Prawie co piąty obecnie czynny kredyt mieszkaniowy jest nominowany we franku szwajcarskim. W związku z pojawiającymi się wątpliwościami, czy konstrukcje umów kredytowych zawierały klauzule niedozwolone, świadomi kredytobiorcy decydują się na wystąpienie z pozwem przeciwko bankom. Aktualnie w znacznej części spraw toczących się w polskich sądach zamiast wyroków zapadają postanowienia zawieszające postępowania do czasu ogłoszenia orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank Polska SA (Sprawa C-260/18).
Sąd Okręgowy w Warszawie, przed którym toczy się sprawa o stwierdzenie nieważności umowy kredytu indeksowanego kursem CHF, w kwietniu 2018 r. wystąpił do TSUE o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, przedstawiając 4 pytania kluczowe dla rozwiązania sprawy. Orzeczenia możemy spodziewać się już niebawem, a we wtorek 14 maja 2019 r. wydana została opinia rzecznika generalnego Giovanniego Pitruzzelli w przedmiotowej sprawie.
NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!
Sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie zwrócił się w trybie prejudycjalnym do TSUE z następującymi pytaniami:
1) Czy jeśli skutkiem uznania określonych postanowień umownych, określających sposób spełnienia świadczenia przez strony (jego wysokość), za nieuczciwe warunki umowne w rozumieniu dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich miałby być niekorzystny dla konsumenta upadek całej umowy, możliwe staje się wypełnienie luk w umowie nie w oparciu o przepis dyspozytywny stanowiący jednoznaczne zastąpienie nieuczciwego warunku, ale w oparciu o przepisy prawa krajowego, które przewidują uzupełnienie skutków czynności prawnej wyrażonych w jej treści również przez skutki wynikające z zasad słuszności (zasad współżycia społecznego) lub ustalonych zwyczajów?
2) Czy ewentualna ocena skutków upadku całej umowy dla konsumenta powinna następować przy uwzględnieniu okoliczności istniejących w chwili jej zawarcia, czy też w chwili zaistnienia sporu pomiędzy stronami odnośnie skuteczności danej klauzuli (powołania się przez konsumenta na jej abuzywność) i jakie ma znaczenie stanowisko wyrażane w toku takiego sporu przez konsumenta?
3) Czy możliwe jest utrzymanie w mocy postanowień stanowiących w myśl norm dyrektywy 93/13/EWG nieuczciwe warunki umowne jeśli przyjęcie takiego rozwiązania byłoby w chwili rozstrzygania sporu obiektywnie korzystne dla konsumenta?
4) Czy uznanie za nieuczciwe postanowień umownych określających wysokość i sposób spełnienia świadczenia przez strony może prowadzić do sytuacji, w której ustalony na podstawie treści umowy z pominięciem skutków nieuczciwych warunków kształt stosunku prawnego odbiegać będzie od objętego zamiarem stron w zakresie obejmujących główne świadczenie stron, w szczególności - czy uznanie za nieuczciwe postanowienia umownego oznacza, że możliwe jest dalsze stosowanie innych, nieobjętych zarzutem abuzywności postanowień umownych, określających główne świadczenie konsumenta, których uzgodniony przez strony kształt (wprowadzenie ich do umowy) był nierozerwalnie związany z zakwestionowanym przez konsumenta postanowieniem?
W jaki sposób Giovanni Pitruzzella odniósł się do zadanych pytań?
Rzecznik generalny TSUE odpowiedział zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE i możemy spodziewać się, że orzeczenie powieli wnioski włoskiego rzecznika.
Po pierwsze, na podstawie dyrektywy 93/13/EWG, nie jest możliwe, aby sąd krajowy uzupełnił luki w umowie – w zakresie nieuczciwych warunków umowy określającej sposób i wysokość świadczenia, które prowadzą do niekorzystnego dla konsumenta upadku umowy – w drodze odwołania się do przepisów krajowych o charakterze ogólnym, które przewidują, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, i które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym. W skrócie oznacza to, że sądy krajowe nie mogą zmienić treści nieuczciwego warunku umowy, ponieważ taka klauzula abuzywna powinna zostać wyeliminowana.
Po drugie, sąd krajowy zobowiązany jest wskazać moment, w którym należy dokonać oceny skutków stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku, mając na uwadze, w braku wyraźnych wskazówek ustawowych, że interes konsumenta, jaki należy rozważyć, to interes istniejący w momencie rozstrzygnięcia. Oznacza to, że konsument-kredytobiorca w postępowaniu sądowym przeciwko bankowi wskazuje, co leży w jego interesie na moment orzekania, a nie co leżało w jego interesie w momencie zawarcia umowy. Ponadto wola konsumenta, który uważa, że stwierdzenie nieważności całej umowy nie jest dla niego niekorzystne, przeważa nad wdrożeniem systemu ochrony – konsument wie, co będzie dla niego najlepsze i najkorzystniejsze.
Po trzecie, Dyrektywa 93/13/EWG sprzeciwia się, w przypadku braku wyraźnej woli w tym zakresie ze strony samego konsumenta, utrzymaniu w mocy nieuczciwych warunków umownych, które w chwili rozstrzygnięcia sporu są obiektywnie korzystne dla konsumenta. Sąd bez wyraźnej woli kredytobiorcy nie może utrzymać w mocy warunku uznanego za nieuczciwy, chociażby uważał, że byłoby to korzystne dla konsumenta.
Po czwarte, to do sądu krajowego należy dokonanie oceny w zakresie kwalifikacji nieuczciwego charakteru warunku oraz przedmiotu umowy, w celu ustalenia, czy możliwe jest utrzymanie w mocy umowy pozbawionej nieuczciwych warunków.
Co w praktyce może to oznaczać dla kredytobiorców?
Podstawową kwestią, po wydaniu orzeczenia w trybie prejudycjalnym przez TSUE, będzie podjęcie zawieszonych postępowań i wydanie wyroków zgodnie z wnioskami zawartymi w orzeczeniu TSUE. Istotne wydaje się, że postępowania, w których sąd wydał postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego sądowego, w której ustalono „sprawiedliwy” kurs CHF, należy uchylić. Podobnie sprawa powinna kształtować się w przypadku spraw, w których wydano już wyrok w pierwszej instancji z zastosowaniem kursu średniego bądź kursu „sprawiedliwego”.
Opinia Rzecznika Generalnego jest bardzo korzystna dla frankowiczów i należy oczekiwać że w krótkim okresie będziemy mogli oczekiwać korzystnego wyroku TSUE.
Stanisław Rachelski, Radca prawny
Rachelski i Wspólnicy Kancelaria Prawna Spółka Komandytowa