Kwestię wcześniejszego przejścia na emeryturę reguluje Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zasadą jest, że wcześniejsza emerytura może być przyznana tylko tym osobom, które nie ukończyły jeszcze powszechnego wieku emerytalnego - który wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Tym samym w chwili obecnej już tylko mężczyźni mogą skorzystać z emerytury pracowniczej, bowiem wszystkie kobiety z tej grupy wiekowej ukończyły już 60 lat.
Zobacz również: Dla kogo wcześniejsza emerytura pracownicza
Zobacz również: Warunki wymagane do uzyskania emerytury pracowniczej
Mężczyźni mogą nabyć prawo do tego świadczenia po ukończeniu 60 lat oraz udowodnieniu długiego stażu pracy. Wynosi on co najmniej 35 lat składkowych i nieskładkowych. Osoby, które nie udowodniły takiego stażu, mogą przejść na wcześniejszą emeryturę przy 25 latach składkowych i nieskładkowych, pod warunkiem, że lekarz orzecznik lub komisja lekarska ZUS orzekły w ich przypadku całkowitą niezdolność do pracy.
Emerytura ta przysługuje ubezpieczonym, którzy:
- 1) ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz
- w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Spełnienie tego warunku nie jest konieczne, jeżeli uprawnieni przez okres 35 bądź 25 lat podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
Zobacz również: Jak jest możliwość otrzymania wcześniejszej emerytury
Zobacz również: Wcześniejsza emerytura dla osób zajmujących się dziećmi
Dalsze przepisy ustawy wskazują kolejne grupy zawodowe uprawnione do emerytury pracowniczej. Jak stanowi art. 30 z uprawnienia mogą skorzystać także osoby, które są:
1) inwalidami wojennymi i wojskowymi oraz kombatantami;
2) pracownikami urzędów państwowych;
3) pracownikami samorządowymi;
4) żołnierzami zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianymi w kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywania rud uranu;
5) nauczycielami akademickimi.
Zobacz również: Jakie zawody uprawniają do wcześniejszej emerytury
Zobacz również: Czy aby otrzymać wcześniejszą emeryturę muszę złożyć wniosek
Kombatanci i inwalidzi wojenni
Kombatantom i innym osobom uprawnionym, które nie mają prawa do emerytury lub renty na podstawie przepisów o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin lub na podstawie innych przepisów, jeżeli nie mają niezbędnych środków utrzymania, może być przyznana w drodze wyjątku:
- emerytura, jeżeli osiągnęli wiek: 55 lat kobieta i 60 lat mężczyzna,
- renta inwalidzka, jeżeli zostali zaliczeni do jednej z grup inwalidów.
Zobacz również: Jakie uprawnienia emerytalne przysługują kombatantom
Zobacz również: Inwalida wojskowy a prawo do emerytury
Pracownicy urzędów państwowych
W przypadku przejścia na wcześniejszą emeryturę przez urzędników państwowych możliwe są dwie sytuacje:
1. urzędnik jako pracownik podlega ustawie o pracownikach urzędów państwowych
2. urzędnik podlega pod ustawę o służbie cywilnej.
W pierwszym przypadku pracownicy służby cywilnej mogą przejść na wcześniejszą emeryturę, jeśli ich stosunek pracy został rozwiązany z powodu likwidacji urzędu.
W drugiej sytuacji mogą skorzystać z tego prawa, jeśli:
1. ich stosunek pracy został rozwiązany z powodu likwidacji urzędu albo jego reorganizacji uniemożliwiającej dalsze zatrudnienie;
2. doszło do niezawinionej utraty uprawnień wymaganych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku, a urząd nie dysponuje innym stanowiskiem odpowiadającym kwalifikacjom posiadanym przez urzędnika - dotyczy to pracowników zatrudnionych na podstawie mianowania;
3. doszło do trwałej utraty zdolności fizycznej lub psychicznej do pracy na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS, jeśli nie ma możliwości zatrudnienia urzędnika na innym stanowisku - dotyczy to pracowników zatrudnionych na podstawie mianowania.
Zobacz również: Wcześniejsza emerytura dla urzędników państwowych
Zobacz również: Czy inspektorom pracy przysługują wcześniejsze emerytury
Pracownicy samorządowi
Zgodnie z ustawą z 1990 roku o pracownikach samorządowych mieli oni prawo do wcześniejszej emerytury. Ustawa ta jednak straciła moc i zastąpiła ją nowa regulacja obowiązująca od dnia 1 stycznia 2009 roku. Zgodnie z nią pracownicy nie mają takiego prawa.
Jednak do końca 2011 roku pracownicy zatrudnieni na podstawie mianowania na zasadach określonych na podstawie uchylonej ustawy zachowują swoje dotychczasowe prawa.
Zobacz również: Czy pracownicy samorządowi mają prawo do wcześniejszej emerytury
Zobacz również: Czy kuratorzy sądowi mają prawo do wcześniejszych emerytur
Nauczyciele akademiccy
Nauczyciele mogą w chwili obecnej przejść na emerytur na dwojakich warunkach. Po pierwsze na emeryturę bez względu na wiek. Po drugie na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach.
Zobacz również: Emerytura dla nauczycieli akademickich
Zobacz również: Emerytura nauczycielska w pytaniach i odpowiedziach
Warunki przejścia na emeryturę bez względu na wiek:
• dotyczy nauczycieli urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku,
• posiadanie 30 letniego stażu pracy, w tym 20 lat pracy w szczególnym charakterze (pracy nauczycielskiej),
• posiadanie 25 letniego stażu pracy, w tym 20 lat pracy w szkolnictwie specjalnym,
• rozwiązanie stosunku pracy.
Warunki przejścia na emeryturę ze względu na wiek:
• osiągnięcie wieku 55 lat kobieta oraz 60 lat mężczyzna,
• posiadanie okresu zatrudnienia 20 lat dla kobiet, w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej,
• posiadanie okresu zatrudnienia 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej,
• dotyczy nauczycieli urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku oraz urodzonych w latach 1949 – 1968.
Zobacz również: Wcześniejsza emerytura dla nauczycielki
Praca o szczególnym charakterze
Ustawodawca w art. 32 wspomnianej ustawy nadaje uprawnienie przejścia na wcześniejszą emeryturę także pracownikom zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości.
Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się.
Warunkiem jest urodzenie przed dniem 1 stycznia 1949 roku i posiadanie ubezpieczenia.
Zobacz również: Komu przysługuje wcześniejsza emerytura z tytułu pracy o szczególnym charakterze
Zobacz również: Czy dziennikarze nadal mają prawo do wcześniejszej emerytury
Praca w szczególnych warunkach
Zobacz również: Wcześniejsza emerytura za pracę w szczególnie szkodliwych warunkach
Zobacz również: Emerytura za pracę w szczególnych warunkach w pytaniach i odpowiedziach
Pracami w szczególnych warunkach są prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku.
Zobacz również: Komu przysługuje wcześniejsza emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach
Zobacz również: Wcześniejsza emerytura dla celników
Zobacz również: Wcześniejsza emerytura dla strażaków
Górnicy
Górnicza emerytura przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
1. ukończył 55 lat życia,
2. ma okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 10 lat pracy górniczej,
3. nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Zobacz również: Wcześniejsza emerytura dla górników
Zobacz również: Emerytura dla górnika
Pracownicy kolei
Zobacz również: Emerytura dla kolejarzy
Zobacz również: Zatrudnienie na kolei a emerytura
Osoby ubiegające się o emeryturę kolejową muszą osiągnąć wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Ponadto muszą udowodnić odpowiedni okres składkowy i nieskładkowy. Wynosi on w przypadku kobiet 20 lat, a w przypadku mężczyzn 25 lat. Warunkiem niezbędnym, od którego zależy uzyskanie emerytury kolejowej jest, jak sama nazwa wskazuje praca na kolei. Musi ona wynosić co najmniej 15 lat, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia na kolei.
Artyści i twórcy
Pracownik wykonujący działalność twórczą lub artystyczną nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:
1. osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla:
a) tancerza, akrobaty, gimnastyka, ekwilibrysty, kaskadera - 40 lat dla kobiet i 45 lat dla mężczyzn,
b) solisty wokalisty, muzyka grającego na instrumentach dętych, tresera zwierząt drapieżnych - 45 lat dla kobiet i 50 lat dla mężczyzn,
c) artysty chóru, żonglera, komika cyrkowego, aktora teatru lalek - 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn,
d) aktorki, dyrygentki - 55 lat,
e) muzyka grającego na instrumentach smyczkowych, perkusyjnych oraz klawiszowych, operatora obrazu filmowego, fotografika - 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,
2. wiek emerytalny osiągnął w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia,
3. ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat działalności twórczej lub artystycznej.
Zobacz również: Wcześniejsza emerytura dla artystów i twórców
Zależności między rentą a emeryturą
Osoby uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy (całkowitej lub częściowej) spowodowanej wypadkiem przy pracy, w drodze do lub z pracy albo chorobą zawodową mogą przejść na wcześniejszą emeryturę jeżeli:
1. skończyli: kobieta: - 55 lat, mężczyzna: - 60 lat oraz
2. mogą udokumentować okres składkowy i nieskładkowy odpowiednio: kobieta - 20 lat, mężczyzna - 25 lat.
Zobacz również: Kiedy wcześniejsza emerytura dla osób uprawnionych do renty
Zobacz również: Wcześniejsza emerytura przyznana po rencie
Uprawnienie do przejścia na emeryturę na warunkach przedstawionych powyżej przysługuje osobom, które mają ustalone prawo do renty z tytułu:
1. niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy,
2. wypadku w drodze do pracy lub z pracy zaistniałym do dnia 31 grudnia 2002 r.,
3. choroby zawodowej,
4. wypadku przy wykonywaniu pozarolniczej działalności gospodarczej,
5. wypadku przy wykonywaniu działalności twórczej lub artystycznej,
6. wypadku przy wykonywaniu umowy agencyjnej lub zlecenia,
7. wypadku przy wykonywaniu przez osoby duchowne i zakonne czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi albo zakonnymi.
Zobacz również: Czy zwolnienie chorobowe może pozbawić wcześniejszej emerytury
Wysokość emerytury
Na wysokość emerytury mają wpływ trzy czynniki: kwota bazowa, podstawa wymiaru (zarobki, od których opłacane były składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe) oraz przebyte okresy głównie składkowe, a także nieskładkowe.
Zobacz również: Wysokość emerytury pracowniczej
Zobacz również: Od jakich okresów składkowych zależy wysokość emerytury
Wysokość wcześniejszej emerytury wynosi:
1. 24% kwoty bazowej (kwota bazowa – jest to przeciętne wynagrodzenie ogłaszane przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni pomniejszone o składki na ubezpieczenie społeczne; kwota bazowa ogłaszana jest od 1 marca danego roku; od 1 marca 2008 r. wynosi 2/275,37 zł),
2. po 1,3% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
3. po 0,7% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Zobacz serwis: Wcześniejsze emerytury
Skorzystaj bezpłatnych porad prawnych na naszym Forum