Pojęcie
Relatywnie niedawno, bo w dniu 31 marca 2009 roku wprowadzono do polskiego prawa zupełnie nową instytucję upadłości konsumenckiej. Polega ona na możliwości wszczęcia i przeprowadzenia postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Podstawowym elementem jest oddanie całego majątku osoby fizycznej syndykowi w celu jego spieniężenia i przynajmniej częściowego zaspokojenia wierzycieli w zamian za całkowite oddłużenie.
Kto i kiedy może ogłosić upadłość konsumencką?
Wniosek o ogłoszenie upadłości będzie mógł złożyć jedynie dłużnik. Wierzyciele zostali pozbawieni takiej możliwości, natomiast mogą dochodzić zaspokojenia swoich wierzytelności w ramach postępowania.
Sądem właściwym do złożenia wniosku jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania dłużnika.
Konsument, aby móc wszcząć konsumenckie postępowanie upadłościowe musi być: po pierwsze, niewypłacalny, czyli nie regulować swoich zobowiązań, a ponadto jego niewypłacalność musiała powstać na skutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności. Przykładem powstania niewypłacalności z przyczyn niezależnych od dłużnika może być długotrwała choroba dłużnika lub członka rodziny dłużnika nad którym dłużnik sprawuje opiekę, niezawiniona utrata pracy lub inne zdarzenia losowe mające związek z brakiem możliwości wywiązywania się dłużnika ze zobowiązań.
Zagadnienia związane z upadłością konsumencką
Postępowanie upadłościowe nie obejmuje przypadków, gdy dłużnik zaciągnął zobowiązanie będąc już niewypłacalnym, albo do rozwiązania stosunku pracy dłużnika doszło z przyczyn leżących po stronie pracownika lub za jego zgodą. W takich wypadkach Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
Postępowanie nie obejmuje również zobowiązań okresowych, wśród, których najczęściej są zobowiązania alimentacyjne.
Postępowanie upadłościowe w sprawach konsumenckich, oprócz oddłużenia upadłego i umożliwienia mu wyjścia z tzw. spirali zadłużenia, ma również za zadanie przynajmniej częściowo, zaspokoić wierzycieli. Z tego względu ustawodawca postanowił, iż ma być prowadzone według przepisów o postępowaniu upadłościowym, obejmującym likwidację majątku upadłego tak by spieniężyć majątek upadłego i zaspokoić należności wierzycieli.
Istotnym jest fakt, że w razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje pomiędzy nimi rozdzielność majątkowa, a jeżeli małżonkowie pozostawali we wspólności majątkowej - ich majątek wspólny wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny, nawet jeżeli małżonek upadłego nie pozostaje w faktycznym pożyciu z małżonkiem. Małżonek upadłego może natomiast dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi. Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej mogą jednocześnie złożyć obydwoje małżonkowie. Ogłoszenie upadłości w stosunku do obojga małżonków powoduje, że w skład masy upadłości wejdą, oprócz majątku wspólnego, majątki odrębne każdego z małżonków.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że oddłużanie w tym trybie nie może być regułą. Ustawa przyjmuje, że okres między kolejnymi postępowaniami w sprawie upadłości konsumenckiej wobec tej samej osoby nie może być krótszy niż 10 lat.
Przyjęcie 10-letniego terminu związane jest z tym, że jest to podstawowy termin przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych w polskim prawie cywilnym.
Bardzo ważnym jest w zakresie upadłości konsumenckiej, jeżeli upadły nie wskaże i nie wyda syndykowi całego swojego majątku (a w przypadkach opisanych powyżej majątku wspólnego małżonków) albo niezbędnych dokumentów lub w inny sposób nie wykonuje ciążących na nim obowiązków, sąd umorzy postępowanie.
Zobacz również: Czy konkubenci mogą wziąć wspólny kredyt?
