Czy można pozbawić spadkobiercę zachowku

Do zachowku uprawnieni są tylko zstępni (czyli dzieci, wnuki, prawnuki – dłużej wyliczać chyba nie trzeba z uwagi na długość naszego życia), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, i tylko pod takim warunkiem, że te osoby byłyby powołane do spadku na podstawie ustawy. Celem wyjaśnienia tego podam prosty przykład. Jeśli spadkodawca pozostawił małżonka i zstępnych, to nie zajdzie podstawa do dziedziczenia ustawowego rodziców spadkodawcy. 

Pozbawienie zachowku to nie tylko wydziedziczenie, ale też otrzymanie od spadkodawcy za jego życia darowizny, powołanie do spadku lub uczynienie na jego rzecz zapisu, uznanie za niegodnego dziedziczenia w drodze orzeczenia sądu, jak też zawarcie umowy pomiędzy przyszłym spadkobierca i spadkodawca o zrzeczenie się dziedziczenia. Omówię niżej nieco szczegółowiej wszystkie powyższe warianty.

Najczęściej stosowanym sposobem na pozbawienie spadkobiercy zachowku jest wydziedziczenie go pisemnie w testamencie, z podaniem przyczyny wydziedziczenia.

Podstawą do wydziedziczenia są przyczyny enumeratywnie wymienione w art. 1008 kodeksu cywilnego, a mianowicie:

- uporczywe postępowanie wbrew woli spadkobiercy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (najczęściej chodzi o popełnianie przestępstw),

- dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,

- uporczywe nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (najczęściej nie odwiedzanie, od lat, nawet w chorobie; brak pomocy, gdy taka pomoc jest potrzebna spadkodawcy, a spadkobierca może jej udzielić, nie tylko materialna).

Zobacz też: Zasady dziedziczenia

Jeśli spadkodawca przebaczył wydziedziczonemu, to zachowuje on uprawnienie do zachowku, nawet wtedy, gdyby w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, dla skuteczności przebaczenia wystarczy dostateczne rozeznanie spadkodawcy w chwili stwierdzenia, że przebacza.

Wydziedziczony może kwestionować przed sadem zapis o wydziedziczeniu.

Wydziedziczenie dotyczy zawsze osoby ściśle określonej, co oznacza tyle, że uprawnionymi do zachowku nadal pozostaną zstępni wydziedziczonego.
Otrzymanie darowizny przez spadkobiercę od spadkodawcy za jego życia powoduje ten skutek, że darowizna zostanie zaliczona na poczet przysługującego mu zachowku. Wartość przedmiotu darowizny zostanie oceniona wg stanu z chwili jej dokonania, ale wg cen z chwili ustalania zachowku.

W przypadku zstępnego, na poczet należnego mu zachowku będą zaliczone koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, poniesione przez spadkodawcę, jeśli te koszty przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

 Jedno z dzieci otrzymało wykształcenie wyższe, zaś drugie pozostało przy wykształceniu zawodowym, oczywiście pod warunkiem, ze brak wykształcenia u drugiego dziecka nie było spowodowane brakiem chęci do nauki.

W przypadku dalszego zstępnego, np. wnuka spadkodawcy, na należny zachowek zalicza się darowiznę, jaką od spadkodawcy otrzymał jego wstępny uprawniony tzn. tu rodzic. Nie bierze się pod uwagę drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych w danym środowisku, dokonanych przed więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku, jak tez darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, oraz darowizny małżonkowi przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.

Spadkodawca, zdając sobie sprawę z uprawnień swoich ustawowych spadkobierców do zachowku, sporządzając na rzecz innej osoby testament może przewidzieć zachowek dla takiego spadkobiercy w tym testamencie, powołując go do spadku lub czyniąc w testamencie zapis na jego rzecz.

Jest to wybór przez spadkodawcę sposobu zaspokojenia osoby uprawionej do zachowku. Wówczas uprawniony do zachowku nie może odrzucić przypadającego mu spadku lub zapisu, a w zamian realizować swoje roszczenie pieniężne z tytułu zachowku wobec spadkobiercy.

Spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia w wyniku orzeczenia sądowego, i to z następujących powodów, określonych w art. 928 kc:

- jeśli dopuścił się względem spadkodawcy umyślnego ciężkiego przestępstwa,

- jeśli podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,

- jeśli umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inna osobę podrobionego lub przerobionego.

Spadkobierca uznany prawomocnym wyrokiem sądowym za niegodnego jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Otwarcie spadku to data zgonu spadkodawcy. Tu również, jak w przypadku wydziedziczenia, jeśli spadkodawca przebaczył takiemu spadkobiercy (z dostatecznym rozeznaniem, jeśli już nie miał zdolności do czynności prawnych) , to spadkobierca nie może być uznany za niegodnego.

Zawarcie umowy pomiędzy przyszłymi spadkobiercą i spadkodawcą o zrzeczenie się dziedziczenia również powoduje utratę prawa do zachowku, bo spadkobierca jest traktowany jako ten, który nie dożył otwarcia spadku. Szerzej o tym pisałam niedawno w artykule: Umowy dot. spadku po osobie żyjącej. 

Zobacz też: Spadki

Polecamy naszą publikację z której dowiesz się więcej na temat darowizn, spadków i testamentów >>

Darowizny, testamenty, spadki. Prawidłowe zapisy. Przykładowe wzory

Tylko teraz

14,90 zł

Przejdź do sklepu