Testament ustny sporządza się poprzez złożenie ustnego oświadczenia w obecności świadków. Treść takiego testamentu musi zostać jednak stwierdzona. Świadkowie testamentu ustnego i inne osoby, które wiedzą o sporządzeniu testamentu mają w tym zakresie określone obowiązki. Poniżej wyjaśniamy, jakie.
- Obowiązki przy sporządzeniu testamentu
- Obowiązek spisania treści testamentu
- Obowiązek zawiadomienia sądu o testamencie
- Obowiązek złożenia zeznania przed sądem
Testament ustny sporządza się w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Może to nastąpić w dwóch sytuacjach:
- jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, albo
- jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Zwykła forma testamentu to:
- testament pisemny (własnoręczny, holograficzny) – spisany przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym, podpisany i opatrzony datą,
- testament notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego,
- testament allograficzny (urzędowy, administracyjny) – sporządzany w ten sposób, że spadkodawca oświadcza ostatnią wolę ustnie wobec urzędnika.
Obowiązki przy sporządzeniu testamentu
Aby testament ustny był ważny, testator musi złożyć ustne oświadczenie w obecności świadków. Ustawa stanowi, że:
- świadków musi być co najmniej trzech oraz
- muszą być obecni jednocześnie, kiedy testator składa swoje oświadczenie.
Kup książkę: Darowizny, testamenty, spadki. Przykładowe zapisy i wzory
Skutkiem niedochowania tych wymogów jest nieważność testamentu.
Świadkowie muszą być w trakcie sporządzania testamentu ustnego świadomi swojej roli. Powinni zatem w sposób wyraźny lub choćby dorozumiany oświadczyć gotowość spełnienia tej roli oraz rozumieć treść oświadczenia spadkodawcy. Świadkowie mają prawo zadawania spadkodawcy pytań, zmierzających do właściwego zrozumienia jego ostatniej woli. Dopuszczalne jest także zwracanie spadkodawcy przez świadków uwagi na nieskuteczność czy wręcz niedopuszczalność określonego rozrządzenia testamentowego.
Polecamy QUIZ: Testamenty – sprawdź, co o nich wiesz!
Nieważny będzie natomiast testament ustny sporządzony w ten sposób, że spadkodawca przyjmie (poprzez potakiwanie) podsuniętą, zaproponowaną lub odczytaną przez inną osobę (w szczególności przez świadka) treść rozrządzenia testamentowego.
Obowiązek spisania treści testamentu
Testament ustny zostaje sporządzony w momencie, kiedy spadkodawca wypowie w obecności świadków swoją ostatnią wolę. Żeby testament ustny mógł wywrzeć skutki prawne jego treść musi zostać stwierdzona. Stwierdzenie treści testamentu ustnego może nastąpić w dwojaki sposób:
- poprzez spisanie oświadczenia spadkodawcy, albo
- przez sąd.
Spisania treści oświadczenia spadkodawcy może dokonać:
- jeden ze świadków albo
- osoba trzecia (tzn. ktoś, kto nie był świadkiem testamentu ustnego).
Obok treści oświadczenia spadkodawcy pismo to musi zawierać miejsce i datę tego oświadczenia oraz miejsce i datę sporządzenia pisma. Pismo to podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Treść testamentu ustnego można stwierdzić w ten sposób w ciągu jednego roku od złożenia oświadczenia spadkodawcy.
Pismo zawierające treść oświadczenia spadkodawcy nie jest testamentem. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego uznaje się je za dokument prywatny, który stanowi dowód, że spadkodawca złożył oświadczenie woli o treści podanej w tym piśmie.
Obowiązek zawiadomienia sądu o testamencie
W przypadku, gdy treści oświadczenia spadkodawcy nie spisano w ciągu roku od złożenia tego oświadczenia, treść testamentu może zostać stwierdzona przed sądem. Najpierw jednak sąd musi powziąć wiadomość o sporządzeniu takiego testamentu.
Dlatego też przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nakładają obowiązek na każdego, kto dowie się o śmierci spadkodawcy oraz o tym, że treść testamentu ustnego nie została spisana, niezwłocznego zawiadomienia o tym sądu spadku (patrz niżej). Osoba zawiadamiająca o tych faktach sąd spadku ma obowiązek podać także imiona, nazwiska i adresy świadków świadków testamentu, o ile informacje te są znane tej osobie.
Sąd spadku to sąd wyłącznie właściwy do czynności w postępowaniu spadkowym, należących do zakresu działania sądów, którym jest:
- sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, albo
- sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część – jeżeli miejsca zwykłego pobytu w Polsce spadkodawcy nie da się ustalić, albo
- sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – w braku powyższych podstaw.
Powyżej wskazany obowiązek dotyczy „każdego”, kto wie o śmierci spadkodawcy i o tym, że treść testamentu ustnego nie została spisana, a więc przede wszystkim – świadków testamentu.
Kup ebook: Zachowek - uprawnieni, obliczanie, wydziedziczenie
Sankcją za nie dopełnienie tego obowiązku jest odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Poza tym, sąd spadku może wymierzyć sprawcy grzywnę.
Obowiązek złożenia zeznania przed sądem
Jeżeli ostatnia wola spadkodawcy oświadczona ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków nie zostanie spisana w sposób wskazany powyżej, można ją w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku (tj. chwili śmierci spadkodawcy) stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Wymóg zgodności zeznań dotyczy jedynie samej treści testamentu ustnego. Rozbieżności zeznania świadków odnoszące się do innych okoliczności, np. stanu zdrowia testatora, nie prowadzą jako takie do bezskuteczności testamentu.
Świadków, którzy treści testamentu ustnego nie stwierdzili na piśmie, sąd wzywa do złożenia na wyznaczonym posiedzeniu sądowym zeznań stwierdzających treść testamentu. Do postępowania w sprawie przesłuchania świadków testamentu ustnego stosuje się odpowiednio przepisy o dowodzie ze świadków w procesie, z tą zmianą, że świadkowie testamentu nie mogą odmówić zeznań ani odpowiedzi na pytanie, ani też nie mogą być zwolnieni od złożenia przyrzeczenia.
Trwają prace legislacyjne rządu nad nowelizacją przepisów Kodeksu cywilnego dotyczącego m.in. testamentu ustnego. O zmianach, jakie przyniesie nowelizacja pisaliśmy w poniższych artykułach: