Dziennik Ustaw - rok 2003 nr 115 poz. 1082

Na podstawie art. 9 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. – Prawo o miarach (Dz. U. Nr 63, poz. 636 i Nr 154, poz. 1800 oraz z 2002 r. Nr 155, poz. 1286 i Nr 166, poz. 1360) zarządza się, co następuje:

1) areometrze, należy przez to rozumieć szklany przyrząd pomiarowy, przeznaczony do pomiaru gęstości cieczy lub innej wielkości fizycznej będącej jednoznaczną funkcją gęstości, działający na zasadzie swobodnego pływaka o stałej masie i częściowym zanurzeniu, którego głębokość zanurzenia jest zależna od gęstości cieczy;

2) gęstości ρ_t w temperaturze t, należy przez to rozumieć wielkość fizyczną, wyrażającą się stosunkiem masy rzeczywistej ciała m do jego objętości V_t w tej temperaturze, zgodnie z wzorem:

3) ułamku masowym p składnika A w roztworze, należy przez to rozumieć wielkość fizyczną, wyrażającą się stosunkiem masy m_A składnika A do sumy mas składników A oraz B' m_A± m_B, zgodnie z wzorem:

4) ułamku objętościowym q składnika A w roztworze, należy przez to rozumieć wielkość fizyczną, wyrażającą się stosunkiem objętości V_A składnika A do objętości V_AB roztworu składników A oraz B, zgodnie z wzorem:

5) stężeniu masowym c składnika A w roztworze, należy przez to rozumieć wielkość fizyczną wyrażającą się stosunkiem masy m_A składnika A do objętości V_AB roztworu składników A oraz B, zgodnie z wzorem:

6) napięciu powierzchniowym, należy przez to rozumieć wielkość fizyczną, warunkującą spójność cieczy i powstawanie powierzchni międzyfazowej ciecz-para oraz powodującą powstawanie menisku wokół trzpienia areometru;

7) wskazaniu areometru, należy przez to rozumieć wartość liczbową odczytaną na podziałce areometrycznej, określoną głębokością zanurzenia areometru, przy której znajduje się on w równowadze hydrostatycznej z wypartą cieczą;

8) warunkach odniesienia areometru, należy przez to rozumieć warunki określone przez temperaturę odniesienia i napięcie powierzchniowe odniesienia;

9) działce elementarnej, należy przez to rozumieć część podziałki, zawartą między dowolnymi dwiema kolejnymi kreskami podziałki;

10) błędach granicznych dopuszczalnych, należy przez to rozumieć wartości skrajne błędów określone w rozporządzeniu;

11) klasie dokładności, należy przez to rozumieć klasę areometrów, spełniających określone wymagania metrologiczne i których błędy zawarte są w wyznaczonych granicach.

1) densymetry do pomiaru gęstości:

a) dowolnej cieczy – uniwersalne,

b) cieczy o określonych wartościach lub zakresach wartości napięcia powierzchniowego,

c) określonych cieczy lub roztworów, w szczególności densymetry do alkoholu przeznaczone do pomiaru gęstości mieszaniny alkoholu etylowego i wody;

2) areometry do pomiaru wielkości fizycznych jednoznacznie związanych z gęstością, w tym:

a) ułamka masowego, w szczególności:

– alkoholomierze przeznaczone do pomiaru zawartości alkoholu wyrażonej jako ułamek masowy,

– cukromierze przeznaczone do pomiaru ułamka masowego sacharozy w roztworach wodnych,

b) ułamka objętościowego, w szczególności alkoholomierze przeznaczone do pomiaru zawartości alkoholu wyrażonej jako ułamek objętościowy,

c) stężenia masowego.

1) cylindrycznego korpusu o stożkowym lub półkulistym dnie, do którego nie przywierają pęcherzyki powietrza;

2) pustego w środku cylindrycznego trzpienia, przymocowanego do górnej części korpusu; górny koniec trzpienia jest szczelnie zamknięty (zatopiony).

2. Areometr może mieć wbudowany termometr (termoareometr).

3. W dolnej części korpusu, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, znajduje się materiał obciążający w postaci śrutu metalicznego, służący do adiustacji masy areometru, przy czym w przypadku, o którym mowa w ust. 2, rolę tę spełnia również ciecz termometryczna.

