W ocenie uwarunkowań przedsiębiorczości Polska zajmuje w większości kategorii ostatnie miejsca wśród krajów europejskich, daleko w tyle za innymi państwami UE. Optymistyczny wydźwięk ma pozytywna ocena umiejętności polskich przedsiębiorców – wynika z ogólnoświatowego badania poziomu przedsiębiorczości w poszczególnych krajach.
Począwszy od 1997 r., Babson College z Bostonu i London Business School prowadzą globalne badania przedsiębiorczości Global Entrepreneurship Monitor (GEM). Koncentrują one uwagę na indywidualnej inicjatywie i oddziaływaniu aktywności ekonomicznej jednostek na poziom dobrobytu całego społeczeństwa. Monitorują też czynniki wpływające na poziom przedsiębiorczości w danym kraju – od otoczenia instytucjonalnego aż po uwarunkowania społeczne. W 2003 r. badania GEM objęły 31 krajów, w których wytwarza się 90 proc. światowego produktu brutto i gdzie żyje 2/3 populacji świata. W 2001 r. badania GEM po raz pierwszy objęły Polskę. Dane z projektu GEM są wykorzystywane w pracach komisji UE i onZ. W ostatnich latach analizy stały się dla wielu państw jedną z istotnych przesłanek dla modyfikowania na bieżąco polityki ekonomicznej.
Polska aktywność
Wartość TEA (total entrepreneurial activity) – poziomu przedsiębiorczości ogółem w Polsce sytuuje nasz kraj blisko średniej europejskiej. W ostatnich trzech latach aktywność Polaków wyrażająca się w podejmowaniu i rozwijaniu działalności gospodarczej była mniejsza niż w Irlandii, Norwegii, Szwajcarii, Włoszech i Węgrzech, ale większa niż w Danii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Niemczech, Szwecji. Świadczy to jednak, zdaniem autorów raportu, nie o aktywności ekonomicznej Polaków, ale o niekorzystnej pod tym względem sytuacji w krajach europejskich. Przedsiębiorczość Europejczyków jest mniejsza niż w obu Amerykach. Znajduje się też poniżej średniej dla wszystkich krajów objętych badaniem. Przedsiębiorczość w Polsce w wysokim stopniu wymuszona jest brakiem jakiejkolwiek alternatywy zarobkowej. Podejmowanie indywidualnej działalności gospodarczej jest reakcją na trudną socjalnie sytuację i małe szanse na rynku pracy – nie ma innego wyjścia niż spróbować działania na własną rękę. Ale, niestety, w Polsce wciąż za mało przybywa przedsiębiorstw, co ma znaczenie dla naszego rynku pracy. Przedsięwzięcia podejmowane z konieczności cechują się niskimi wskaźnikami przeżycia, niewielkim potencjałem wzrostu i nie wnoszą istotnego wkładu do krajowego PKB. W 2002 r. 49,6 proc., a 2003 r. 28,6 proc. polskich respondentów tak uzasadniało motywy swojej przedsiębiorczości. Średnio we wszystkich krajach objętych badaniem 66 proc. ankietowanych motywowało chęcią wykorzystania lepszych możliwości, tylko 27 proc. wskazało na konieczność, a około 7 proc. podało inne motywy.
Trudne uwarunkowania
Największym problemem polskich przedsiębiorców, zwłaszcza dopiero rozpoczynających działalność, jest mała dostępność kapitału. Aż 95 proc. respondentów ocenia jako niewystarczające swoje zasoby finansowe. Utrudnia to nie tylko wejście na rynek i zaistnienie na nim, ale także uniemożliwia pozyskanie nowoczesnych technologii.
Wsparcie przedsiębiorców ze strony programów publicznych (rządowych i samorządowych) w momencie zakładania firmy, budowania jej prawnych i finansowych podstaw może być, jak wskazują doświadczenia wielu krajów, istotnym czynnikiem udanego wejścia na rynek. Uzyskane w Polsce oceny publicznych programów wspierania przedsiębiorstw dowodzą, że działania te są nieskuteczne albo słabo wypromowane, a przez to dostępne tylko dla nielicznych.
