Czy można wystąpić z OFE w celu uzyskania wcześniejszej emerytury?

W 1999 r. ustawodawca dokonał podziału ubezpieczonych na trzy kategorie wiekowe. Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. przechodzą na emeryturę według „starych” zasad, a całość składek emerytalnych płaconych za osoby z tej kategorii wiekowej jest przekazywana do ZUS. Wszystkie osoby urodzone po 31 grudnia 1968 r. zostały włączone do nowego sytemu emerytalnego, a składka na ubezpieczenie emerytalne za te osoby odprowadzana jest w części na konto w ZUS, a w części do wybranego przez daną osobę OFE. Osobom ze średniej grupy wiekowej, urodzonym w latach 1949–1968, ustawodawca pozostawił możliwość wyboru, czy chcą pozostać w „starym” systemie emerytalnym, czy zamierzają przejść na emeryturę według nowych przepisów. Jeśli osoba z tej grupy do końca 1999 r. nie zawarła umowy z OFE, oznaczało to pozostanie w starym systemie z zachowaniem możliwości skorzystania z wcześniejszych uprawnień emerytalnych. Natomiast osoby, które zdecydowały się przystąpić do OFE, nie mają możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę, chyba że podpisanie umowy z OFE było następstwem wprowadzenia ich w błąd, co pozwala na uchylenie się od skutków zawartej umowy.

Może Pani ubiegać się o unieważnienie umowy, jednak wyłącznie w drodze cywilnoprawnej.

W kwestii dotyczącej oświadczeń woli o przystąpieniu do OFE stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, chyba że ustawa o systemie ubezpieczeń reguluje daną sprawę odmiennie. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych stwierdza jedynie, że oświadczenie o przystąpieniu do OFE złożone przez osoby urodzone w latach 1949 – 1968 jest nieodwołalne. Nie reguluje natomiast zagadnienia uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli (podpisania umowy) złożonego pod wpływem błędu, stąd w tym zakresie zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego.

Oznacza to, że musi o­n uzasadniać przekonanie, iż gdyby nie działała Pani pod wpływem błędu i oceniała sprawę rozsądnie, nie złożyłaby oświadczenia o tej treści, czyli nie podpisałaby Pani umowy z OFE. Na uchylenie się od skutków oświadczenia woli pozwala jedynie błąd wywołany przez drugą stronę (tutaj: agenta ubezpieczeniowego), nawet bez jej winy lub gdy wiedziała o błędzie albo mogła go z łatwością zauważyć.

Sąd Najwyższy w wyroku z 24 stycznia 1974 r. (II CR 761/73, OSP 1975/11/238) stwierdził, że możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli zachodzi nie tylko wtedy, gdy błąd dotyczy okoliczności faktycznych, lecz także wtedy, gdy dotyczy okoliczności prawnych, przy czym musi być o­n istotny i odnosić się do treści oświadczenia woli.

Obowiązkiem agenta ubezpieczeniowego jest pouczanie osób ze średniej grupy wiekowej, urodzonych w latach 1949–1953, które mogłyby w przyszłości skorzystać z uprawnień do wcześniejszej emerytury, o tym, że w wyniku przystąpienia do OFE emerytura może być niższa od świadczenia obliczonego na starych zasadach lub nie będzie mogła być przyznana w wieku niższym niż powszechnie obowiązujący (a więc niższym niż 60 lat dla kobiet lub 65 lat dla mężczyzn). W tym celu agent powinien uzyskać od osoby przystępującej do OFE pisemne oświadczenie o zapoznaniu się z treścią przepisów regulujących zasady przechodzenia na emeryturę na starych i nowych zasadach, w tym zasady ustalania wysokości świadczeń.

Osoba, która mogłaby nabyć prawo do wcześniejszej emerytury, a została wprowadzona w błąd przez agenta wskutek np. mylnego pouczenia lub w ogóle braku pouczenia o tym, jakie skutki spowoduje przystąpienie do OFE, może skorzystać z instytucji uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego wobec tego agenta.

Musi Pani złożyć oświadczenie o uchyleniu się od skutków złożonego pod wpływem błędu oświadczenia woli, tj. skutków podpisanej przez Panią umowy z OFE, najpóźniej w ciągu roku od momentu wykrycia błędu.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli w postaci podpisania umowy z OFE, które zostało złożone pod wpływem błędu, następuje w pisemnym oświadczeniu skierowanym do OFE, w oświadczeniu zawartym w pozwie do sądu przeciwko OFE bądź w oświadczeniu złożonym do protokołu na posiedzeniu sądowym, w którym OFE bierze udział. Oświadczenie takie można złożyć osobiście lub przez przedstawiciela.

Po złożeniu oświadczenia fundusz emerytalny powinien uznać, że umowa o członkostwo w tym funduszu nie została zawarta. Na potwierdzenie powinien wówczas wydać zaświadczenie o unieważnieniu zawartej umowy, stanowiące podstawę rozpatrywania przez ZUS uprawnień do wcześniejszej emerytury jako poświadczenie nieprzystąpienia do OFE.

Nie może Pani uchylić się od skutków zawartej umowy z OFE powołując się na wprowadzenie w błąd przez agenta. Agent funduszu emerytalnego nie miał bowiem obowiązku informowania Pani o możliwości nabycia wcześniejszej emerytury, ponieważ urodziła się Pani po 1953 r.

Obowiązek pouczenia przez agenta ubezpieczeniowego o treści niektórych przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS dotyczących możliwości nabycia wcześniejszej emerytury istniał wyłącznie wobec osób urodzonych w latach 1949–1953. Agent funduszu emerytalnego zawierający z Panią umowę członkostwa, nie informując Pani o możliwości nabycia wcześniejszej emerytury, nie naruszył więc obowiązującego prawa.

W związku z tym nie ma podstaw, aby mogła Pani żądać unieważnienia umowy z OFE składając funduszowi oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych tej umowy z powodu wprowadzenia w błąd. Ewentualny spór sądowy zostałby w tym przypadku rozstrzygnięty na korzyść funduszu emerytalnego, chyba że przedstawiłaby Pani inne powody, które w myśl przepisów Kodeksu cywilnego mogłyby uzasadniać unieważnienie takiej umowy (np. zawarcie umowy w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli na przykład pod wpływem groźby).

Marek Opolski

ekspert, Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych