Kto i kogo może adoptować

Adopcji (inaczej: przysposobienia) może dokonać osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (pełnoletność i brak ubezwłasnowolnienia). Badane są też "kwalifikacje osobiste" tej osoby - muszą one wskazywać, że osoba ta będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego.

Oprócz małżeństw również osoba samotna niebędąca w związku małżeńskim może adoptować dziecko. W praktyce jednak w konfrontacji z małżeństwami starającymi się o adopcję osoba samotna ma mniejsze na to szanse. Natomiast przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie. Nie może zatem ubiegać się o adopcję wspólną para pozostająca w związku nieformalnym (konkubinacie).

Wymagania dla przysposabiających

Istotnym warunkiem adopcji jest też odpowiednia różnica wieku między dzieckiem a rodzicami przysposabiającymi. Żadne przepisy nie precyzują jednak, jaka różnica jest odpowiednia. Przyjmuje się, że najmniej powinna ona wynosić 18 lat, natomiast górnej granicy się nie określa.

Starszy wiek nie jest przeszkodą do ustanowienia adopcji, jednak dla dobra dziecka należy wtedy udowodnić, że jest się w dobrym stanie zdrowia, który pozwala na opiekowanie się dzieckiem.

Ostatecznie więc kwestia różnicy wieku rozpatrywana jest indywidualnie. Zdarza się, że sąd (który jest organem uprawnionym do orzekania o adopcji) zgadza się na przysposobienie niemowlęcia np. przez rodziców 45-letnich.

Osoba, która chce adoptować dziecko musi też mieć odpowiednie cechy osobiste, które gwarantują należyte wywiązywanie się z nowych obowiązków. Trzeba więc posiadać nieskazitelny charakter.

Dla sprawdzenia możliwości nawiązania prawidłowych więzi emocjonalnych przyszłych rodziców z dziećmi przeprowadzany jest wywiad środowiskowy w miejscu zamieszkania wnioskodawców, a także dokonuje się wielu badań psychologicznych.

Potrzebne są różne dokumenty - czyli odpis aktu urodzenia (osoby samotne), odpis aktu małżeństwa (małżonkowie), zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia, zaświadczeń z poradni zdrowia psychicznego i poradni odwykowej, potwierdzenia aktualnych dochodów.

Szczegółowe warunki stawiane rodzicom adopcyjnym mogą się nieznacznie różnić w zależności od ośrodka adopcyjnego, do którego najpierw należy się zgłosić, rozważając decyzję o przysposobieniu dziecka (szczegółową procedurę adopcji omawiamy w dalszej części poradnika).

Ośrodki adopcyjne gromadzą następujące dane osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka:

• imię i nazwisko;

• obywatelstwo;

• adres zamieszkania;

• stan cywilny;

• wykształcenie;

• zawód;

• miejsce pracy;

• warunki mieszkaniowe;

• stałe źródła dochodu;

• dane o stanie zdrowia umożliwiającym właściwą opiekę nad dzieckiem;

• informację o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego opatrzoną datą nie wcześniejszą niż jeden miesiąc przed jej złożeniem.

Każdy z ośrodków adopcyjnych oprócz wymagań wynikających z rozporządzenia ministra polityki społecznej z 30 września 2005 r. w sprawie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (Dz.U. z 2005 nr 205, poz. 1701 z późn. zm.) sam ustala szczegółowe warunki stawiane kandydatom na rodziców adopcyjnych w swoich statutach oraz wewnętrznych regulaminach.

Dlatego zdarza się, że w sprawie zdrowia przyszłego rodzica jeden ośrodek wymaga zaświadczenia od lekarza rodzinnego, a inny żąda także zaświadczenia z poradni psychiatrycznej i poradni odwykowej.

Ważne !

Jeśli dziecko ma opiekuna, wymagana jest jego zgoda na adopcję. Tylko w szczególnych okolicznościach przysposobienie może być orzeczone wbrew woli opiekuna, jednak musi to być uzasadnione dobrem dziecka.

Dzieci małoletnie

Adoptować można tylko osobę małoletnią, czyli taką, która nie ukończyła 18 lat i jedynie dla jej dobra. Wymaganie małoletniości powinno być spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie.

Jeśli dziecko ukończyło 13 lat, wymagana jest także jego zgoda na przysposobienie. W przypadku dziecka młodszego zamiast zgody sąd musi wysłuchać dziecka, jeśli jest ono w stanie pojąć znaczenie przysposobienia. Tylko wyjątkowo sąd może orzec bez zgody lub wysłuchania dziecka.

Dotyczy to dwóch sytuacji - kiedy dziecko nie jest w stanie wyrazić zgody, np. z powodu choroby, a także, gdy jest przekonane, że przysposabiający jest jego naturalnym rodzicem. Postępowanie sądowe może się zakończyć już po ukończeniu przez przysposobionego pełnoletniości.

Przeszkodą przy adopcji jest zwykle sytuacja prawna dziecka. Przede wszystkim wymagana jest zgoda rodziców biologicznych. Dotyczy ona przy adopcji pełnej i niepełnej konkretnego postępowania i konkretnego rodzica adopcyjnego.

Natomiast przy adopcji całkowej wymagana jest zgoda blankietowa na przysposobienie ich dziecka w przyszłości bez wskazania konkretnej osoby przysposabiającej. Takie oświadczenie składa się przed sądem opiekuńczym przed rozpoczęciem procedury adopcyjnej, ale nie wcześniej niż po upływie sześciu tygodni od urodzenia się dziecka.
Decyzja musi być bowiem przemyślana, zwłaszcza w przypadku matki, która tuż po porodzie nie jest w stanie podejmować racjonalnych decyzji.

Brak zgody rodziców biologicznych powoduje, że sąd oddala wniosek o przysposobienie. Sąd również oddala wniosek, gdy zgoda zostanie cofnięta (cofniecie może nastąpić do chwili wydania orzeczenia przez sąd II instancji).

Zgoda powinna być wyrażona wyraźnie i osobiście przez każdego z rodziców (nie przez pełnomocnika). Zgoda nie jest wymagana wyjątkowo, jeśli rodzice biologiczni są pozbawieni władzy rodzicielskiej lub jeśli są nieznani, czy też porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia trudności. Jeśli rodzicom nie przysługuje władza rodzicielska z powodu ich małoletniości, częściowego ubezwłasnowolnienia, zawieszenia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej, ich zgoda na przysposobienie jest jednak wymagana.

Wyjątkowo, w szczególnych okolicznościach przysposobienie może być orzeczone bez zgody rodziców, jeśli mają oni ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a odmowa przysposobienia jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.

Z zasady przysposobienie dziecka przez jednego małżonka wymaga też zgody drugiego współmałżonka. Nie ma takiego wymogu, gdy nie ma on pełnej zdolności do czynności prawnych albo gdy porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

W praktyce bardzo często występuje przysposobienie pasierba, czyli dziecka jednego z małżonków przez drugiego z małżonków.

Przyjęcie pasierba

Głównym celem jest zapewnienie dziecku rodziny najbardziej przypominającej rodzinę naturalną. W efekcie przysposobienia pasierba mąż matki (ojczym) staje się w świetle prawa ojcem dziecka, a jego krewni, np. rodzice, wchodzą na miejsce krewnych naturalnego ojca dziecka. Jednak przy przysposobieniu pasierba nie ustają prawa i obowiązki istniejące między pasierbem a tym z jego naturalnych rodziców, którego małżonek dokonuje przysposobienia.

Czyli przysposobienie, np. przez ojczyma, nie powoduje ustania władzy rodzicielskiej przysługującej matce przysposabianego (pasierba), gdyż władza rodzicielska w takim przypadku przysługuje małżeństwu wspólnie. Przysposobienie pasierba przez konkubinę lub konkubenta rodzica naturalnego jest kłopotliwe, bo formalnie z chwilą przysposobienia ustają prawa i obowiązki istniejące pomiędzy pasierbem a obojgiem jego naturalnych rodziców, natomiast władza rodzicielska przysługuje wówczas wyłącznie przysposabiającemu.

ADOPCJA WSPÓLNA

Przysposobić wspólnie dziecko mogą tylko małżonkowie. Skutki przysposobienia wspólnego występują też wtedy, gdy dziecko przysposobione przez jednego z małżonków zostaje następnie przysposobione przez drugiego małżonka. Na wniosek rodzica przysposabiającego sąd może orzec, że przysposobienie wywołuje skutki przysposobienia wspólnego, jeżeli przysposabiający był małżonkiem osoby, która wcześniej dziecko przysposobiła, a małżeństwo ustało przez śmierć małżonka, który już dokonał przysposobienia.

PRZYSPOSOBIENIE MIMO ODMOWY

Mimo braku zgody rodziców naturalnych na przysposobienie sąd orzeknie przysposobienie, gdy:

• wystąpią szczególne okoliczności,

• rodzice dziecka mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

• odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.

Przykład: Odmowa zgody na adopcję jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka, gdy nie ma wątpliwości, że narusza ona interes dziecka. A więc ma to miejsce na przykład, gdy rodzice naturalni nie interesowali się dzieckiem przez dłuższy czas, a pomiędzy dzieckiem a osobami chętnymi do adopcji wytworzyły się silne więzi, zwłaszcza gdy dziecko jest przekonane, że te osoby są jego rodzicami naturalnymi.

Ewa Grączewska-Ivanova

ewa.graczewska-ivanova@infor.pl