Paremie łacińskie - sentencje łacińskie, terminy prawnicze, prawo rzymskie - Prawo

A

Ab abusu ad usum non valet consequentia.

Z nadużycia nie należy wnioskować o prawie do korzystania.

Ab assuetis non fit iniuria.

Z tradycji nie płynie bezprawie.

Ab herede obligatio incipere non potest.

Zobowiązanie nie może rozpoczynać się od osoby dziedzica.

Ab initio nullum semper nullum.

Od początku nieważne, zawsze nieważne.

Ab interlocutorio discedere iudici licet.

Sędziemu wolno odstąpić od postanowienia tymczasowego.

Absens absentis curator esse nequit.

Nieobecny nie może być kuratorem nieobecnego.

Absentem in criminibus damnari non oportet.

Nie należy skazywać nieobecnego.

Absentia longa morti aequiperatur.

Długa nieobecność równa się śmierci.

Absolutus sententia iudicis praesumitur innocens.

Domniemuje się, że uniewinniony przez sąd jest niewinny.

Abundans cautela non nocet.

Nadmierna ostrożność nie szkodzi.

Accessio cedit principali.

Przyrost przypada rzeczy głównej.

Acta publica probant se ipsa.

Akta urzędowe świadczą same za siebie.

Actio autem nihil aliud est quam ius persequendi iudicio quod sibi debetur.

Powództwo nie jest niczym innym jak prawem dochodzenia na drodze sądowej tego, co się komu należy.

Actio non datur non damnificato.

Nieposzkodowanemu nie przysługuje skarga.

Actio semel extincta non reviviscit.

Roszczenie raz wygasłe nie odżywa.

Actore non probante reus absolvitur.

Gdy powód nie udowodni swoich racji, pozwany zostaje uwolniony.

Actori incumbit onus probandi.

Ciężar dowodu spoczywa na powodzie.

Actor sequitur forum rei.

Powód podąża za miejscem sądu pozwanego.

Actor venire debet instructior quam reus.

Powód powinien przyjść [do sądu] lepiej przygotowany od pozwanego.

Actus iudicialis potentior est extraiudiciali.

Czynność dokonana przed sądem ma większą moc od dokonanej poza sądem.

Actus omissa forma legis corruit.

Czynność prawna dokonana z naruszeniem formy jest nieważna.

Ad iura renuntiata non datur regressus.

Nie można odzyskać praw, których się zrzekło.

Adoptare minor maiorem non potest.

Młodszy nie może przysposobić starszego.

Adoptio naturam imitatur.

Przysposobienie naśladuje naturę.

Ad tempus concessa post tempus censentur denegata.

To, co zostało przyznane na określony czas, po upływie terminu należy uważać za uchylone.

Ad turpia nemo obligatur.

Nikt nie jest zobowiązany do niegodziwości.

Adversus periculum naturalis ratio permittit se defendere.

Zdrowy rozsądek pozwala bronić się w obliczu niebezpieczeństwa.

Advocatus non accusat.

Adwokat nie oskarża.

Aequum est, ut quis participavit lucrum, participet et damnum.

Słuszne jest, aby ten, kto uczestniczy w zysku, uczestniczył też w stracie.

Aes alienum est onus universi patrimonii, non certarum rerum.

Długi obarczają cały majątek, nie tylko określone rzeczy.

Affectus punitur, etsi non sequatur effectus.

Zamiar jest karalny nawet wtedy, gdy nie nastąpił skutek.

Affirmanti incumbit probatio.

Ciężar dowodu spoczywa na twierdzącym.

Agentes et consentientes pari poena plectuntur.

Sprawcy i ich wspólnicy podlegają tej samej karze

A iure nemo recedere praesumitur.

Domniemywa się, że nikt nie rezygnuje ze swojego prawa.

Aliena negotia exacto officio geruntur.

Cudze sprawy prowadzi się z należytą starannością.

Alimenta cum vita finiuntur.

Obowiązek alimentacyjny wygasa wraz ze śmiercią.

Aliud est credere, aliud deponere.

Czym innym jest pożyczka, czym innym depozyt.

Animus praesumitur ab effectu.

Ze skutku wywodzi się istnienie zamiaru.

Apices iuris non sunt iura.

Sztuczki prawne to nie prawo.

Appellatione extinguitur iudicatum.

Wyrok zostaje zniesiony przez apelację.

Arbitrium est iudicium.

Orzeczenie rozjemcze ma moc wyroku sądowego.

Arma in armatos sumere iura sinunt.

Prawa dopuszczają podniesienie broni przeciw uzbrojonym.

Audiatur et altera pars.

Niechaj będzie wysłuchana i druga strona.

A verbis legis non est recedendum.

Nie należy odstępować od słów ustawy.

B

Beneficium legis non debet esse captiosum.

Dobrodziejstwo prawa nie powinno działać na niekorzyść.

Bene iudicat, qui distinguit.

Dobrze sądzi ten, kto potrafi rozróżniać.

Bis de eadem re ne sit actio.

Skarga nie przysługuje dwa razy w tej samej sprawie.

Bona consuetudo excutare debet, quod mala instruit.

Dobry obyczaj powinien naprawić to, co wprowadził zły.

Bonae fidei possessor fructus consumptos suos facit.

Posiadacz w dobrej wierze czyni spożyte owoce swoją własnością.

Bona fides exigit, ut quod convenit fiat.

Dobra wiara wymaga, aby stało się to, co zostało uzgodnione.

Bona fides praesumitur.

Domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Bona non sunt nisi deducto aere alieno.

Stan majątku oblicza się po potrąceniu długów.

Boni iudicis est lites dirimere.

Dobrego sędziego cechuje umiejętność łagodzenia sporów.

Bonus iudex damnat improbanda, non odit.

Dobry sędzia karze niegodziwości bez nienawiści

C

Casus a nullo praestantur.

Za przypadek się nie odpowiada.

Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest.

Siła wyższa to zdarzenie, któremu słabość ludzka nie jest w stanie się oprzeć.

Casus fortuitus a mora excusat.

Przypadek losowy usprawiedliwia zwłokę.

Causa criminalis non praeiudicat civili.

Sprawa karna nie ma wpływu na wynik sprawy cywilnej.

Cautio medicina est arresti.

Kaucja to lekarstwo na areszt.

Cedi ius personale alii non potest.

Nie można przenieść na inną osobę prawa o charakterze osobistym.

Celare fraudem fraus est.

Ukrywanie oszustwa to oszustwo.

Certum est, quod is committit in legem, qui legis verba complectens contra legis nititur voluntatem.

To pewne, że ten przekracza ustawę, kto rozumiejąc jej słowa, działa wbrew jej zamysłowi.

Cessante causa cessat effectus.

Z ustaniem przyczyny ustaje skutek.

Clara non sunt interpretanda.

Fakty powszechnie znane nie wymagają interpretacji.

Cogitationis poenam nemo patitur.

Myśl nie podlega karze.

Collegium non moritur.

Korporacja nie umiera.

Compensatio compensationis non datur.

Nie ma potrącenia od potrącenia.

Concilium repraesentat mentem populi.

Zgromadzenie reprezentuje wolę narodu.

Condiciones contra leges vel contra bonos mores pro non scriptis habentur.

Warunki sprzeczne z prawem i dobrymi obyczajami uważa się za nie dodane

Confessio est regina probationum.

Przyznanie się do winy to królowa dowodów (ew. uznanie powództwa to królowa dowodów).

Confessus pro iudicato habetur.

Uznającego powództwo [ew. przyznającego się do winy] uważa się za zasądzonego [ew. skazanego].

Consensus facit nuptias.

Obopólna zgoda tworzy małżeństwo.

Consensus tollit errorem.

Zgoda znosi błąd.

Constitutio respicit futura et non praeterita.

Ustawa spogląda w przyszłość, nie w przeszłość.

Consuetudo loci est observanda.

Miejscowych zwyczajów należy przestrzegać.

Contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis.

Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, lecz wykonanie przymusowe.

Conventio legem dat contractui.

Porozumienie daje umowie moc prawa.

Corpus humanum nullam recipit aestimationem.

Ciała człowieka nie da się wycenić.

Credenda est scriptura.

Należy dawać wiarę dokumentom.

Crimen grave non potest esse impunibile.

Ciężkie przestępstwo nie może ujść bezkarnie.

Crimina morte extinguuntur.

Przestępstwa wygasają wskutek śmierci sprawcy.

Cui ius est donandi, eidem et vendendi et concedendi ius est.

Kto ma prawo do darowania rzeczy, ten ma prawo do jej sprzedania i innego rozporządzenia.

Culpa lata dolo aequiperatur.

Ciężkie niedbalstwo równa się podstępowi.

Culpam autem esse, quod cum a diligente provideri poterit et non esset provisum.

Niedbalstwo jest zaś wtedy, gdy nie przedsięwzięto tego, co zapobiegliwy człowiek mógł przedsięwziąć.

Cum reus moram facit, et fideiussor tenetur.

Gdy dłużnik popada w zwłokę, dotyczy to również poręczyciela.

Cum sunt partium iura obscura, reo favendum est potius quam actori.

Gdy prawa stron są niejasne, należy sprzyjać raczej pozwanemu (oskarżonemu) niż powodowi (oskarżycielowi).

Curatorem habenti curator non datur.

Nie daje się kuratora temu, kto go już ma.

Curia parlamenti suis propriis legibus subsistit.

Parlament funkcjonuje według własnych zasad.

Currit tempus contra desides et sui iuris contemptores.

Termin biegnie przeciwko opieszałym i zaniedbującym swe prawa.

D

Da mihi factum, dabo tibi ius.

Daj mi fakt, a dam ci prawo.

Damnum aut casu fit aut culpa.

Szkoda może być zawiniona lub przypadkowa.

Damnum infectum est damnum nondum factum, quod futurum veremur.

“Szkoda zagrażająca” to szkoda jeszcze nie powstała, której wystąpienia obawiamy się w przyszłości.

Damnum sine iniuria esse potest.

Szkoda może wystąpić bez naruszenia prawa.

Debet esse titulus secundum ius.

Podstawą realizacji prawa powinien być tytuł.

Debita sequuntur personam debitoris.

Długi podążają za osobą dłużnika.

Debitoris mei debitor non est meus debitor.

Dłużnik mojego dłużnika nie jest moim dłużnikiem.

De fide et officio iudicis non recipitur quaestio.

Nie rozprawia się o wiarygodności i urzędzie sędziego.

De internis non iudicat praetor.

Sędzia nie sądzi ludzkich myśli.

Delicta parentum liberis non nocent.

Przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom.

Delictum iteratum gravius est.

Cięższe jest powtórne przestępstwo.

Delinquitur aut proposito aut impetu aut casu.

Przestępstwo popełnia się umyślnie, w afekcie lub przypadkowo.

De minimis non curat praetor.

Sędzia nie dba o błahostki.

Depositum est, quod custodiendum alicui datum est.

Depozytem jest to, co zostało dane komuś do strzeżenia.

De sua malitia nemo debet commodum reportare.

Nikt nie powinien czerpać korzyści z popełnionego osobiście bezprawia.

Diligenter fines mandati custodiendi sunt.

Granice zlecenia powinny być starannie przestrzegane.

Dolum facit, qui ex aliena iactura lucrum quaerit.

Dopuszcza się podstępu, kto czerpie zysk z czyjejś straty.

Dolus non praesumitur.

Nie domniemywa się złego zamiaru.

Dolus semper praestatur.

Za podstęp zawsze się odpowiada.

Dominus membrorum suorum nemo videtur.

Nikt nie uchodzi za właściciela członków swego ciała.

Dura lex, sed lex.

Surowe prawo, ale prawo.

Durior causa est petitoris.

Sytuacja powoda jest trudniejsza [niż pozwanego].

E

Eadem vis est taciti atque expressi consensus.

Taką samą moc ma przyzwolenie milczące jak wyrażone jawnie.

Educatio pupillorum nulli magis quam matri committenda est.

Wychowywanie nieletnich najlepiej powierzyć matce.

Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat.

Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza.

Ei, qui semel sua prodegerit, aliena credi non oportet.

Temu, kto roztrwonił swoje dobra, nie wolno powierzać cudzych.

Eius est interpretari leges, cuius est condere.

Do tego należy interpretacja ustaw, kto je stanowi.

Eius sunt mobilia, cuius est domus.

Tego są ruchomości, czyj jest dom.

Emptor curiosus esse debet.

Nabywca powinien być dociekliwy.

Et non facere, facere est.

Powstrzymywanie się od działania jest również działaniem.

Eum, qui certus est, certiorari ulterius non oportet.

Tego, który jest poinformowany, nie należy więcej powiadamiać.

Exceptio est condicio, quae modo eximit reum damnatione, modo minuit damnationem.

Zarzut procesowy jest warunkiem, który pozwanego albo zwalnia od zasądzenia, albo powoduje zasądzenie łagodniejsze.

Executio iuris non habet iniuriam.

Wykonanie prawa nie jest bezprawiem.

Exempla illustrant, non probant.

Przykłady objaśniają, a nie dowodzą.

Exemplo deterriti delinquunt minus.

Kogo odstraszył przykład, popełnia mniej przestępstw.

Ex frequenti delicto augetur poena.

Wobec wielokrotnego przestępstwa, podwyższa się wymiar kary.

Ex iniuria ius non oritur.

Prawo nie rodzi się z bezprawia.

Ex maleficio non oritur contractus.

Kontrakt nie rodzi się z czynu bezprawnego.

Ex pacto illicito non oritur actio.

Z niedozwolonej umowy nie rodzi się skarga.

Extinctae res vindicari non possunt.

Nie ma roszczenia o wydanie rzeczy, które zostały zniszczone.

Extinguitur crimen mortalitate.

Wraz ze śmiercią wygasa przestępstwo.

F

Facientes et consentientes pari poena plectuntur.

Sprawcy i wspólnicy podlegają jednakowej karze.

Facilius iudex quam testis reiicitur.

Łatwiej jest wyłączyć z procesu sędziego aniżeli świadka.

Facta probantur, iura novit curia.

Fakty wymagają udowodnienia, przepisy prawa zna sąd.

Factum non dicitur, ubi aliquid superest faciendum.

Nie należy mówić o fakcie „dokonanym” tam, gdzie pozostało coś do zrobienia.

Facultas probationum non est angustanda.

Możliwość przeprowadzenia dowodu nie powinna być ograniczana.

Familias conservari publice interest.

Utrzymywanie rodziny leży w ogólnym interesie.

Fere in omnibus poenalibus iudiciis et aetati et imprudentiae succurritur.

Prawie we wszystkich procesach karnych uwzględnia się zarówno wiek, jak i niedoświadczenie.

Fictio cessat, ubi veritas locum habere potest.

Fikcja ustaje, gdy jej miejsce może zająć prawda.

Fictio non operatur ultra casum fictum.

Fikcja nie wywiera skutków prawnych poza przypadkiem, dla którego została ustanowiona.

Fides bona contraria est fraudi et dolo.

Dobra wiara jest przeciwieństwem oszustwa i podstępu.

Fides scripturae est indivisibilis.

Prawdziwość dokumentu jest niepodzielna.

Fiscus semper idoneus successor sit et solvendo.

Skarb państwa jest zawsze zdolny do dziedziczenia i wypłacalny.

Forma legalis forma essentialis.

Forma prawna jest istotną częścią czynności prawnej.

Fortior est custodia legis quam hominis.

Silniejsza jest ochrona prawna niż ludzka.

Fraus est fraudem celare.

Oszustwem jest ukrywać oszustwo.

Fraus numquam praesumitur.

Nigdy nie domniemywa się oszustwa.

Fructus pendentes pars fundi videntur.

Pożytki jeszcze nie oddzielone od rzeczy macierzystej uchodzą za część gruntu.

Fur est qui dolo malo rem alienam contrectat.

Złodziejem jest ten, kto w złym zamiarze zagarnia cudzą rzecz.

Furiosus absentis loco est.

Sytuacja prawna chorego umysłowo jest podobna do sytuacji prawnej nieobecnego.

Furiosus nullum negotium gerere potest, quia non intellegit quid agat.

Chory umysłowo nie może dokonywać żadnej czynności prawnej, ponieważ nie rozumie, co czyni.

G

Geminat peccatum, quem delicti non pudet.

Podwaja swą winę, to nie wstydzi się przestępstwa.

Genus perire non potest.

Gatunek nie może zginąć.

Gradatim est appellandum.

Środki odwoławcze należy wnosić stopniowo.

Gratuitum debet esse commodatum.

Użyczenie musi być nieodpłatne.

Graviore culpa gravior poena.

Większa wina, surowsza kara.

H

Habemus optimum testem confitentem reum.

Najlepszym świadkiem jest przyznający się do winy oskarżony.

Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius quod defunctus habuerit.

Dziedziczenie nie jest niczym innym, jak wejściem w ogół praw, które posiadał zmarły.

Hereditas viventis non datur.

Nie ma dziedziczenia po żyjącym.

Heres succedit in vitia realia defuncti.

Dziedzic przejmuje po zmarłym wszystkie jego rzeczywiste ciężary.

Heres sustinet personam defuncti.

Spadkobierca podtrzymuje sytuację prawną zmarłego.

Hominem homini insidiari nefas est.

Jest rzeczą niegodziwą, aby człowiek zasadzał się na człowieka.

Hominum causa omne ius constitutum est.

Wszelkie prawo ustanowione jest z myślą o człowieku.

Hypotheca est obligationis filia.

Hipoteka jest córką zobowiązania.

I

Ibi debet quis puniri, ubi quis deliquit.

Ukarać należy kogoś tam, gdzie dopuścił się przestępstwa.

Id facere laus est, quod decet, non quod licet.

Chwalebną jest rzeczą czynić to, co wypada, nie to, co wolno.

Id, quod interest, non solum ex damno dato constat, sed etiam ex lucro cessante.

Przy szacowaniu wysokości odszkodowania bierze się pod uwagę nie tylko wyrządzoną szkodę, lecz także utracony zysk.

Ignorantia facti, non iuris excusat.

Usprawiedliwia nieznajomość faktu, nie prawa.

Ignorantia iudicis foret calamitas innocentis.

Niewiedza sędziego jest zgubą niewinnego.

Ignorantia iuris nocet.

Nieznajomość prawa szkodzi.

Ignorantia legis neminem excusat.

Nieznajomość ustawy nie nikogo usprawiedliwia.

Impium praesidium praescriptio.

Przedawnienie jest niegodziwym środkiem obrony.

Impossibilis condicio pro non scripta habetur.

Warunek niemożliwy do spełnienia traktuje się jako niezapisany.

Impossibilium nulla obligatio.

Nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.

Impunitas semper ad deteriora invitat.

Bezkarność zawsze zachęca do gorszego.

Impunitus est, qui sine culpa et dolo malo casu damnum committit.

Nie podlega karze ten, kto bez winy i podstępu przypadkowo wyrządza szkodę.

In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis.

W umowach jest milcząco zawarte to, co stanowi zwyczaj i obyczaj.

In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt.

Przy zawieraniu umów należy bardziej brać pod uwagę to, co zamierzone, niż dosłowne brzmienie wyrazów.

In criminalibus probationes debent esse luce clariores.

W sprawach karnych dowody powinny być jaśniejsze niż światło.

In criminalibus voluntas pro facto reputabitur.

W prawie karnym zamiar traktowany jest jako czyn.

Inde datae leges, ne fortior omnia posset.

Prawa dane są po to, aby silniejszy nie mógł wszystkiego.

In dubio contra fiscum.

W razie wątpliwości należy zająć stanowisko przeciwko skarbowi państwa.

In dubio instrumento standum est.

W razie wątpliwości należy trzymać się treści dokumentu.

In dubio pro possesore.

W wątpliwości należy opowiadać się za posiadaczem.

In dubio pro reo iudicandum est.

W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

In iudicando criminosa est celeritas.

Prędkość w sądzeniu jest przestępcza.

In iudiciis non est acceptio personarum habenda.

W sądach nie należy mieć względu na osoby.

In nummis non tam corpora ipsa quae solventur considerantur, quam quantitas, quae ex his efficitur.

Przy zobowiązaniach pieniężnych bierze się pod uwagę nie tyle ilość, ile sumę, która z nich powstaje.

In pari causa melior est condicio possidentis.

W równej sytuacji prawnej lepsze jest położenie posiadacza.

In parvulis nulla deprehenditur culpa.

Dzieciom nie przypisuje się winy.

In poenam heres non succedit.

Spadkobierca nie dziedziczy kary.

In societatis contractibus fides exuberat.

W kontraktach spółek ważna jest dobra wiara.

Invitus agere nemo cogitur.

Nikogo nie zmusza się do wniesienia powództwa wbrew woli.

Invitus liberari potest.

Można zostać uwolnionym wbrew swej woli.

Invitus nemo rem cogitur defendere.

Nikogo wbrew woli nie zmusza się do obrony swej sprawy.

Invitus procurationem suscipere nemo cogitur.

Nikogo wbrew jego woli nie zmusza się do podjęcia się pełnomocnictwa.

Iudicatum titulus est optimus.

Najlepszym tytułem prawnym jest wyrok.

Iudicis est innocentiae subvenire.

Obowiązkiem sędziego jest przychodzić z pomocą niewinnemu.

Iudicium non debet esse illusorium.

Wyrok nie powinien być pozorny.

Iura novit curia.

Sąd zna prawo.

Iurisdictio sine modica coercitione nulla est.

Sądownictwo nie istnieje bez umiarkowanych środków przymusu.

Iuris effectus in executione consistit.

Skuteczność prawa leży w jego wykonaniu.

Iuris ignorantia nocet, facti non nocet.

Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere.

Nakazy prawa są te: uczciwie żyć, nie szkodzić drugiemu, oddawać każdemu to, co mu się należy.

Iuste creditur, quod communiter creditur.

Słusznie uważa się za prawdę to, co powszechnie jest uważane za prawdę.

Iustitia nemini neganda.

Nikomu nie należy odmawiać sprawiedliwości.

L

Lege non distinguente nec nostrum est distinguere.

Gdy ustawa nie rozróżnia, nie do nas należy rozróżnianie.

Leges ab omnibus intellegi debent.

Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich.

Leges bonae ex malis moribus procreantur.

Dobre ustawy rodzą się ze złych zwyczajów.

Leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt.

Ustawy przedkładają dobro ogółu nad dobro jednostki.

Leges posteriores priores contrarias abrogant.

Ustawy późniejsze znoszą wcześniejsze przeciwne.

Legibus, non exemplis iudicandum.

Sądzić należy według ustaw, a nie według precedensów.

Legis constructio non facit iniuriam.

Interpretacja ustawy nie jest bezprawiem.

Legum corrector usus.

Praktyka korektorem ustaw.

Legum nos esse servos oportet, ut liberi simus.

Trzeba, abyśmy byli niewolnikami praw, abyśmy byli wolni.

Lex est exercitus iudicum tutissimus ductor.

Ustawa jest najpewniejszym przewodnikiem pracy sędziów.

Lex fingit, ubi subsistit aequitas.

Ustawa tworzy fikcję tam, gdzie istnieje słuszność.

Lex iniustissima non est lex.

Prawo rażąco niesłuszne nie jest prawem.

Lex moneat, non doceat.

Ustawa niech nakazuje, a nie poucza.

Lex non debet deficere conquerentibus in iustitia exhibenda.

Prawo nie powinno opuszczać tych, którzy szukają sprawiedliwości.

Lex non debet esse ludibrio.

Ustawa nie powinna być przedmiotem drwin.

Lex non favet votis delicatorum.

Ustawa nie zaspokaja życzeń ludzi rozpieszczonych.

Lex posterior ad priores trahi nequit.

Ustawa późniejsza nie może być interpretowana według sensu ustawy wcześniejszej.

Lex posterior derogat priori.

Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą.

Lex posterior generalis non derogat priori speciali.

Ustawa późniejsza ogólna nie znosi wcześniejszej szczególnej.

Lex retro non agit.

Ustawa nie działa wstecz.

Libera sunt matrimonia.

Małżeństwa są wolne.

Longa possessio parit ius possidenti et tollit actionem vero domino.

Długie posiadanie daje posiadaczowi prawo, a rzeczywistemu właścicielowi odbiera roszczenie.

Lucrum radicatum est quasi damnum.

Utracony zysk jest rodzajem szkody.

M

Magistratum lex esse loquentem, legem autem mutum magistratum.

Urzędnik jest mówiącym prawem, prawo zaś niemym urzędnikiem.

Magna culpa dolus est.

Grube niedbalstwo równa się podstępowi.

Mala grammatica non vitiat chartam.

Błędy gramatyczne nie osłabiają mocy obowiązującej dokumentu.

Maleficiorum societas nulla est.

Związek przestępców nie jest spółką.

Male iure nostro uti non debemus.

Nie powinniśmy nadużywać naszego prawa.

Malorum poena praesidium est bonis.

Karanie złych to ochrona dobrych.

Mandatarius terminos sibi positos transgredi non potest.

Zleceniobiorca nie może przekraczać granic mu wyznaczonych.

Mandatum morte dissolvitur.

Zlecenie wygasa przez śmierć.

Mater semper certa.

Matka zawsze jest pewna.

Matrimonium inter invitos non contrahitur.

Małżeństwa nie zawiera się wbrew woli nupturientów.

Maximum ius est saepe maxima iniuria.

Najwyższe prawo jest często największą niesprawiedliwością.

Melior est condicio defendentis.

Korzystniejsze jest położenie broniącego się.

Melior est condicio possidentis ubi neuter ius habet.

Położenie posiadającego jest lepsze gdy żaden nie ma prawa.

Melius est pignori incumbere, quam in personam agere.

Lepiej jest trzymać się zastawu, niż wysuwać roszczenie przeciw osobie.

Minor minorem custodire non debet.

Nieletni nie powinien sprawować opieki nad nieletnim.

Minor restituitur non tamquam minor, sed tamquam laesus.

Anuluje się czynność prawną dokonaną przez nieletniego nie dlatego, że jest nieletni, ale dlatego, że został skrzywdzony.

Minus malum permittitur, ut evitetur maius.

Pozwala się na mniejsze zło, aby uniknąć większego.

Multiplicata transgressione crescat poenae inflictio.

Przy powtórnym złamaniu prawa niech wzrasta wymiar kary.

Multitudo errantium non parit errori patrocinium.

To, że wielu błądzi, nie czyni błędu wybaczalnym.

N

Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodo eius agitur.

Dziecko poczęte traktuje się jak już narodzone ilekroć chodzi o jego korzyść.

Ne bis in idem crimen iudicetur.

Niech nikogo nie sądzi się dwa razy za to samo przestępstwo.

Nec veniam effuso sanguine casus habet.

Nie ma pobłażliwości tam, gdzie nastąpił rozlew krwi.

Negantis nulla probatio.

Zaprzeczający nie musi nic udowadniać.

Neminem captivabimus nisi iure victum.

Nikogo nie będziemy więzili bez prawomocnego wyroku.

Neminem laedit, qui suo iure utitur.

Nikomu nie szkodzi ten, kto korzysta ze swojego prawa.

Neminem oportet esse sapientiorem legibus.

Nikomu nie przystoi być mądrzejszym od ustaw.

Nemini fraus sua debet patrocinari.

Nikogo nie powinno ochraniać jego oszustwo.

Nemo commodando rem facit eius, cui commodat.

Nikt nie przekazuje na własność swojej rzeczy, gdy ją komuś użycza.

Nemo compellitur contrahere.

Nikogo nie zmusza się do zawarcia umowy.

Nemo condicionis illorum, quibuscum contraxerit, sit ignarus.

Powinno się dobrze znać położenie tych, z którymi zawiera się umowę.

Nemo cum damno alterius locupletior fieri debet.

Nikt nie powinien stać się bogatszym kosztem krzywdy drugiego.

Nemo duarum civitatum civis esse potest.

Nikt nie może być obywatelem dwu państw.

Nemo id ius, quod non habet, amittere potest.

Nikt nie może utracić prawa, którego nie ma.

Nemo invitus compellitur ad communionem.

Nikogo wbrew jego woli nie przymusza się do udziału we wspólnocie.

Nemo iudex in sua causa.

Nikt nie jest sędzią w swojej sprawie.

Nemo iudex sine actore.

Nie ma sędziego bez powoda.

Nemo ius publicum remittere potest.

Nikt nie może odrzucić prawa publicznego.

Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet.

Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa niż sam ma.

Nemo potest ad impossibile obligari.

Nikt nie może być zobowiązany do niemożliwego.

Nemo prohibetur pluribus defensionibus uti.

Nikomu nie zakazuje się korzystania z wielu środków obrony.

Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur.

Nikt roztropny nie karze dlatego, że popełniono czyn zabroniony, lecz po to, by go nie popełnić.

Nemo punitur pro alieno delicto.

Nikogo nie karze się za cudze przestępstwo.

Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest.

Nikt sam nie może zmienić sobie podstawy posiadania.

Nemo sibi ipse titulum adscribit.

Nikt sam sobie nie przypisuje tytułu prawnego.

Nemo simul actor et iudex.

Nikt nie jest jednocześnie powodem i sędzią.

Nemo simul tenens et dominus.

Nikt nie jest równocześnie dzierżawcą i właścicielem.

Ne quis sit iudex in propria causa!

Niech nikt nie będzie świadkiem we własnej sprawie!

Nihil commune habet proprietas cum possessione.

Własność nie ma nic wspólnego z posiadaniem.

Non est obligatorium contra bonos mores praestitum iuramentum.

Nie jest wiążące przyrzeczenie, złożone wbrew dobrym obyczajom.

Non firmatur tractu temporis, quod de iure ab initio non subsistit.

Nie umacnia się z biegiem czasu to, co prawnie nie istniało od początku.

Non potest commodari, quod usu consumitur.

Nie można oddawać w użyczenie rzeczy zużywalnych.

Non pretii numeratio, sed conventio perficit emptionem.

Nie zapłata ceny, lecz zgoda czyni kupno wiążącym.

Non sunt fructus nisi deductis impensis.

Dochodem jest to, co zostaje po potrąceniu nakładów.

Nulla poena sine culpa.

Nie ma kary bez winy.

Nulla poena sine lege.

Nie ma kary bez ustawy.

Nullum crimen nulla poena sine lege.

Nie ma przestępstwa, nie ma kary bez ustawy.

Nullus describatur reus, priusquam convincatur.

Nikogo nie wolno uznawać za winnego przed skazaniem.

Numquam nuda traditio transfert dominium.

Samo wydanie rzeczy nigdy nie przenosi własności.

O

Obligatio est iuris vinculum quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iura.

Zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia czegoś zgodnie z prawami naszego państwa.

Oblivio signum neglegentiae.

Zapominanie [jest] oznaką niedbalstwa.

Obtemperandum est consuetudini rationabili tamquam legi.

Rozumnemu zwyczajowi należy być posłusznym tak jak ustawie.

Occasio furem facit.

Okazja czyni złodzieja.

Odiosa et inhonesta non sunt in lege praesumenda.

Nie należy domniemywać, że w ustawie znajdują się treści złe i nieuczciwe.

Officii necessitas excusat.

Działania konieczne podejmowane urzędowo usprawieliwiają.

Officium suum nemini debet esse damnosum.

Wykonywanie obowiązków służbowych nie powinno nikogo narażać na szkody.

Omne ius aut necessitas fecit aut consensus constituit aut flammavit consuetudo.

Wszelkie prawo albo stworzyła konieczność, albo ustanowiła zgoda ludzi, albo utrwalił zwyczaj.

Omne ius hominum causa constitutum est.

Wszelkie prawo zostało ustanowione ze względu na ludzi.

Omnia praesumuntur legitime facta, donec probetur contrarium.

Domniemywa się, że wszystko zostało dokonane zgodnie z prawem, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego.

Omnia scelera, etiam ante effectum operis, quantum culpae satis est, perfecta sunt.

Wszelkie zbrodnie zostają dokonane nawet przed popełnieniem czynu, jeżeli wystarcza zbrodniczej intencji.

Omnia sunt incerta, cum a iure discesseris.

Wszystko jest niepewne, kiedy oddalisz się od prawa.

Omnia tempus habent.

Wszystko ma swój czas.

Omni obligationi fideiussor accedere potest.

Do każdego zobowiązania może przystąpić poręczyciel.

Omnibus bonis expedit salvam esse rem publicam.

Dla wszystkich prawych obywateli korzystne jest bezpieczeństwo państwa.

Omnis autem et animadversio et castigatio contumelia vacare debet.

Wszelkie zaś zarówno dochodzenie jak i kara mają być wolne od zniewagi.

Omnis fructus non iure seminis, sed iure soli percipitur.

Wszystkie owoce nabywa się nie z prawa zasiewu, ale z prawa do gruntu.

Omnis interpretatio vel declarat vel extendit vel restringit.

Każda wykładnia albo wyjaśnia, albo rozszerza, albo zawęża.

Omnis labor optat praemium.

Każda praca wymaga wynagrodzenia.

Omnis litigator victus debet impensis.

Każdy przegrany w procesie powinien ponieść jego koszty.

P

Pacta novissima servari oportet.

Dotrzymywać należy umów najnowszych.

Pacta, quae turpem causam continent, non sunt observanda.

Umowy zawarte dla haniebnej przyczyny nie powiny być respektowane.

Pacta sunt servanda.

Umów należy dotrzymywać.

Pactum de successione futura est illicitum.

Umowa dotycząca przyszłego dziedziczenia jest zabroniona.

Pactum est duorum consensus atque conventio.

Umowa to zejście się i porozumienie dwóch stron.

Par deliquentis et suasoris culpa est.

Wina sprawcy i podżegacza jest równa.

Pater est, quem nuptiae demonstrant.

Ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo.

Patria potestas in pietate debet, non atrocitate consistere.

Władza ojcowska powinna opierać się na miłości, nie na okrucieństwie.

Patroni petulantiam litigator luit.

Strona ponosi konsekwencje swawoli adwokata.

Periculum in mora.

Niebezpieczeństwo w zwłoce.

Perspiciendum est iudicanti, ne quid aut durius aut remissus constituatur, quam causa deposcit.

Zadaniem sędziego jest baczyć, by nie orzeczono kary surowszej lub łagodniejszej, niż wymaga sprawa.

Pignoris causa est indivisa.

Podstawa zastawu jest niepodzielna.

Plurimum enim interest utrum ex delicto aliquis ex contractu debitor sit.

Wielka jest bowiem różnica jeśli jeden jest dłużnikiem z deliktu a inny z zaciągniętej umowy.

Plurimum mali credulitas facit.

Łatwowierność wyrządza wiele zła.

Plus cautionis in re est quam in persona.

Rzecz daje większe zabezpieczenie niż osoba.

Plus est in re, quam in existimatione mentis.

Większe znaczenie ma faktyczny stan rzeczy, niż jego wyobrażenie.

Plus est oculatus testis unus quam auriti decem.

Więcej znaczy jeden świadek naoczny niż dziesięciu ze słyszenia.

Poena debet commensurari delicto.

Kara powinna odpowiadać wadze przestępstwa.

Poenae potius molliendae sunt quam asperandae.

Kary powinno się raczej łagodzić niż zaostrzać.

Poena est noxae vindicta.

Kara jest odpłatą za szkodę.

Poena maior absorbet minorem.

Kara cięższa pochłania lżejszą. Zasada absorbcji kary, stosowana przy wymiarze kary łącznej.

Poenam heres non succedit.

Dziedzic nie dziedziczy kary.

Poena sine fraude esse non potest.

Nie może być kary bez przestępstwa.

Poenitentia sera raro est vera.

Późna skrucha rzadko jest szczera.

Politia legibus, non leges politiae adaptandae.

Polityka powinna dopasowywać się do ustaw, a nie ustawy do polityki.

Possessio non est iuris, sed facti.

Posiadanie to nie prawo, lecz stan faktyczny.

Possessio non tantum corporis, sed et iuris est.

Posiadanie nie jest kwestią jedynie fizycznego kontaktu z rzeczą, ale też i prawa.

Possessio pacifica per multos annos facit ius.

Posiadanie nie zakłócone przez wiele lat tworzy prawo.

Possidentes exceptionem, non possidentes actionem habent.

Posiadaczom przysługują zarzuty procesowe, osobom nieposiadającym - skargi.

Postumus rumpit testamentum.

Pogrobowiec obala testament.

Potentia non est nisi ad bonum.

Władza nie służy niczemu innemu jak dobru.

Potestas stricte interpretetur.

Zakres władzy powinien być interpretowany w sposób ścisły.

Praecepta iuris sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere.

Zasady prawa są te: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, oddać każdemu, co mu się należy.

Praescriptio patrona generis humani.

Przedawnienie patronką rodzaju ludzkiego.

Praesentia corporis tollit errorem nominis.

Obecność rzeczy znosi błąd co do jej nazwy.

Praesumitur pro iustitia sententiae.

Domniemywa się, że wyrok jest sprawiedliwy.

Praesumptio cedit veritati.

Domniemanie ustępuje przed prawdą.

Praesumptio iuris plena probatio.

Domniemanie prawne ma wartość pełnego dowodu w postępowaniu sądowym.

Praetor ius dicere potest, facere non potest.

Sędzia może egzekwować prawo, tworzyć go nie może.

Pretia rerum non ex affectione seu utilitate singulorum, sed communiter funguntur.

Ceny rzeczy mają wartość rynkową, a nie uczuciową lub ze względu na ich przydatność dla jednostek.

Pretium in numerata pecunia consistere debet.

Cena powinna opierać się na oznaczonej kwocie pieniędzy.

Pretium non ex re, sed propter negotiationem percipitur.

Cenę otrzymuje się nie z samej rzeczy, ale na skutek negocjacji.

Prior tempore potior iure.

Pierwszy w czasie lepszy w prawie.

Prodesse enim sibi unusquisque, dum alii non nocet, non prohibetur.

Nie zabrania się nikomu zabiegać o własną korzyść, dopóki nie szkodzi innemu.

Prohibenda autem maxime est ira in puniendo.

W karaniu zaś najbardziej należy powściągać gniew.

Proprie pignus dicimus, quod ad creditorem transit, hypothecam, cum non transit nec possessio ad creditorem.

Właściwie nazywamy zastawem ręcznym to, co przechodzi na wierzyciela, hipoteką zaś, gdy nawet posiadanie nie przechodzi na wierzyciela.

Proprietatis dominus plenam in re potestatem habet.

Właściciel ma pełne władztwo nad rzeczą.

Publica privatis secernere, sacra profanis debent.

Sprawy publiczne powinny być oddzielone od prywatnych, [zaś] święte od świeckich.

Publicum ius est, quod ad statum rei Romanae spectat

privatum, quod ad singulorum utilitatem.

Q

Quae ab initio non valent, ex post facto convalescere non possunt.

Nie można po fakcie uzdrowić czynności, które od początku są nieważne.

Quae consensu contrahuntur, contraria voluntate dissolvuntur.

Zobowiązania zaciągane przez porozumienie, ulegają rozwiązaniu poprzez wolę przeciwną.

Quae contra legis prohibitionem fiunt, pro infectis habentur.

Czynności dokonane wbrew zakazowi ustawy, uważa się za niebyłe.

Quae in curia acta sunt, rite agi praesumitur.

Domniemywa się, że czynności dokonane w sądzie spełniają wymogi formalne.

Quae personae sunt, ad heredem non transeunt.

To, co jest ściśle związane z osobą [zmarłego] nie przechodzi na dziedziców.

Quae publice fiunt, nulli licet ignorare.

Nikomu nie wolno nie znać tego, co się dokonuje publicznie.

Quaeras de dubiis, legem bene discere si vis!

Doszukujesz się wątpliwości, przeczytaj uważnie ustawę, jeśli chcesz [dobrze wiedzieć]!

Quae rerum natura prohibentur, nulla lege confirmata sunt.

To, czego zabrania natura rzeczy nie powinno być usankcjonowane w żadnej ustawie.

Quae simulatae geruntur, pro infectis habentur.

Czynności symulowane uważa się za niebyłe.

Quaestio fit de legibus, non de personis.

Rzecz w tym, jakie są prawa a nie kim są osoby. Reguła wyrażająca istotę zasady równości wszystkich wobec prawa.

Quae tua sunt, tibi habe

quae mea, redde mihi.

Quaevis actio praescriptione extinguitur.

Każda skarga wygasa na skutek przedawnienia.

Quale est cum petitur, tale dari debet.

Rzecz powinna być wydana taka, jaka jest, gdy się jej żąda.

Qualia extrema, talia media.

Jakie potrzeby takie środki.

Qui acquirit sibi, acquirit heredibus.

Kto nabywa dla siebie, nabywa też dla dziedziców.

Qui ad agendum admittitur, est ad excipiendum multo magis admittendum.

Komu przyznaje się skargę, temu tym bardziej przyznaje się zarzut procesowy.

Qui alteri possidet, non praescribit.

Nie może zasiedzieć ten, kto posiada w cudzym imieniu.

Qui auctore iudice comparavit, bonae fidei possessor est.

Kto uzyskał rzecz z polecienia sędziego, jest posiadaczem w dobrej wierze.

Qui certus est, certiorari ulterius non oportet.

Kto jest powiadomiony, nie musi być powiadamiany ponownie.

Qui dat finem, dat media ad finem necessaria.

Kto wyznacza cel, daje środki potrzebne do jego osiągnięcia.

Qui dicit de uno, negat de altero.

Kto twierdzi jedno, zaprzecza drugiemu.

Qui excipit, probare debeat, quod excipitur.

Kto podnosi zarzut procesowy, powinien go poprzeć dowodami.

Qui exhortatur, mandatoris opera non fungitur.

Kto zachęca, nie daje zlecenia.

Qui facit per alium, est perinde, ac si faciat per se ipsum.

Kto działa przez inną osobę, to tak samo, jak gdyby działał osobiście.

Qui hominem occiderit, punitur non habita differentia, cuius condicionis hominem interemit.

Kto zabija człowieka ponosi karę bez względu na pozycję społeczną ofiary.

Qui hominem occidit, si non occidendi animo hoc admisit, absolvi posse, et qui hominem non occidit, sed vulneravit, ut occidat, pro homicida damnandum.

Kto zabija człowieka, jeśli dokonał tego bez zamiaru zabójstwa, może być uwolniony. Tego zaś, kto nie zabija człowieka, ale rani po to by zabić, należy skazać jako winnego zabójstwa.

Qui non appellat, approbare videtur sententiam.

Uważa się, że akceptuje wyrok ten, kto się nie odwołuje.

Qui non negat, fatetur.

Kto nie zaprzecza, uznaje.

Qui parum neglegentem sibi socium adquirit, de se queri debet.

Kto wybiera sobie niedbałego wspólnika, powinien mieć pretensje do siebie.

Qui peccat ebrius, luat sobrius.

Kto grzeszy po pijanemu, pokutuje na trzeźwo.

Qui provocat, nondum damnatus videtur.

Nie uważa się kogoś za skazanego dopóki odwołuje się od wyroku.

Qui rem suam neglexit, nulli querellae subiectus est.

Kto nie dba o własną rzecz, nie podlega żadnej skardze.

Qui sine tutoris auctoritate a pupillo emit, non videtur bona fide emere.

Nie wydaje się, że kupuje w dobrej wierze ten, kto nabywa od pupila bez zgody jego opiekuna.

Qui statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit.

Kto wydał wyrok nie wysłuchawszy drugiej strony, choć orzekł sprawiedliwie, nie był sprawiedliwy.

Quod ad ius naturale attinet, omnes homines aequales sunt.

Zgodnie z prawem naruralnym wszyscy ludzie są równi.

Quod emptionem venditionemque recipit, etiam pignerationem recipere potest.

Co może być przedmiotem kupna sprzedaży, może być także przedmiotem zastawu.

Quod enim nullius est, id ratione naturali occupanti conceditur.

Co jest bowiem niczyje, to, zgodnie ze zdrowym rozsądkiem, przypada zawłaszczającemu.

Quod ex re nostra fit, nostrum est.

Co powstaje z naszej rzeczy, jest nasze.

Quod iuratum est, id servandum est.

Co zostało zaprzysiężone, tego należy dotrzymać.

Quod lege permittente fit, poenam non meretur.

Czynność dokonana za zezwoleniem ustawy, nie zasługuje na karę.

Quodlibet ius non solum actione sed etiam exceptione munitur.

Każde prawo jest chronione nie tylko skargą lecz także zarzutem procesowym.

Quod non est in actis, non est in mundo

Czego nie ma w aktach, tego nie ma w świecie.

Quod non legitur, non creditur.

Co nie jest odczytane, temu sie nie wierzy.

Quod non licet feminis, aeque non licet viris.

Czego nie wolno kobietom, tego tak samo nie wolno mężczyznom.

Quod pater in reatu criminis alicuis est, filiis impedimento ad honores esse non debet.

Fakt oskarżenia ojca o przestępstwo kryminalne, nie powinien przeszkadzać synowi w dostępie do urzędów.

Quod sine die debetur, statim debetur.

To, co należy się bez terminu, należy się natychmiast.

Quod subintellegitur, non deest.

Co istnieje w domyśle, nie jest nieistniejące.

Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris.

Czego nie chcesz by stało się tobie, nie czyń drugiemu.

Quotiens in fraudem legis fit alienatio, non valet quod actum est.

Ilekroć zbycie rzeczy dokonało się wbrew ustawie, dokonana czynność jest nieważna.

R

Raritas pretium facit.

Rzadkość podbija cenę.

Ratio non permittit ut alterius arbor intelligatur, quam in cuius fundo origo eius fuerit.

Rozum nie zezwala by za właściciela drzewa uważać kogoś innego, niż ten, na którego gruncie ono wyrasta.

Ratum quis habere non potest, quod ipsius nomine non est gestum.

Nikt nie może zatwierdzić tego, co nie zostało dokonane w jego imieniu.

Receptores non minus delinquunt quam latrones.

Paserzy popełniają nie mniejsze przestępstwo niż rozbójnicy.

Recognitio nihil dat novi.

Potwierdzenie [zeznania] nie wnosi nic nowego.

Recusari hereditas non tantum verbis, sed etiam re potest et alio quovis iudicio voluntatis.

Spadek można odrzucić nie tylko słowami, ale także czynem lub jakimkolwiek innym oświadczeniem woli.

Redde quod debes.

Oddaj coś winien.

Re extincta pignus perit.

zniszczeniu rzeczy wygasa na niej zastaw.

Reformatio in peius iudici appellato non licet.

Sądowi apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść zasądzonego.

Regula est quae rem, quae est, breviter ennarat. Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est, regula fiat.

Zasadą jest to, co krótko opisuje stan rzeczy. Prawo nie wyprowadza się z zasady, lecz z obowiązującego prawa powstaje zasada.

Regula facit ius generale ubi nulla est exceptio.

Reguła tworzy prawo powszechne tam, gdzie nie ma wyjątków.

Remoto impedimento emergit actio.

Po ustaniu przeszkody, pojawia się powództwo.

Renuntiatio est strictissimae interpretationis.

Zrzeczenie się należy interpretować ściśle.

Renuntiatio non praesumitur.

Nie domniemywa się zrzeczenia.

Repetitio nulla est ab eo, qui suum recepit.

Ponowne roszczenie nie przysługuje temu, kto otrzymał co mu się należy.

Reum non audiri, latrocinium est, non iudicium.

Nie wysłuchać oskarżonego to bezprawie a nie sąd.

Rerum ordo confunditur, si unicuique iurisdictio non servetur.

Porządek rzeczy ulega zaburzeniu, jeżeli nie zostaje każdemu zapewniona ochrona prawna.

Rerum suarum quilibet moderator et arbiter.

Każdy jest zarządcą i sędzią własnej rzeczy.

Res accessoria sequitur rem principalem.

Rzecz przyłączona podąża za rzeczą główną.

Res consumptibiles sunt quae primo usu consumuntur.

Rzeczy zużywalne to te, które zużywa się przy pierwszym użyciu.

Res crescit vel perit domino.

Rzecz rośnie lub ginie dla właściciela.

Res fisci usucapi non potest.

Nie można zasiedzieć rzeczy należącej do skarbu państwa.

Res fructificat domino.

Rzecz przynosi pożytki właścicielowi.

Res fungibiles sunt, quae pondere, numero, mensura consistunt.

Rzeczy oznaczone co do gatunku to te, które opierają się na mierze, liczbie i wadze.

Res iudicata alii non nocet.

Wyrok nie szkodzi osobom trzecim.

Res iudicata pro veritate accipitur.

Wyrok przyjmuje się jako prawdę.

Res iudicatas restaurari exemplo grave est.

Ciężko jest przywrócić stan sprzed wyroku.

Res nullius cedit primo occupanti.

Rzecz niczyja przypada temu, kto pierwszy ją zawłaszczy.

Res olim iudicata post longum silentium in iudicium deduci non potest.

Sprawa ongiś osądzona nie może być wniesiona do sądu po upływie okresu długiego milczenia.

Res tantum valet quantum vendi potest.

Rzecz jest tyle warta, za ile może być sprzedana.

Restitutio restitutionis non datur.

Nie ma restytucji od restytucji.

Reus iisdem privilegiis utitur quibus et actor.

Pozwany korzysta z tych samych przywilejów co powód.

Reus non tenetur loqui contra se.

Oskarżony nie jest zobowiązany zeznawać przeciw sobie.

S

Salarium incertae pollicitationis peti non potest.

Nie można dochodzić przyrzeczonego wynagrodzenia, które jest nieokreślone.

Salus publica suprema lex.

Bezpieczeństwo państwowe najwyższym prawem.

Sancti habeantur legati.

Posłow należy uważać za nietykalnych.

Sapiens nihil affirmat, quod non probet.

Mądry nie potwierdza niczego, czego nie byłby w stanie udowodnić.

Sapientis iudicis est semper cogitare, quid lex cogat.

Mądry sędzia powinien zawsze rozważać to, co nakazuje prawo.

Satisfactio est pro solutione.

Danie zabezpieczenia jest równoważne ze świadczeniem.

Satius est impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari.

Lepiej jest uwolnić popełniającego przestępstwo niż skazać niewinnego.

Scire debes cum quo contrahis.

Powinieneś wiedzieć z kim zawierasz umowę.

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem.

Znać ustawy to nie trzymać się ich słów, ale rozumieć sens i znaczenie.

Scit bonus iudex non tam quid, quam qua damnet, cernere.

Dobry sędzia mniejszą wagę przykłada do tego, za co skaże, niż do tego, w jaki sposób.

Scripta publica probant se ipsa.

Dokumenty publiczne same z siebie są dowodami.

Scripturae fiunt ut quod actum est per eas facilius probari possit.

Dokumenty sporządza się, by czynności sporządzane w sposób formalny dały się łatwiej udowodnić.

Scriptura non valeat nisi in qua annus et dies evidenter ostenditur.

Dokument niech będzie nieważny jeżeli nie wskazuje wyraźnie roku i dnia sporządzenia.

Semel heres, semper heres.

Raz ustanowiony dziedzicem jest nim na zawsze.

Semel maior, semper maior.

Raz pełnoletni zawsze pełnoletni.

Semper oportet ostendi originalem.

Zawsze należy okazywać oryginał.

Sententia debet esse conformis libello.

Wyrok powinien odpowiadać powództwu.

Servanda est consuetudo loci ubi causa agitur.

Należy przestrzegać obyczaju miejsca, w którym zawiera się czynność prawną.

Servitia personalia sequuntur personam.

Służebności osobiste postępują za osobą.

Servitus in faciendo consistere nequit.

Służebność nie może polegać na działaniu

Servitus per partes adquiri non potest.

Służebności nie można nabyć w częściach.

Servitus praedio utilis esse debet.

Służebność powinna być pożyteczna dla gruntu.

Servitutibus civiliter utendum est.

Służebności należy wykonywać łagodnie.

Servitutis causa debet esse perpetua.

Przyczyna ustanowienia służebności powinna być trwała.

Servitutum numerus non est clausus.

Liczba służebności nie jest ograniczona.

Sibi primo auxilium eripere est leges tollere.

Znieść prawa oznacza siebie najpierw pozbawić pomocy.

Signum retinet signantum.

Podpis wiąże podpisującego.

Si in ius vocat ito.

Jeśli powód wzywa przed sąd, pozwany niech idzie.

Simplicitas legibus amica.

Prostota przyjaciółką ustaw.

Simulatae nuptiae nullius momenti sunt.

Pozorowane małżeństwo nie ma mocy prawnej.

Sine possessione praescriptio non procedit.

Zasiedzenie nie postępuje bez posiadania.

Sine pretio nulla venditio.

Nie ma sprzedaży bez ceny.

Si nihil de partibus lucri et damni nominatim convenerit, aequales partes et in lucro et in damno spectantur.

Jeśli nic nie zostało wyraźnie ustalone odnośnie do udziałów w zysku i stracie, uważa się, że udziały w zysku i stracie są równe.

Si plures sunt fideiussores, quotquot erunt numero, singuli in solidum tenentur.

Jeśli jest wielu poręczycieli, to każdy jest odpowiedzialny za całość, ilukolwiek ich będzie.

Si quid non apparet, non ius deficit, sed probatio.

Jeśli co nie jest jasne, to nie jest to niedoskonałość prawa lecz dowodu.

Si vis pacem, cole iustitiam.

Jeśli chcesz pokoju pielęgnuj sprawiedliwość.

Socii mei socius non est socius meus.

Wspólnik mojego wspólnika nie jest moim wspólnikiem.

Stabit praesumptio, donec probetur contrarium.

Domniemanie będzie obowiązywać, dopóki nie zostanie udowodnione twierdzenie przeciwne.

Statim debetur, quod sine die debetur.

Świadczenie nie oznaczone terminem należy się natychmiast.

Stultum est quaeri de adversis, ubi culpa tua est.

Jeśli wina jest u ciebie, głupio jest szukać jej u innych.

Suae quisque rei moderator et arbiter.

Każdy jest najlepszym zarządcą i sędzią własnej rzeczy.

