bankowych
Prawo bankowe wyłącza także obowiązek zachowania tajemnicy bankowej w zakresie, który jest niezbędny do zawarcia i wykonania umowy sekurytyzacji, tj. sprzedaży wierzytelności bankowej funduszowi sekurytyzacyjnemu bądź towarzystwu funduszy inwestycyjnych tworzącemu fundusz sekurytyzacyjny bądź spółce kapitałowej (tzw. podmiotowi emisyjnemu) w celu emisji przez ten podmiot papierów wartościowych, których zabezpieczenie stanowią sekurytyzowane wierzytelności. Również w takim przypadku sprzedaż przez bank wierzytelności kredytowych nie wymaga zgody dłużnika, chyba że co innego wynika z umowy kredytu. Sekurytyzacja wierzytelności wiąże się z konsekwencjami podatkowymi, które w praktyce mogą rodzić wątpliwości. Można jednak przypuszczać, iż banki będą korzystać z tej instytucji coraz częściej.
Co się stanie, gdy bank sprzeda wierzytelność kredytową
Zobacz: Czy ubezpieczenie na życie może stanowić zabezpieczenie kredytu?
W każdym z powyższych przypadków bank powinien zawiadomić dłużnika o przelewie jego wierzytelności. W przeciwnym razie spełnienie przez dłużnika świadczenia na rzecz banku, którego przyjęcia bank nie może odmówić, uważa się za spłatę sprzedanej wierzytelności. Ponadto, co istotne z punktu widzenia dłużnika, jeżeli nabywcą wierzytelności nie jest bank, to wówczas nie korzysta on z przywilejów przyznanych bankom w zakresie dochodzenia należności. W szczególności zatem nabywca musi dochodzić swojego roszczenia przed sądem na zasadach ogólnych, a ewentualnie wystawiony przez bank przed sprzedażą wierzytelności bankowy tytuł egzekucyjny pozostaje dla nabywcy bez znaczenia (zob. też uchwała SN z 2 kwietnia 2004 r., sygn. III CZP 9/04).
Zobacz: Przelew wierzytelności
W konsekwencji
Nie zawsze można uniknąć zmiany wierzyciela. Niezależnie natomiast od tego, kto nim pozostaje, dłużnik musi spłacić swoją wierzytelność, może jednak podnosić w stosunku do nabywcy wierzytelności te same zarzuty, które przysługują mu wobec pierwotnego wierzyciela (tj. banku).
Stanisław Gordziałkowski, Zespół Life Science i Postępowań Regulacyjnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy