Prawo do zachowku
Zachowek polega na zapewnieniu określonym w ustawie osobom pewnej korzyści pieniężnej ze spadku. Pominięcie w testamencie małżonka, dziecka czy rodzica lub zminimalizowanie ich udziału w spadku prowadzi do uzyskania przez nich prawa do zachowku.
Osoby takie w ciągu 5 lat od ogłoszenia testamentu bądź otwarcia spadku – dla wyrównania wysokości zachowku, mogą dochodzić swoich praw. Po tym czasie uprawnienie ulega przedawnieniu.
Zobacz również: Czym jest zachowek
POLECAMY: E - wydanie Dziennika Gazety Prawnej
Jeżeli spadkobiercy nie chcą wypłacić zachowku, sprawę należy skierować do sądu cywilnego. Właściwym sądem będzie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, czyli ten sam co w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
Zobacz również: Jak dochodzić zachowku
Zobacz również: Krok po kroku - jak napisać pozew o zachowek?
Krąg uprawnionych
Przesłanką nabycia prawa do zachowku jest dziedziczenie według ustawy. Zakres osób, którym przysługuje zachowek jest ograniczony, oparty jest na więzi rodzinnej między uprawnionym a spadkobiercami. Uprawnieni są przede wszystkim dzieci i małżonek, w dalszej kolejności wnuki, prawnuki i rodzice testatora. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, prawo do zachowku przechodzi na jego dzieci, czyli wnuki spadkodawcy. W przypadku braku zstępnych spadkodawcy, do zachowku są uprawnieni jego rodzice. Analogicznie należy traktować sytuację, w której dane osoby żyją, jednak są traktowani tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku (zostali uznani za niegodnych dziedziczenia, odrzucili spadek, zrzekli się dziedziczenia po spadkodawcy).
Zobacz również: Zachowek dla najbliższych krewnych
Zobacz również: Kiedy zachowek przysługuje przy dziedziczeniu ustawowym
Jedną z przyczyn pozbawienia zachowku jest niegodność dziedziczenia. Ma ona miejsce gdy krewny popełnił ciężkie umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy lub nakłonił go podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu; ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił, przerobił testament bądź świadomie skorzystał z takiego fałszywego testamentu.
Inną możliwością jest wyłączenie małżonka, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji a żądanie to było uzasadnione.
Zobacz również: Czy można pozbawić spadkobiercę zachowku
Zobacz również: Pozbawienie spadku krewnego – cz. 1
Zobacz również: Pozbawienie spadku krewnego – cz. 2
Wysokość zachowku
Wyliczając zachowek należy ustalić jaki udział przypadałby danej osobie, jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu.
Wysokość zachowku nie ma stałej wartości. Jest też uzależniona od wieku oraz charakterystyki spadkobiercy ustawowego. Co do zasady zachowek wynosi 1/2 tego, co dana osoba otrzymała by gdyby dziedziczyła ustawowo. Jednakże wobec osób trwale niezdolnych do pracy oraz osób małoletnich zachowek wynosi 2/3 tego, co otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.
Zobacz również: Jak wylicza się zachowek
Zobacz również: Kiedy wyższy zachowek
Zobacz również: Jak obliczyć zachowek dla dzieci wydziedziczonego
Osoba ubiegająca się o zachowek musi pamiętać o tym, iż na zachowek zalicza jej się wszystko to co otrzymała od spadkodawcy zarówno w formie darowizny przed śmiercią, jak i w formie zapisu bądź polecenia w testamencie.
Zobacz również: Jak bronić się przed zapłatą zachowku
Zobacz również: Jaki podatek od zachowku
Zaliczanie darowizn do zachowku
Wyliczywszy wartość należy się następnie zastanowić, czy i jak spadkodawca zadbał za życia o uprawnionych do zachowku. Pod uwagę bierze się wszystkie darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku. W sytuacji gdzie uprawnionymi są dzieci spadkodawcy do zachowku zalicza się koszty wychowania, oraz wykształcenia, które poniósł spadkodawca, jeśli przekroczyły przeciętną wartość w danym środowisku. Jeśli zaś uprawnionymi do zachowku są potomkowie zstępnego spadkodawcy, na poczet zachowku zalicza się darowizny udzielone ich rodzicom.
Zobacz również: Darowizny doliczane do zachowku
Zobacz również: Zaliczenie darowizny na schedę spadkową a zachowek
Zobacz również: Zachowek a darowizna
Wydziedziczenie spadkobiercy
Prawa do zachowku nie nabywa osoba, która zrzekła się dziedziczenia na drodze umowy ze spadkodawcą oraz osoba skutecznie wydziedziczona.
Wydziedziczenie jest pozbawieniem prawa do zachowku, który przysługiwałby spadkobiercom na podstawie dziedziczenia ustawowego.
Zobacz również: Czym jest wydziedziczenie
Zobacz również: Kiedy można wydziedziczyć spadkobiercę
Aby wydziedziczenie było ważne, z treści testamentu musi wynikać również przyczyna wydziedziczenia. Może to być sytuacja, gdzie spadkobierca:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Skutkiem wydziedziczenia jest pozbawienie prawa do zachowku, który jednak przysługuje zstępnym uprawnionego, czyli jego dzieciom, wnukom.
Zobacz również: Wydziedziczenie spadkobiercy niedopełniającego obowiązków rodzinnych
Przyczyną pozbawienia prawa do zachowku może być również przedawnienie się roszczenia – okres ten wynosi 3 lata od ogłoszenia spadku.
Dział spadku
Zobacz również: Jak dzielić spadek?
Zobacz również: Jak napisać wniosek o dział spadku
Zobacz również: Jakie są zasady działu spadku
W ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku spadkobiercy powinni złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku lub odrzuceniu go. W tym celu spadek należy oszacować i określić jakie przedmioty i prawa wchodzą w jego skład.
Umowny dział spadku
W sytuacji, w której wszyscy spadkodawcy są zgodni co do zakresu i szczegółów podziału majątku wchodzącego w skład masy spadku, mogą oni sporządzić umowę regulującą zasady podziału spadku. Będzie ona skuteczna, jeżeli umowę podpiszą wszyscy spadkodawcy. Przepisy nie precyzują formy umowy, chyba że w skład spadku wchodzi nieruchomość – wtedy konieczna jest forma aktu notarialnego.
Zobacz również: Umowny dział spadku
W umownym dziale spadku spadkobiercy mogą dokonać podziału spadku w naturze, przyznać cały spadek jednemu ze spadkobierców lub kilkorgu z nich albo sprzedać spadek osobie nie będącej spadkobiercą.
Możliwa jest sprzedaż spadku, jego części jak i udziału spadkowego. Instytucja sprzedaży spadku wiąże się nie tylko z przeniesieniem własności rzeczy i praw należących do spadku – ale także z przejściem praw i obowiązków spadkodawcy.
Zobacz również: Sprzedaż spadku
Zobacz serwis: Zachowek i dział spadku
Zobacz również: Bezpłatne porady prawne na naszym Forum