Po zasiłek macierzyński nie tylko w okresie ubezpieczenia

O wypłatę zasiłku macierzyńskiego mogą ubiegać się osoby, które są objęte zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym. Warunkiem jego otrzymania jest urodzenie dziecka albo przyjęcie na wychowanie dziecka w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego. Przepisy dopuszczają jednak, aby zasiłek macierzyński w pewnych sytuacjach przysługiwał osobie uprawnionej również po ustaniu ubezpieczenia chorobowego. Miesięczny zasiłek macierzyński wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Również zasiłek macierzyński, przysługujący za okres po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Od osoby uprawnionej do zasiłku macierzyńskiego - czy to w okresie objęcia jej ubezpieczeniem chorobowym, czy też po ustaniu tego ubezpieczenia - wymagane jest złożenie odpowiednich dokumentów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty tego zasiłku.

 

Wypłata zasiłku w okresie ubezpieczenia

Artykuł 29 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 z późn.zm.) - zwanej dalej ustawą wskazuje, że zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko. Do jego przyznania i wypłaty potrzebne jest zaświadczenie lekarskie stwierdzające przewidywaną datę porodu (w celu uzyskania zasiłku przed porodem) albo skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (w celu uzyskania zasiłku po porodzie) oraz oświadczenie ubezpieczonej o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka. W razie wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez ZUS, potrzebne jest również zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego.

Poród za granicą

Może się zdarzyć, że osoba ubezpieczona urodzi dziecko podczas pobytu za granicą. Wówczas do przyznania i wypłaty zasiłku wymagane jest przetłumaczone na język polski zaświadczenie zagranicznego zakładu leczniczego lub zagranicznego lekarza wystawione na blankiecie z nadrukiem określającym nazwę zagranicznego zakładu leczniczego lub imię i nazwisko zagranicznego lekarza. Zaświadczenie powinno być opatrzone datą wystawienia i podpisem stwierdzającym przewidywaną datę porodu - za okres przed porodem, albo skrócony odpis aktu urodzenia dziecka - po porodzie. Obowiązku przetłumaczenia na język polski zaświadczenia zagranicznego zakładu leczniczego lub zagranicznego lekarza nie stosuje się do zaświadczeń wystawionych na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, w językach urzędowych tych państw. Ubezpieczona, która urodzi dziecko podczas pobytu za granicą, powinna również złożyć oświadczenie o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka oraz zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego (w razie wypłaty zasiłku przez ZUS).

Przyjęcie dziecka na wychowanie

Zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy, w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego zasiłek macierzyński przysługuje również osobie ubezpieczonej, która:

- przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,

- przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia.

Powyższy przepis stosuje się odpowiednio do ubezpieczonego.

Przyznanie i wypłata zasiłku macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie następuje na podstawie oświadczenia o dacie przyjęcia dziecka na wychowanie oraz na podstawie zaświadczenia sądu opiekuńczego o wystąpieniu do sądu o przysposobienie dziecka, przyjęcia dziecka na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, zawierającego informację o dacie urodzenia dziecka.

W sytuacji wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez ZUS wymagane jest dodatkowo zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Skrócenie pobierania zasiłku macierzyńskiego

Ubezpieczona-matka dziecka po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego przez okres co najmniej 14 tygodni po porodzie może zrezygnować z pobierania zasiłku macierzyńskiego za pozostały okres i wrócić wcześniej do pracy. Wówczas pozostałą część okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego wykorzystuje ubezpieczony ojciec dziecka, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Skrócenie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę dziecka następuje na jej pisemny wniosek, po przedłożeniu zaświadczenia o okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę dziecka oraz o okresie przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego, wystawionego przez płatnika zasiłku, a także w przypadku: ubezpieczonego będącego pracownikiem (zaświadczenia pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego), ubezpieczonego prowadzącego działalność pozarolniczą (oświadczenia ojca dziecka o przerwaniu tej działalności), pozostałych ubezpieczonych (zaświadczenia o przerwaniu działalności zarobkowej).

Z kolei przyznanie i wypłata zasiłku macierzyńskiego ojcu dziecka, w przypadku skrócenia przez matkę dziecka okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego, następuje na podstawie skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka, zaświadczenia o okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę dziecka oraz o okresie przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego, wystawionego przez płatnika zasiłku, a także w przypadku: ubezpieczonego będącego pracownikiem (zaświadczenia pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego), ubezpieczonego prowadzącego działalność pozarolniczą (oświadczenia ojca dziecka o przerwaniu tej działalności), pozostałych ubezpieczonych (zaświadczenia o przerwaniu działalności zarobkowej). Wymienione powyżej dokumenty stanowią także wymagane dowody do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego przysługującego ubezpieczonemu ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny w razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka, a w przypadku porzucenia dziecka przez ubezpieczoną matkę dziecka - dodatkowo oświadczenia o porzuceniu dziecka.

Wypłata zasiłku po ustaniu ubezpieczenia

W myśl przepisów art. 30 ust. 1 ustawy, zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to w okresie ciąży ustało wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy bądź z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu. Wówczas zasiłek ten będzie przysługiwał za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie. Przyznanie i wypłata zasiłku macierzyńskiego będzie realizowane na podstawie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży w okresie zatrudnienia, świadectwa pracy lub innego dokumentu potwierdzającego rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy oraz skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka. Natomiast dowodami do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w wyniku rozwiązania stosunku pracy z naruszeniem przepisów prawa, są: zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w okresie zatrudnienia, prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu stosunku pracy z naruszeniem przepisów prawa oraz skrócony odpis aktu urodzenia dziecka.

Należy przypomnieć, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Stanowi o tym treść art. 177 § 1 k.p. Przepisu tego nie stosuje się jednak do pracownicy w okresie próbnym, nieprzekraczającym jednego miesiąca.

Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. W takiej sytuacji ubezpieczonej będącej pracownicą zatrudnioną na podstawie umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, z którą umowa o pracę na podstawie art. 177 § 3 k.p. została przedłużona do dnia porodu, przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia. Przepis art. 177 § 3 k.p. nie ma jednak zastosowania do umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, w przypadku gdy umowa o pracę została przedłużona do dnia porodu, poza zaświadczeniem lekarskim stwierdzającym przewidywaną datę porodu - za okres przed porodem, albo skróconym odpisem aktu urodzenia dziecka - po porodzie, zaświadczeniem pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego - w razie wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez ZUS, oświadczeniem ubezpieczonej o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka, wymagane jest także świadectwo pracy lub inny dokument stwierdzający rodzaj zawartej umowy o pracę i datę rozwiązania stosunku pracy.

Zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem pracownicy w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca w takiej sytuacji - w uzgodnieniu z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową - ustala termin rozwiązania umowy o pracę. Ponadto, w okresie do ustania zatrudnienia pracownicy w ciąży pracodawca powinien zapewnić jej możliwość wykonywania pracy - dotychczas wykonywanej albo innej odpowiedniej ze względu na jej kwalifikacje i stan ciąży. Jeśli natomiast nie będzie miał możliwości zapewnienia takiej pracy, to ubezpieczonej będącej pracownicą, z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Wówczas przyznanie i wypłata zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego przysługującego w razie rozwiązania z pracownicą umowy o pracę w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i niemożności zapewnienia innego zatrudnienia następuje na podstawie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży w okresie zatrudnienia, świadectwa pracy lub innego dokumentu potwierdzającego rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, zaświadczenia powiatowego urzędu pracy o braku propozycji innego zatrudnienia. Datę urodzenia dziecka dokumentuje się skróconym odpisem aktu urodzenia dziecka.

Przepisy art. 177 § 1, 2 i 4 stosuje się odpowiednio także do pracownika-ojca wychowującego dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego.

Podstawa prawna:

- ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 z późn.zm.),

- rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 65, poz. 742 z późn.zm.).

Krzysztof Wójcik