Skarbówka wchodzi na nasze konta i sprawdza transakcje bez nakazu jak się fiskusowi tylko podoba: STIR, DAC7, ARANEA – warto wiedzieć, co to jest i jak działa, bo jesteśmy ciągle obserwowani przez organy podatkowe. Fiskus ma coraz więcej systemów i aktywnie z nich korzysta

• Jakie dane chronione tajemnicą bankową może zobaczyć Krajowa Administracja Skarbowa (KAS)
• Coraz szersze możliwości skarbówki – dostęp do kont bez stawiania zarzutów
• Ordynacja podatkowa i art. 182 – dostęp do danych bankowych także w zwykłym postępowaniu podatkowym (nie karnym skarbowym)
• STIR – bankowy system wczesnego ostrzegania przed nadużyciami
• DAC7 – jak skarbówka śledzi sprzedaż przez Internet na platformach, takich jak np. Allegro, Vinted czy Amazon
• ARANEA – sztuczna inteligencja w służbie skarbówki
• Inne systemy informatyczne skarbówki – rozbudowana sieć narzędzi
• Stały monitoring transakcji – co to oznacza dla podatników

Jakie dane chronione tajemnicą bankową może zobaczyć Krajowa Administracja Skarbowa (KAS)

Szef Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) oraz naczelnicy urzędów skarbowych i urzędów celno‑skarbowych dysponują obecnie bardzo szerokim katalogiem uprawnień w zakresie pozyskiwania informacji dotyczących rachunków bankowych. Aby dotrzeć do tych danych, nie muszą wcale wszczynać formalnego postępowania przygotowawczego na podstawie przepisów kodeksu karnego skarbowego. W praktyce wystarczy, że zadeklarują chęć przeprowadzenia tzw. „czynności wyjaśniających”. Już na tym etapie mogą przesłać do konkretnego banku żądanie ujawnienia informacji o:

• osobach fizycznych,
• przedsiębiorcach i innych podmiotach,
• ich przedstawicielach ustawowych oraz pełnomocnikach, jeżeli tylko są powiązani z danym rachunkiem bankowym.

Instytucja finansowa może zostać zobowiązana do przekazania m.in.:

• aktualnego salda konta,
• pełnej historii operacji (z datami, kwotami i opisami),
• danych dotyczących umów kredytowych,
• informacji o papierach wartościowych kupionych za pośrednictwem banku oraz innych aktywach finansowych.

Choć co do zasady są to informacje chronione przez tajemnicę bankową, przepisy podatkowe dają organom skarbowym wystarczającą podstawę, aby je pozyskać. W praktyce oznacza to, że tajemnica bankowa wobec fiskusa jest w dużej mierze iluzoryczna – potrzebna jest jedynie inicjatywa urzędników i wysłanie do banku stosownego pisma.

Coraz szersze możliwości skarbówki – dostęp do kont bez stawiania zarzutów

Tak skonstruowane przepisy sprawiają, że skarbówka może sięgnąć po dane objęte tajemnicą bankową nawet wtedy, gdy nikt jeszcze nie usłyszał zarzutów. Dawniej zasadą było, że organ podatkowy musiał mieć już konkretne podejrzenie popełnienia wykroczenia skarbowego lub przestępstwa skarbowego przez daną osobę. Na wcześniejszych etapach – na przykład podczas prowadzenia wstępnych czynności wyjaśniających – fiskus nie miał prawa wglądu w informacje o rachunkach objęte tajemnicą bankową. Dzisiaj ten etap ochrony został w dużej mierze zniesiony. Organy mogą „zajrzeć” na konto znacznie wcześniej, aby dopiero na podstawie uzyskanych danych formułować dalsze podejrzenia wobec już konkretnie wskazanej osoby.

Ordynacja podatkowa i art. 182 – dostęp do danych bankowych także w zwykłym postępowaniu podatkowym (nie karnym skarbowym)

Trzeba pamiętać, że uprawnienia skarbówki do sięgania po dane bankowe nie kończą się na sprawach o charakterze karno‑skarbowym. Już same przepisy Ordynacji podatkowej przewidują możliwość pozyskiwania od banków bardzo szerokiego zakresu informacji na potrzeby:

• klasycznych postępowań podatkowych,
• kontroli podatkowych,
• ustalenia prawidłowej wysokości podatku oraz odsetek.

Kluczowy jest tu art. 182 Ordynacji podatkowej, który również przyznaje urzędom skarbowym prawo do żądania ujawnienia danych objętych tajemnicą bankową. W ramach takiego wniosku fiskus może otrzymać w szczególności informacje o:

• liczbie i rodzaju posiadanych rachunków bankowych lub oszczędnościowych oraz o obrotach i stanach tych rachunków;
• rachunkach pieniężnych i rachunkach papierów wartościowych – wraz z obrotami i aktualnym saldem;
• zawartych umowach kredytowych, umowach pożyczek pieniężnych oraz depozytach;
• akcjach i obligacjach Skarbu Państwa nabytych za pośrednictwem banków oraz obrocie tymi papierami wartościowymi;
• obrocie certyfikatami depozytowymi i innymi papierami wartościowymi emitowanymi przez banki.

Z tego narzędzia korzysta się wówczas, gdy zgromadzony już materiał dowodowy wymaga:

• uzupełnienia o dane z sektora bankowego albo
• weryfikacji – poprzez porównanie deklarowanych przychodów i kosztów z faktycznymi przepływami finansowymi.

W efekcie nawet typowe postępowanie podatkowe – niezwiązane z zarzutami karnymi – może skutkować bardzo dogłębnym „prześwietleniem” rachunków bankowych podatnika.

STIR – bankowy system wczesnego ostrzegania przed nadużyciami

Postęp technologiczny jest przez fiskusa aktywnie wykorzystywany. Jednym z kluczowych narzędzi, jeśli chodzi o analizę przepływów finansowych, jest STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej).

STIR to zaawansowany system informatyczny, który:

• zbiera („agreguje”) ogromne ilości danych z sektora bankowego,
• przesyła je w sposób zautomatyzowany do organów skarbowych,
• przeprowadza analizy statystyczne i ryzyka na podstawie tych danych.

Głównym celem STIR jest przeciwdziałanie wyłudzeniom podatkowym, w szczególności w obszarze podatku VAT. Na bazie informacji spływających z rachunków bankowych i rachunków prowadzonych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo‑kredytowe system wylicza wskaźnik ryzyka wykorzystania systemu finansowego do oszustw podatkowych. STIR jest na bieżąco rozwijany i ulepszany od strony technologicznej, oraz aktualizowany pod kątem zmian w przepisach prawa. Dzięki temu coraz skuteczniej wyłapuje transakcje: nietypowe, o niestandardowych parametrach, które mogą świadczyć o próbie obchodzenia przepisów.

W praktyce oznacza to, że każda operacja przechodząca przez system bankowy może zostać przeanalizowana. Jeśli jest rozliczona nieprawidłowo podatkowo, jej wykrycie bywa jedynie kwestią czasu. Algorytmy muszą co prawda priorytetyzować sprawy (ze względu na gigantyczną liczbę transakcji), dlatego w pierwszej kolejności raczej typują te przypadki, w których potencjalna korzyść dla budżetu państwa jest największa.

DAC7 – jak skarbówka śledzi sprzedaż przez Internet na platformach, takich jak np. Allegro, Vinted czy Amazon

Kolejnym obszarem zwiększonej kontroli jest handel i usługi online. Tutaj kluczową rolę odgrywa DAC7 – skrót od Dyrektywy Rady (UE) 2021/514 z dnia 22 marca 2021 r. zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania. DAC7 rozszerza dotychczasowe unijne zasady wymiany informacji podatkowych i ma za zadanie:

• uszczelnienie systemu podatkowego w Unii Europejskiej,
• walkę z szarą strefą w Internecie,
• utrudnianie unikania opodatkowania przy sprzedaży online.

W Polsce przepisy wdrażające tę dyrektywę obowiązują już od 1 lipca 2024 r. Na mocy DAC7 operatorzy platform cyfrowych mają obowiązek:

• gromadzić dane o sprzedawcach korzystających z platformy,
• cyklicznie raportować te informacje do organów podatkowych.

Dotyczy to m.in. takich transakcji, jak:

• sprzedaż towarów (rzeczy materialnych),
• świadczenie usług osobistych,
• udostępnianie nieruchomości lub ich części (np. krótkoterminowy najem),
• udostępnianie środków transportu.

W praktyce oznacza to, że platformy typu Allegro, Vinted, Amazon, Booking, Uber i inne podobne serwisy przekazują fiskusowi w szczególności dane identyfikujące sprzedawcę zbiorcze informacje o przychodach uzyskanych za dany rok kalendarzowy za pośrednictwem platformy.

