Czy można pozbawić spadkobiercę zachowku

• Komu przysługuje prawo do zachowku?
• Wydziedziczenie sposobem pozbawienia spadkobiercy zachowku 
• Czy darowizna zalicza się do zachowku?
• Kiedy spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia?
• Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia

Komu przysługuje prawo do zachowku?

Do zachowku uprawnieni są tylko zstępni (czyli dzieci, wnuki, prawnuki – dłużej wyliczać chyba nie trzeba z uwagi na długość naszego życia), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, i tylko pod takim warunkiem, że te osoby byłyby powołane do spadku na podstawie ustawy. 

Celem wyjaśnienia tego podam prosty przykład. 

Pozbawienie zachowku to nie tylko wydziedziczenie, ale też otrzymanie od spadkodawcy za jego życia darowizny, powołanie do spadku lub uczynienie na jego rzecz zapisu, uznanie za niegodnego dziedziczenia w drodze orzeczenia sądu, jak też zawarcie umowy pomiędzy przyszłym spadkobierca i spadkodawca o zrzeczenie się dziedziczenia. Omówię niżej nieco szczegółowiej wszystkie powyższe warianty.

Kup ebook: Zachowek - uprawnieni, obliczanie, wydziedziczenie

Wydziedziczenie sposobem pozbawienia spadkobiercy zachowku 

Najczęściej stosowanym sposobem na pozbawienie spadkobiercy zachowku jest wydziedziczenie go pisemnie w testamencie, z podaniem przyczyny wydziedziczenia.

Podstawą do wydziedziczenia są przyczyny enumeratywnie wymienione w art. 1008 kodeksu cywilnego, a mianowicie:

• uporczywe postępowanie wbrew woli spadkobiercy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (najczęściej chodzi o popełnianie przestępstw),
• dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
• uporczywe nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (najczęściej nie odwiedzanie, od lat, nawet w chorobie; brak pomocy, gdy taka pomoc jest potrzebna spadkodawcy, a spadkobierca może jej udzielić, nie tylko materialna).

Wydziedziczony może kwestionować przed sadem zapis o wydziedziczeniu.

Wydziedziczenie dotyczy zawsze osoby ściśle określonej, co oznacza tyle, że uprawnionymi do zachowku nadal pozostaną zstępni wydziedziczonego.    

Czy darowizna zalicza się do zachowku?

Otrzymanie darowizny przez spadkobiercę od spadkodawcy za jego życia powoduje ten skutek, że darowizna zostanie zaliczona na poczet przysługującego mu zachowku. Wartość przedmiotu darowizny zostanie oceniona wg stanu z chwili jej dokonania, ale wg cen z chwili ustalania zachowku.

W przypadku zstępnego, na poczet należnego mu zachowku będą zaliczone koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, poniesione przez spadkodawcę, jeśli te koszty przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

W przypadku dalszego zstępnego, np. wnuka spadkodawcy, na należny zachowek zalicza się darowiznę, jaką od spadkodawcy otrzymał jego wstępny uprawniony tzn. tu rodzic. Nie bierze się pod uwagę drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych w danym środowisku, dokonanych przed więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku, jak tez darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, oraz darowizny małżonkowi przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.

Kup ebook: Zachowek - uprawnieni, obliczanie, wydziedziczenie

Spadkodawca, zdając sobie sprawę z uprawnień swoich ustawowych spadkobierców do zachowku, sporządzając na rzecz innej osoby testament może przewidzieć zachowek dla takiego spadkobiercy w tym testamencie, powołując go do spadku lub czyniąc w testamencie zapis na jego rzecz.

Jest to wybór przez spadkodawcę sposobu zaspokojenia osoby uprawionej do zachowku. Wówczas uprawniony do zachowku nie może odrzucić przypadającego mu spadku lub zapisu, a w zamian realizować swoje roszczenie pieniężne z tytułu zachowku wobec spadkobiercy.

Kiedy spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia?

Spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia w wyniku orzeczenia sądowego, i to z następujących powodów, określonych w art. 928 kc:

• jeśli dopuścił się względem spadkodawcy umyślnego ciężkiego przestępstwa,
• jeśli podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
• jeśli umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inna osobę podrobionego lub przerobionego.

Otwarcie spadku to data zgonu spadkodawcy. Tu również, jak w przypadku wydziedziczenia, jeśli spadkodawca przebaczył takiemu spadkobiercy (z dostatecznym rozeznaniem, jeśli już nie miał zdolności do czynności prawnych) , to spadkobierca nie może być uznany za niegodnego.

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia

Zawarcie umowy pomiędzy przyszłymi spadkobiercą i spadkodawcą o zrzeczenie się dziedziczenia również powoduje utratę prawa do zachowku, bo spadkobierca jest traktowany jako ten, który nie dożył otwarcia spadku. Szerzej o tym pisałam niedawno w artykule: Umowy dot. spadku po osobie żyjącej.