Suae rei emptio non valet.

Kupno własnej rzeczy jest nieważne.

Suam mutare sententiam neminem posse.

Nikt nie może zmienić wydanego przez siebie wyroku.

Suorum quisque verborum optimus interpres.

Każdy jest najlepszym interpretatorem swych słów.

Superficies solo cedit.

To, co znajduje się na gruncie przypada gruntowi.

Superfluum est privatum testimonium, cum publica monumenta sufficiunt.

Zbyteczne jest zeznanie prywatne, kiedy wystarczą dokumenty publiczne.

T

Tabellio non potest instrumentum conficere nisi de eo, quod in sua praesentia geritur.

Notariusz nie może sporządzić dokumentu z czynności, jeżeli nie została ona dokonana w jego obecności.

Talis praesumitur titulus, quales apparent usus et possessio.

Domniemuje się taki tytuł prawny, jak na to wskazują używanie i posiadanie.

Tantum devolutum, quantum appellatum.

Sprawa w takim zakresie przechodzi do sądu wyższej instancji, na ile zostało to określone w apelacji.

Testamentum est voluntatis nostrae iusta sententia de eo, quod qui post mortem suam fieri velit.

Testament to prawne wyrażenie naszej woli dotyczące tego, czego ktoś sobie życzy, by stało się po jego śmierci.

Testamentum omne morte consummatum.

Każdy testament wchodzi w życie z chwilą śmierci.

Testes et documenta per productionem fiunt communia.

Przywołani w procesie świadkowie i dokumenty stają się wspólni.

Testis causam suae absentiae iudici notam facere debet.

Świadek powinien wyjaśnić sędziemu przyczynę swej nieobecności [na rozprawie].

Testis non est iudicare.

Sądzenie nie należy do świadków.

Testis rite citatus pareat.

Świadek prawidłowo wezwany powinien się stawić.

Testis unus testis nullus.

Jeden świadek, żaden świadek.

Thesaurus est vetus quaedam depositio pecuniae, cuius non extat memoria, ut iam dominum non habeat: sic enim fit eius, qui invenerit quod non alterius sit.

Skarbem są jakieś dawno ukryte pieniądze, o których nie pozostała pamięć, tak, że nie mają już właściciela. W ten sposób staje się on własnością tego, kto je znajdzie, ponieważ nie są własnością kogoś innego

Titulus nullus pro non titulo est.

Nieważny tytuł prawny jest tożsamy z jego brakiem.

Transactio est instar rei iudicatae.

Ugoda jest natychmiastowym osądzeniem sprawy

Transactio est timor litis.

Ugoda to strach przed sporem.

Transactum, de quibus actum.

Ugodę zwiera się odnośnie do tego, co zostało dokonane.

Tres faciunt collegium.

Trzech tworzy związek.

Turpitudinem suam nemo detegere tenetur.

Nikt nie jest zobowiązany do ujawnienia swego wykroczenia.

Tutor incertus dari non potest.

Nie można ustanowić opiekunem osoby nieokreślonej.

Tutor personae, non rei vel causae datur.

Opiekuna ustanawia się dla osoby, a nie rzeczy czy sprawy

Tutor personam pupilli auget.

Opiekun wspomaga osobę pupila.

U

Ubi acceptum est semel iudicium, ibi et finem accipere debet.

Gdzie proces raz się rozpoczął, tam też powinien znaleźć koniec.

Ubi aequitas evidens poscit, subveniendum est.

Należy pomagać tam, gdzie słuszność ewidentnie się tego domaga.

Ubi cessat ratio legis, cessat ipsa lex.

Gdzie ustaje sens ustawy, ustaje sama ustawa.

Ubi civitas, ibi ius.

Gdzie państwo, tam prawo.

Ubi iudicat, qui accusat, vis, non lex valet.

Gdzie, sądzi oskarżyciel, obowiązuje siła, nie prawo.

Ubi ius, ibi onus.

Gdzie prawo, tam obowiązek.

Ubi ius, ibi remedium.

Gdzie prawo, tam środek zaradczy.

Ubi ius, ibi societas.

Gdzie prawo, tam społeczeństwo.

Ubi ius incertum, ibi ius nullum.

Gdzie prawo niepewne, tam nie ma prawa.

Ubi lex, ibi poena.

Gdzie ustawa, tam kara.

Ubi rerum testimonia adsunt, quid opus est verbis?

Na coż słowa tam, gdzie są dowody rzeczowe?

Unicuique sua mora nocet.

Każdemu szkodzi jego własna zwłoka.

Unum castigabis, centum emendabis.

Jednego skarcisz, stu poprawisz.

Ususfructus est ius alienis rebus utendi fruendi, salva rerum substantia.

Użytkowanie to prawo do korzystania i pobierania pożytków z cudziej rzeczy, przy zachowaniu jej substancji.

Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas.

Choćby zabrakło sił, godne jednak pochwały są dobre chęci.

Ut enim magistratibus leges, sic populo praesunt magistratus.

Jak bowiem ustawy stoją nad urzędnikami, tak urzędnicy nad ludem.

Utilitas publica praeferenda est privatorum contractibus.

Korzyść państwa należy brać pod uwagę przed umowami prywatnymi.

Uti via publica nemo recte prohibetur.

Nikomu nie zakazuje się właściwego korzystania z drogi publicznej.

V

Vanae voces populi non sunt audiendae.

Nie należy słuchać próżnych głosów tłumu.

Venales sunt sententiae, quae in mercedem a corruptis iudicibus proferuntur.

Sprzedajne są wyroki, które są ogłaszane za zapłatą przez skorumpowanych sędziów.

Venditiones condicionales tunc perficiuntur, cum impleta fuerit condicio.

Sprzedaże warunkowe dochodzą do skutku wtedy, kiedy spełniony zostanie warunek.

Venditor qui simpliciter rem esse dixerit, satis facere videtur, etiamsi rem mediocrem praestat.

Sprzedawca, który mówi po prostu “rzecz”, uważa się, że wystarczająco świadczy, jeżeli dostarcza rzecz średniej jakości.

Venditor talem custodiam praestare debet, quam praestant hi, quibus res commodata est.

Sprzedawca powinien dołożyć takiej staranności, jakiej dokładają ci, którym rzecz została użyczona.

Venditori qui optimam rem esse dixerit, optimam praestare debet.

Sprzedawca, który mówił o najlepszej rzeczy, zobowiązany jest dostarczyć rzecz najlepszą.

Veritas convicii non excusat iniuriam.

Wiara w prawdziwość wygłaszanych słów nie usprawiedliwia zniewagi.

Verum tacere et falsum asserere paria sunt.

Tym samym jest przemilczeć prawdę, co twierdzić nieprawdę.

Victus victori in expensis est condemnandus.

Pokonanego w sporze należy zasądzić na poniesienie kosztów procesu.

Vigilantibus leges sunt scriptae.

Ustawy są napisane dla czuwających.

Vim vi defendere omnes leges omniaque iura permittunt.

Wszystkie ustawy i wszystkie prawa pozwalają bronić przed siłą za pomocą siły.

Vim vi repellere licet.

Siłę wolno odeprzeć siłą.

Vis maior est vis, cui resisti non potest.

Siła wyższa to siła, której niepodobna się oprzeć.

Vis maior excusat.

Siła wyższa usprawiedliwia.

Viventis nulla hereditas.

Nie ma spadku po żyjącym.

Volenti non fit iniuria.

Chcącemu nie dzieje się krzywda.

Voluptatis vel affectionis aestimatio non habebitur.

Przy oszacowywaniu wartości rzeczy nie będzie brana pod uwagę przyjemność lub przywiązanie.

Vulgo quaesitus matrem sequitur.

Pozamałżeńskie dziecko podąża za matką.

X

Paremie

Niestety nic nie znaleziono Spróbuj inne zapytanie

Niestety nic nie znaleziono
Spróbuj inne zapytanie