Dzięki tym raportom organy skarbowe mogą:

• precyzyjnie ustalić łączną kwotę wynagrodzenia osiągniętego na danej platformie,
• sprawdzić, czy podatnik wykazał te przychody w swoich rozliczeniach,
• wytypować do kontroli podmioty działające w sieci, które nie wywiązują się z obowiązków podatkowych.

ARANEA – sztuczna inteligencja w służbie skarbówki

Skarbówka nie ogranicza się już wyłącznie do klasycznych baz danych czy prostych systemów raportowania. Korzysta również z rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji (AI). Flagowym systemem jest tu ARANEA – specjalistyczne narzędzie stworzone na zamówienie Krajowej Administracji Skarbowej. Podstawową funkcją ARANEA jest:

• zbieranie i łączenie informacji z wielu źródeł,
• głęboka analiza powiązań między danymi,
• ocena ryzyka podatkowego dla poszczególnych podmiotów.

System czerpie dane m.in. z tych źródeł:

• Jednolite Pliki Kontrolne (JPK),
• ewidencje dotyczące podatku VAT i złożone deklaracje,
• centralne rejestry: CEIDG, KRS, REGON oraz ZUS,
• systemy obsługujące transakcje celne i informacje z instytucji finansowych,
• relacje i wzajemne powiązania pomiędzy kontrahentami.

Na tej podstawie ARANEA, wykorzystując zaawansowane algorytmy AI i modele statystyczne identyfikuje anomalia w rozliczeniach podatkowych, wylicza poziom ryzyka nadużyć oraz typuje firmy, które z dużym prawdopodobieństwem powinny zostać skontrolowane. System działa w tle, w sposób ciągły i niewidoczny dla przedsiębiorców – podmioty nie są w żaden sposób informowane o tym, że zostały wytypowane do analizy przez system.

Inne systemy informatyczne skarbówki – rozbudowana sieć narzędzi

ARANEA, STIR czy rozwiązania wdrożone na podstawie DAC7 to tylko część technologicznego zaplecza skarbówki. Organy podatkowe posługują się całą gamą systemów, które usprawniają analizę i krzyżowe porównywanie danych. Wśród nich znajdują się m.in.:

• KARTA,
• BPS,
• STIR,
• WRO-System,
• ALINA,
• ARIADNA2,
• CRMS2,
• ZISAR,
• ARANEA,
• ARANEUM,
• MZA,
• KSEF,
• JPK_LUNETKA,
• CRPO.

Część z nich obsługuje konkretne typy rozliczeń (np. faktury elektroniczne w ramach KSEF), inne odpowiadają za analitykę ryzyka, jeszcze inne wspierają procesy kontrolne. Wspólnie tworzą rozległy system, w którym dane o podatnikach mogą być zestawiane z wielu źródeł jednocześnie.

Stały monitoring transakcji – co to oznacza dla podatników

Wszystkie powyższe dane o systemach i sposobie działania nowoczesnego fiskusa pokazują, że nie jest to już skostniała instytucja zatrudniająca urzędników zagłębionych w tabelkach i wyliczeniach. Skarbówka korzysta z nowoczesnych zdobyczy techniki i istotne rozwiązania dostarczają jej informatycy. W praktyce to wszystko oznacza dla podatników, że operacje bankowe, płatności realizowane przez internetowe systemy płatności oraz transakcje zawierane za pośrednictwem platform sprzedażowych, już od dłuższego czasu są poddawane zautomatyzowanemu, ciągłemu monitoringowi ze strony organów podatkowych.

Dla podatników – osób prywatnych i przedsiębiorców – przekłada się to na konieczność jeszcze staranniejszego pilnowania:

• prawidłowego rozliczania podatków,
• kompletnego ujmowania przychodów i ich źródeł,
• terminowego płacenia należności wobec fiskusa.

Zaniedbania w tych obszarach mogą skutkować tym, że sztuczna inteligencja obierze takiego mało skrupulatnego podatnika za cel, a to może wiązać się z koniecznością dopłaty zaległego podatku, naliczeniem odsetek za zwłokę, a w poważniejszych przypadkach – wszczęciem postępowania w sprawie o wykroczenie skarbowe lub przestępstwo skarbowe. Skoro skarbówka dysponuje tak rozbudowanym arsenałem narzędzi informatycznych i analitycznych, w praktyce wiele zależy tylko od tego, czy i kiedy zdecyduje się użyć ich w konkretnej sprawie.