Konsekwencje postanowienia o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej
Podstawową konsekwencją wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest likwidacja całego posiadanego przez konsumenta majątku, który zostanie spieniężony przez syndyka. Uzyskana kwota pieniężna będzie rozdzielana między wierzycieli. Konsument jest zobowiązany do wydania syndykowi całego posiadanego majątku oraz dokumentów (np. aktów własności), które się z tym wiążą. Jeżeli z kolei w skład masy upadłości wchodzić będzie lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydzielona będzie upadłemu kwota odpowiadająca przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres dwunastu miesięcy. Kwotę tę określi sędzia-komisarz, biorąc pod uwagę potrzeby mieszkaniowe upadłego, w tym liczbę osób pozostających z upadłym we wspólnym gospodarstwie domowym.
Stosownie do przepisów w zakresie upadłości konsumenckiej, jeżeli upadły nie wskaże i nie wyda syndykowi całego majątku albo niezbędnych dokumentów lub w inny sposób nie wykonuje ciążących na nim obowiązków, sąd umorzy postępowanie. Oznacza to niemożliwość skorzystania z upadłości konsumenckiej, a co za tym idzie powrót do stanu sprzed postępowania.
Po sporządzeniu ostatecznego planu podziału kwoty uzyskanej ze zbycia majątku upadłego konsumenta, nie wcześniej jednak niż po opuszczeniu przez upadłego domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego, sąd wyda postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli konsumenta. Plan spłaty określa w jakim zakresie i w jakim czasie, nie dłuższym jednak niż pięć lat, upadły jest obowiązany spłacać należności niezaspokojone na podstawie planu podziału oraz jaka część zobowiązań upadłego, po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, zostanie umorzona.
W okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli upadły nie będzie mógł dokonywać tzw. czynności prawnych przekraczających granice zwykłego zarządu, czyli nie będzie mógł nabywać i zbywać istotnych składników majątku, ani zaciągać istotnych zobowiązań finansowych, będzie jednak uprawniony do zaciągania zobowiązań niezbędnych dla utrzymania swojego i osób, w stosunku do których ciąży na nim ustawowy obowiązek dostarczania środków utrzymania, z wyjątkiem jednak zakupów na raty lub zakupów z odroczoną płatnością.
Zobacz również: Jak ogłosić upadłość konsumencką?
Ponadto należy pamiętać, że w przypadku, gdy upadły z powodu przemijającej przeszkody nie może wywiązać się z obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli, sąd na jego wniosek, po wysłuchaniu wierzycieli, może zmienić plan spłaty wierzycieli w ten sposób, że przedłuży termin spłaty lub zmieni wysokość poszczególnych płatności. Łączny okres, o który można przedłużyć termin spłaty wierzytelności, nie może jednak przekroczyć dwóch lat.
Upadły obowiązany jest także do składania sądowi corocznego sprawozdania z wykonania planu spłaty wierzycieli za poprzedni rok kalendarzowy. W razie niewykonywania przez upadłego obowiązków ustalonych w planie spłaty, sąd - na wniosek wierzyciela - umorzy postępowanie upadłościowe – co spowoduje brak możliwości skorzystania przez upadłego konsumenta z dobrodziejstwa umorzenia części zobowiązań.
Sytuacja taka nastąpi także wtedy, gdy upadły w sprawozdaniu z wykonania planu zatai swoje przychody lub gdy w okresie wykonywania planu dokona czynności przekraczających granice zwykłego zarządu, lub gdy okaże się, że ukrywał on majątek.
Umorzenie postępowania upadłościowego ma również ten skutek, że uniemożliwia ponowne ubieganie się o oddłużenie przez okres 10 lat.
Natomiast w razie wykonania przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu wszystkich niezaspokojonych zobowiązań upadłego objętych planem spłaty oraz o zakończeniu postępowania upadłościowego. W takiej sytuacji upadły ma niejako czystą kartę, wolny jest od umorzonych zobowiązań i odsetek od nich.
Podsumowując należy podkreślić, że postępowanie w sprawie upadłości konsumenckiej może pozwolić dłużnikom na wyjście z sytuacji, gdzie odsetki od zobowiązań są tak duże, że osoba fizyczna nie może ponieść ciężaru ich spłaty, ale tylko i wyłącznie wtedy, gdy utrata zdolności regulowania zobowiązań wynika ze zdarzeń nadzwyczajnych, z reguły bardzo negatywnych i niezawinionych przez dłużnika.
Zobacz również serwis: Konsument i umowy