Czy można udzielić dnia wolnego w jakimkolwiek czasie

Praca w godzinach nadliczbowych jest czymś wyjątkowym, spowodowanym nadzwyczajnymi okolicznościami, jak konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. W tym przypadku kodeks nie limituje liczby godzin nadliczbowych, jakie są niezbędne do skutecznego prowadzenia akcji ratowniczej.

Szczególne potrzeby pracodawcy to najczęstsza przyczyna pracy ponad obowiązujące normy czasu pracy. Ustawodawca przewidział ograniczenie liczby godzin nadliczbowych w takich przypadkach. Limit dobowy jest określony pośrednio przepisem art. 132 k.p. stanowiącym, że pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku.

Limit roczny wynosi 150 godzin. Przewidziana została także możliwość ustalenia innej (z reguły wyższej) liczby godzin nadliczbowych w ciągu roku. Takiego ustalenia można dokonać w układzie zbiorowym lub regulaminie pracy albo w przypadku nieobjęcia pracodawcy układem zbiorowym lub brakiem konieczności tworzenia regulaminu pracy (w warunkach przewidzianych w k.p.) - w indywidualnej umowie o pracę. Uwzględniając przeciętną tygodniową normę czasu pracy, maksymalna liczba godzin nadliczbowych w ciągu roku może wynieść 416. W przedstawionym przykładzie nawet maksymalny limit nadgodzin został znacznie przekroczony.

Za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje - oprócz normalnego wynagrodzenia - także dodatek w wysokościach określonych w art. 151¹ k.p. Pracownik może być zainteresowany otrzymaniem czasu wolnego za przepracowane godziny nadliczbowe i wówczas składa pracodawcy pisemny wniosek. W takim przypadku pracodawca udziela czasu wolnego w stosunku jedna godzina czasu wolnego za jedną godzinę nadliczbową.

Zamiast płacenia dodatkowego wynagrodzenia pracodawca może na podstawie jednostronnej decyzji udzielić pracownikowi czasu wolnego w stosunku jedna przepracowana godzina nadliczbowa równa się półtorej godziny czasu wolnego. Czas wolny musi być udzielony pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego (art. 151² par. 2 k.p.). Pracownik nie ma możliwości zakwestionowania decyzji pracodawcy i niewyrażenia zgody na udzielenie czasu wolnego zamiast wypłaty dodatku do wynagrodzenia.

Rozliczenie godzin nadliczbowych, czy to poprzez udzielenie dni wolnych, czy też poprzez zapłatę zwiększonego wynagrodzenia, musi nastąpić w ściśle określonym czasie, zaś brak takiego rozliczenia w całym okresie trwania umowy o pracę zawartej na czas określony stanowi naruszenie prawa przez pracodawcę.

DARIUSZ GAWRON-JEDLIKOWSKI

radca prawny

PODSTAWA PRAWNA

• Art. 151, art. 151¹, art. 151² ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.)