4. Wewnątrz trzpienia, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, powinna znajdować się podziałka areometryczna, naniesiona na cylindrycznej podzielni, trwale przymocowanej do jego wewnętrznych ścianek.

2. Grubość ścianek areometru powinna być równomierna.

3. W obszarze objętym podziałka areometryczną przekrój poprzeczny trzpienia powinien być stały.

4. Wszystkie wewnętrzne części areometru powinny być nieruchome.

5. Zamknięcie areometru przez zatopienie wierzchołka trzpienia powinno nastąpić po dokładnym osuszeniu jego wnętrza.

6. Zewnętrzna średnica trzpienia nie powinna być mniejsza niż 3 mm.

2. Współczynnik cieplnej rozszerzalności objętościowej szkła, o którym mowa w ust. 1, powinien wynosić (25±2) Ÿ 10^-6 Ÿ ^ºC^-1.

3. Termometr wbudowany w areometr powinien być wykonany ze szkła postarzonego.

2. Materiał obciążający oraz spoiwo, o których mowa w ust. 1, powinny być tak dobrane, aby gotowy areometr, przetrzymany przez jedną godzinę w pozycji poziomej w temperaturze 80 ^ºC, a następnie schłodzony bez zmiany położenia, spełniał wymaganie, o którym mowa w § 5; w przypadku gdy areometr przeznaczony jest do pomiarów w temperaturze przekraczającej 70 ^ºC, warunek ten powinien być spełniony dla temperatury o co najmniej 10 ^ºC wyższej.

2. Na podzielni może znajdować się tylko jedna podziałka areometryczna.

2. Przy wykonaniu podziałki areometrycznej densymetrów należy uwzględnić zależność między napięciem powierzchniowym a gęstością w temperaturze odniesienia; dla densymetrów do moczu, do olejów mineralnych, do gazów ciekłych zależności te określa się w tabelach od 7 do 9 w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

3. Zależność między odległościami poszczególnych kresek podziałki areometrycznej / od kreski wyznaczającej początek zakresu pomiarowego a wartością wielkości mierzonej przez areometr – gęstość, ułamek masowy, ułamek objętościowy, stężenie, w warunkach odniesienia oblicza się według wzoru:

2. Wartości działek elementarnych powinny odpowiadać jednej z trzech następujących zależności:

1) 1 * 10ⁿ jednostek miary,

2) 2 * 10ⁿ jednostek miary,

3) 5 * 10ⁿ jednostek miary,

gdzie n – liczba całkowita.

3. Długość działki elementarnej powinna być nie mniejsza niż 0,8 mm i nie większa niż 6 mm.

1) leżeć w płaszczyznach prostopadłych do osi areometru, a końce kresek o jednakowej długości w linii prostej, równoległej do osi areometru;

2) być czarne, zaznaczone wyraźnie i trwałe; poza granicami zakresu pomiarowego kreski mogą być innego koloru;

3) być cienkie, proste, o równomiernej grubości nieprzekraczającej 0,2 mm, ale nie większej niż 1/5 długości działki elementarnej.

2. Kreski krótkie podziałki areometrycznej powinny obejmować nie mniej niż jedną piątą obwodu trzpienia, kreski średnie nie mniej niż jedną trzecią, a kreski długie nie mniej niż połowę obwodu trzpienia.

3. Najwyższa i najniższa kreska podziałki areometrycznej, stanowiące nominalne granice zakresu pomiarowego, powinny być kreskami długimi.

4. Odległość najwyższej kreski podziałki areometrycznej od wierzchołka trzpienia powinna być nie mniejsza niż 15 mm.

5. Odległość najniższej kreski podziałki areometrycznej od miejsca, w którym rozpoczyna się zmiana przekroju trzpienia, powinna być nie mniejsza niż 5 mm.

6. Na każdej podziałce areometrycznej, poza górną i poza dolną granicą zakresu pomiarowego, powinny znajdować się co najmniej dwie dodatkowe kreski.

7. Ocyfrowanie kresek podziałki areometrycznej powinno być wyraźne, czytelne i jednoznaczne. Jeżeli oznaczenia liczbowe są wielocyfrowe, to dwie początkowe cyfry mogą być opuszczone, jednakże najwyższe i najniższe kreski długie podziałki areometrycznej powinny mieć pełne oznaczenia liczbowe.

2. Oś kapilary termometru w termoareometrach powinna być równoległa do osi pionowej areometru.

3. Rozszerzenie ekspansyjne kapilary termometru powinno zapewnić możliwość podgrzania do temperatury 80 ^ºC.

4. W zależności od wartości działki elementarnej areometru działki elementarne wbudowanych termometrów mogą mieć następujące wartości:

1) 1 ^ºC lub 0,5 ^ºC dla działek elementarnych o wartości 10 kg/m³, 5 kg/m³, 2 kg/m³,1 kg/m³, 1%, 0,5%;

2) 0,5 ^ºC lub 0,2 ^ºC dla działek elementarnych o wartości 0,5 kg/m³, 0,2%;

3) 0,2 ^ºC lub 0,1 ^ºC dla działek elementarnych o wartości 0,2 kg/m³, 0,1 kg/m³, 0,1%;

4) 0,1 ^ºC dla działek elementarnych o wartości 0,05%.

5. Długość działki elementarnej termometru powinna być nie mniejsza niż:

1) 1 mm dla działek elementarnych o wartości 1 ^ºC i 0,5 ^ºC;

2) 0,7 mm dla działek elementarnych o wartości 0,2 ^ºC i 0,1 ^ºC.

6. Najwyższa kreska podziałki termometrycznej powinna znajdować się co najmniej 15 mm poniżej miejsca, w którym korpus zaczyna się zwężać, przechodząc w trzpień.

7. Najniższa kreska podziałki termometrycznej powinna znajdować się co najmniej 5 mm powyżej przejścia kapilary w zbiornik lub wejścia kapilary w materiał obciążający.

8. Powinny być zastosowane odpowiednie środki, aby widoczne było każde przemieszczenie się podziałki termometrycznej, takie jak kreska kontrolna na zewnętrznej powierzchni areometru odpowiadająca najwyższej oznaczonej liczbowo kresce podziałki termometrycznej.

1) nazwa areometru lub wielkości mierzonej lub cieczy, do której jest przeznaczony;

2) jednostka miary;

3) temperatura odniesienia;

4) napięcie powierzchniowe odniesienia albo zakres napięć, albo rodzaj cieczy, do której areometr jest przeznaczony;

5) sposób odczytu – dolny lub górny;

6) nazwa lub znak producenta;

7) numer identyfikujący areometr;

8) znak zatwierdzenia typu, jeżeli został nadany.

2. Na areometrach do gazów ciekłych, oprócz oznaczeń, o których mowa w ust. 1, powinno być podane maksymalne dopuszczalne ciśnienie.

1) 20 ^ºC

2) dla areometrów do olejów mineralnych i areometrów do gazów ciekłych: 15 ^ºC albo 20 ^ºC;

3) dla cukromierzy: 6 ^ºC, 20 ^ºC, 70 ^ºC, 75 ^ºC albo 80 ^ºC.

2. Napięcie powierzchniowe odniesienia:

1) dla areometru określa się jako wartości napięcia powierzchniowego cieczy, do której jest przeznaczony;

2) dla densymetrów do pomiaru gęstości cieczy o określonych wartościach lub zakresach wartości napięcia powierzchniowego określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.

3. Dla densymetrów uniwersalnych nie określa się napięcia powierzchniowego odniesienia.

4. Jako warunek odniesienia dla termometru wbudowanego w termoareometr, znajdującego się wewnątrz korpusu, ustala się zanurzenie całkowite termometru.

2. Areometry przeznaczone do cieczy nieprzezroczystych mogą być tak wzorcowane, aby odczyt następował na górnej krawędzi menisku utworzonego przy trzpieniu areometru – odczyt górny.

3. Alkoholomierze i densymetry do alkoholu powinny być tak wzorcowane, aby odczyt następował w płaszczyźnie swobodnej powierzchni cieczy – odczyt dolny.

2. Błędy graniczne dopuszczalne termometru wbudowanego w termoareometr są równe:

1) ±0,5 ^ºC dla termometrów o wartości działki elementarnej 1 ^ºC;

2) ±0,3 ^ºC dla termometrów o wartości działki elementarnej 0,5 ^ºC;

3) ±0,2 ^ºC dla termometrów o wartości działki elementarnej 0,2 ^ºC;

4) ±0,1 ^ºC dla termometrów o wartości działki elementarnej 0,1 ^ºC.

