Wyłączenie z obowiązku ubezpieczenia

Sąd Apelacyjny w G. wyrokiem z 29 stycznia 2004 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w T. z 4 lipca 2002 r., oddalający odwołanie Adriany K. od decyzji ZUS z 26 marca 2002 r., stwierdzającej podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w okresie od 12 stycznia 1999 r. do 3 maja 1999 r. oraz od 11 czerwca 1999 r. do 10 czerwca 2001 r. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, zobowiązującej wnioskodawczynię do opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne oraz składek na FP, w ten sposób, że ustalił, iż Adriana K. nie ma obowiązku uiszczenia składek na ubezpieczenie społeczne i FP z tytułu podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu za okres od 12 stycznia 1999 r. do 3 maja 1999 r. i od 11 czerwca 1999 r. do 10 czerwca 2001 r.

Adriana K. od 1 kwietnia 1993 r. prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Od 25 stycznia 1994 r. jest również zatrudniona na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/2 etatu. Z tytułu zatrudnienia opłacono składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Od 1 stycznia 1999 r. wnioskodawczyni dokonała zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W okresie od 12 stycznia 1999 r. do 3 maja 1999 r. Adriana K. pobierała zasiłek macierzyński, a od 11 czerwca 1999 r. do 10 maja 2001 r. przebywała na urlopie wychowawczym, otrzymując z tego tytułu zasiłek wychowawczy.

Sąd okręgowy uznał, że wnioskodawczyni, na podstawie art. 9 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 z późn.zm.), podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej przez nią działalności gospodarczej.

W ocenie sądu apelacyjnego okoliczność, że Adriana K. przebywała na urlopie macierzyńskim, a następnie na urlopie wychowawczym, nie pozbawiła jej „waloru pracownika”, wobec czego nie uzasadniała powstania obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w spornym okresie.

Pełnomocnik ZUS w G. zaskarżył ten wyrok kasacją. W odpowiedzi na kasację wnioskodawczyni wnosiła o jej oddalenie.

Zakres podmiotowy przymusu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych wyznaczają art. 6, 8 i 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Obowiązkowym ubezpieczeniom podlegają między innymi „osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami”, a także te, które są „osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą”.

Ustawodawca przyjął zasadę przymusu ubezpieczeń z jednego tytułu. Dlatego też, zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy, osoby będące pracownikami, „spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy”. Odnosząc ten przepis do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy, należy przyjąć, że dopóki osoba prowadząca działalność gospodarczą pozostaje pracownikiem, dopóty podlega przymusowi ubezpieczenia wyłącznie z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Wyjątek od zasady obowiązku ubezpieczeń z jednego tytułu został przewidziany w art. 9 ust. 1a ustawy. Według tego przepisu ubezpieczony z tytułu pozostawania w stosunku pracy, którego podstawa wymiaru składek „w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa od określonej w art. 18 ust. 4 pkt 5, podlega również obowiązkowo ubezpieczeniu z innych tytułów”. W art. 18 ust. 4 pkt 5 ustawy wymieniona została kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę (ustalanego na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, Dz.U. Nr 200, poz. 1679 z późn.zm.).

Obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu podlegają również osoby korzystające z urlopu wychowawczego i pobierające zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego – „od dnia spełnienia warunków, o których mowa w art. 9 ust. 6 ustawy, do dnia zaprzestania spełniania tych warunków”. Jak wynika z art. 9 ust. 6 ustawy w związku z jej art. 6 ust. 1 pkt 19, przymus ubezpieczenia w odniesieniu do tej grupy ubezpieczonych istnieje tylko wtedy, gdy „nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych”. Z powołanych przepisów nie wynika przymus ich ubezpieczenia z tych innych tytułów. Wynika z nich tyle tylko, że względem osób przebywających na urlopach macierzyńskim i wychowawczym, mających inny niż korzystanie z tych urlopów tytuł rodzący obowiązek ubezpieczenia, nie powstaje obowiązek ubezpieczeń na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy.

Zasadnicza dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy jest kwestia, czy Adriana K. korzystająca z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego miała w tych okresach inny tytuł ubezpieczenia niż opisany w art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy, czy nie, a jeżeli miała – to jaki. Mówiąc inaczej – czy pozostając na urlopach i prowadząc w tym czasie działalność gospodarczą utraciła status pracownika, czy go nie utraciła. W konsekwencji, czy będąc pracownikiem i podlegając z tego tytułu przymusowi ubezpieczenia, powinna być objęta obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tytułu jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Adriana K. była nieprzerwanie od 25 stycznia 1994 r. pracownikiem. Skoro tak, to – pozostając w okresach korzystania z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w stosunku pracy, nie podlegała obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Mogła natomiast ubezpieczyć się dobrowolnie.

Możliwa jest wszakże i inna wykładnia art. 6 ust 1 pkt 1, 5 i 19 oraz art. 9 ust. 1 i 6 ustawy, oparta na dosłownym ich brzmieniu. Tytułem przymusowego ubezpieczenia pracownika na czas korzystania z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego przestaje być pozostawanie w stosunku pracy, a staje się albo tylko owo przebywanie na urlopach, albo „zaktualizowany” inny tytuł ubezpieczenia.

W konkluzji należy stwierdzić, że pracownik, który nie ma innego tytułu ubezpieczenia, podlega w okresach korzystania z urlopów wychowawczego i macierzyńskiego (pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) przymusowi ubezpieczeń z tych tytułów (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy). Pracownik, który ma inny tytuł ubezpieczenia, nie podlega przymusowi ubezpieczenia na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy. Korzystanie z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w okresie pozostawania w stosunku pracy nie aktualizuje obowiązku pracownika ubezpieczenia z tytułu jednoczesnego prowadzenia w tych okresach pozarolniczej działalności gospodarczej.

Skoro do wnioskodawczyni nie ma zastosowania art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy, nie ma i zastosowania art. 16 ust. 8 ustawy. Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia tych przepisów jest trafny. Nie jest natomiast usprawiedliwiony zarzut uchybienia art. 9 ust. 6 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy.

Wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2005 r. (sygn. akt II UK 128/04)