2. Zakres pomiarowy ułamka objętościowego lub masowego nie powinien przekraczać 10%.

3. Wartość działki elementarnej powinna wynosić 0,1%.

4. Na każdej działce powinno znajdować się od 5 do 10 dodatkowych działek elementarnych poza górną i poza dolną granicą zakresu pomiarowego.

2. Zakres pomiarowy nie powinien przekraczać 20 kg/m³.

3. Wartość działki elementarnej powinna wynosić 0,2 kg/m³.

4. Na każdej podziałce powinno znajdować się od 5 do 10 dodatkowych działek elementarnych poza górną i poza dolną granicą zakresu pomiarowego, jednakże podziałka nie powinna obejmować wartości większych niż 1000 kg/m³.

2. Na podziałce densymetru do alkoholu klasy dokładności l, II i III każda co piąta kreska, poczynając od kresek stanowiących granice zakresu pomiarowego, powinna być kreską długą. Pomiędzy dwiema kolejnymi kreskami długimi powinny być cztery kreski krótkie. Tylko co piąta lub co dziesiąta kreska powinna być oznaczona liczbami.

3. Kreski stanowiące granice zakresu pomiarowego powinny mieć pełne oznaczenia liczbowe.

1) 1,5 mm dla alkoholomierzy i densymetrów do alkoholu klasy dokładności l;

2) 0,05 mm dla alkoholomierzy i densymetrów do alkoholu klasy dokładności II;

3) 0,85 mm dla alkoholomierzy i densymetrów do alkoholu klasy dokładności III.

2. Zewnętrzna średnica trzpienia powinna wynosić nie mniej niż:

1) 3 mm dla alkoholomierzy i densymetrów do alkoholu klasy dokładności l i II;

2) 2,5 mm dla alkoholomierzy i densymetrów do alkoholu klasy III.

3. Zewnętrzna średnica korpusu powinna mieścić się w zakresie od 19 mm do 40 mm.

4. Alkoholomierze i densymetry do alkoholu klasy dokładności l nie powinny mieć wbudowanego termometru.

5. Alkoholomierze i densymetry do alkoholu klasy dokładności II i III mogą mieć wbudowany termometr szklany rtęciowy o wartości działki elementarnej 0,1 ^ºC albo 0,2 ^ºC albo 0,5 ^ºC i minimalnej długości działki elementarnej wynoszącej:

1) 0,8 mm dla termometrów o wartości działki elementarnej 0,1 ^ºC i 0,2 ^ºC;

2) 1 mm dla termometrów o wartości działki elementarnej 0,5 ^ºC.

6. Grubość kresek podziałki termometrycznej nie powinna być większa niż jedna piąta długości działki elementarnej.

1) klasa dokładności;

2) jednostka miary: kg/m³ albo symbol: % vol albo % mas;

3) nazwa cieczy, do której są przeznaczone.

2. Na zewnętrznej powierzchni korpusu może być podana masa areometru, wyrażona w miligramach.

1) dla alkoholomierzy i densymetrów do alkoholu klasy dokładności l – wartości odpowiadającej połowie działki elementarnej dla dowolnego wskazania;

2) dla alkoholomierzy i densymetrów do alkoholu klasy dokładności II i III – wartości odpowiadającej jednej działce elementarnej dla dowolnego wskazania.

1) ±0,1 ^ºC dla termometrów o wartości działki elementarnej 0,1⁰ C;

2) ±0,2 ^ºC dla termometrów o wartości działki elementarnej 0,2 ^ºC lub 0,5 ^ºC.

Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej: J. Hausner

¹⁾ Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej kieruje działem administracji rządowej – gospodarka, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (Dz. U. Nr 1, poz. 5).

Załączniki do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 12 czerwca 2003 r. (poz. 1082)

Załącznik nr 1

WARTOŚCI GĘSTOŚCI ORAZ ODPOWIADAJĄCE IM WARTOŚCI MIERZONEJ WIELKOŚCI FIZYCZNEJ l NAPIĘCIA POWIERZCHNIOWEGO CIECZY

Załącznik nr 2

ZAKRESY NAPIĘCIA POWIERZCHNIOWEGO CIECZY*⁾