Dziennik Ustaw - rok 2003 nr 151 poz. 1469

Na podstawie art. 249 § 3 pkt 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm.¹⁾) zarządza się, co następuje:

2. Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają:

1) oddziaływania penitencjarne – zespół stosowanych w zakładzie środków i metod zmierzających do wzbudzenia w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw;

2) grupa wychowawcza – wyodrębnioną poprzez miejsce zakwaterowania i wyznaczenie jej wychowawców grupę skazanych, wobec której są prowadzone oddziaływania penitencjarne;

3) podkultura przestępcza – występujące w środowisku przestępczym negatywne wzorce, normy i sposoby postępowania.

2. Oddziaływania penitencjarne prowadzi się w formie zindywidualizowanych działań dostosowanych do psychofizycznych właściwości skazanego, a także działań wobec grupy skazanych.

3. Zakres oddziaływań penitencjarnych wobec skazanych zależy od systemu wykonywania kary pozbawienia wolności oraz od rodzaju i typu zakładu.

2. Prowadzenie oddziaływań penitencjarnych w zakładzie koordynuje dział penitencjarny.

3. Wychowawca prowadzi oddziaływania penitencjarne w powierzonej mu grupie wychowawczej.

4. Funkcjonariusze i pracownicy zakładu prowadzą oddziaływania penitencjarne w zakresie wynikającym z powierzonych im zadań.

2. Kształtowanie relacji, o których mowa w ust. 1, odbywa się przede wszystkim poprzez:

1) poznawanie i kształtowanie środowiska skazanych;

2) tworzenie właściwych relacji pomiędzy funkcjonariuszami, pracownikami i innymi osobami prowadzącymi oddziaływania;

3) tworzenie właściwych relacji pomiędzy osobami. o których mowa w pkt 2, a skazanymi;

4) dobór środków i metod oddziaływania wobec skazanych, stosownie do ich właściwości psychofizycznych.

1) ról społecznych pełnionych przez skazanych w zakładzie;

2) struktur, procesów grupowych i ich przemian;

3) zagrożeń dla prawidłowego przebiegu oddziaływania penitencjarnego i bezpieczeństwa zakładu.

1) wzajemnej demoralizacji skazanych;

2) negatywnym przejawom podkultury przestępczej;

3) występowaniu zachowań agresywnych wśród skazanych;

4) samoagresji skazanych;

5) różnym rodzajom uzależnień.

2. Prowadzenie oddziaływań penitencjarnych polega zwłaszcza na:

1) kierowaniu skazanych do właściwego systemu wykonywania kary;

2) kierowaniu skazanych do właściwych zakładów, a także do odpowiednich oddziałów w zakładach;

3) odpowiednim rozmieszczaniu skazanych w miejscach zakwaterowania, pracy i nauki;

4) organizowaniu grup wychowawczych;

5) właściwym doborze grup wychowawczych do organizowanych zajęć;

6) wyznaczaniu starszych cel;

7) umożliwianiu tworzenia zespołów skazanych;

8) wizytacji cel mieszkalnych, miejsc pracy i nauki skazanych;

9) egzekwowaniu realizacji przez skazanych obowiązków, wynikających z Kodeksu karnego wykonawczego;

10) utrzymywaniu ze skazanymi stałych kontaktów wychowawczych i motywowaniu ich do realizacji zadań określonych w indywidualnym programie oddziaływania lub w indywidualnym programie terapeutycznym;

11) organizowaniu zajęć wzbudzających pożądaną aktywność skazanych;

12) wdrażaniu skazanych do kształtowania poczucia odpowiedzialności, samokontroli i samodyscypliny;

13) inspirowaniu kontaktów skazanych z osobami najbliższymi;

14) podawaniu, w uzasadnionych przypadkach, do wiadomości innych skazanych, decyzji dyrektora lub decyzji albo opinii komisji penitencjarnej, w szczególności, gdy są one wynikiem szczególnych osiągnięć i społecznie pożądanych postaw lub rażąco negatywnych zachowań;

15) stwarzaniu warunków sprzyjających utrzymywaniu pozytywnych stosunków międzyludzkich;

16) stwarzaniu warunków sprzyjających zwracaniu się skazanych do przedstawicieli administracji zakładu z osobistymi prośbami, skargami, wnioskami i problemami;

17) wskazywaniu społecznie akceptowanych sposobów rozwiązywania sytuacji konfliktowych;

18) udzielaniu pomocy skazanym w sytuacjach konfliktowych;

19) łagodzeniu antagonizmów i zapobieganiu występowaniu wzajemnych szykan w środowisku skazanych.

1) danych osobowych skazanego;

2) informacji dotyczących życia rodzinnego skazanego;

3) kontaktów społecznych skazanego;

4) przyczyn i okoliczności popełnienia przez skazanego przestępstwa;

5) uprzedniej karalności;

6) stopnia podatności skazanego na wpływy podkultury przestępczej;

7) zachowań wskazujących na możliwość występowania zaburzeń psychicznych albo uzależnienia od alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych;

8) umiejętności przystosowania się skazanego do warunków i wymagań zakładu;

9) wyników badań psychologicznych, a także psychiatrycznych.

2. Badania osobopoznawcze realizuje się w szczególności poprzez:

1) wywiad ze skazanym;

2) rozmowy ze skazanym;

3) obserwację zachowań skazanego;

4) wykorzystanie wyników badań psychologicznych;

5) analizę dokumentów dotyczących skazanego, w tym wywiadu środowiskowego, w przypadku zlecenia jego wykonania, oraz informacji dotyczących osoby skazanego przesłanych przez sąd;

6) rozmowy i korespondencję z rodziną i innymi osobami bliskimi skazanemu;

7) zapoznawanie się z treścią korespondencji skazanego, jeżeli podlega ona nadzorowi lub cenzurze.

3. Prowadzenie badań osobopoznawczych dokumentuje się poprzez wskazanie zastosowanych metod badania oraz zapis uzyskanych informacji dotyczących skazanego.

2. Dobór metod badawczych i ich zakres ustala psycholog.

3. Badanie, o którym mowa w ust. 1, kończy się orzeczeniem psychologiczno-penitencjarnym lub opinią psychologiczną, której zakres będzie uzależniony od okoliczności skutkującej potrzebą badania.

1) młodocianemu, któremu pozostało co najmniej 6 miesięcy do nabycia prawa do ubiegania się o warunkowe zwolnienie;

2) sprawiającemu trudności wychowawcze, przede wszystkim takiemu, którego zachowanie wskazuje na poważny stopień demoralizacji, zaburzenia psychiczne albo szczególny brak umiejętności przystosowania się do warunków i wymagań zakładu;

3) co do którego zachodzi podejrzenie konieczności stosowania oddziaływań w warunkach oddziału terapeutycznego dla skazanych z zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo;

4) na karę dożywotniego pozbawienia wolności, a także na karę 25 lat pozbawienia wolności, po orzeczeniu prawomocnego wyroku.

1) przed sporządzeniem wniosku o skierowanie do odbywania kary w oddziale terapeutycznym dla skazanych uzależnionych od alkoholu albo środków odurzających lub substancji psychotropowych;

2) przed przedstawieniem komisji penitencjarnej wniosku o skierowanie skazanego do odbywania kary w systemie terapeutycznym poza oddziałem terapeutycznym;

3) na karę dożywotniego pozbawienia wolności, a także na karę 25 lat pozbawienia wolności przed podjęciem decyzji przez komisję penitencjarną o skierowaniu do zakładu typu półotwartego, a także przed udzieleniem pierwszej przepustki lub zezwolenia, o którym mowa w art. 91 pkt 3–4, art. 92 pkt 3–5 i art. 131 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego;

4) przed podjęciem decyzji o złożeniu wniosku, do sądu opiekuńczego, o zgodę na oddzielenie dziecka od matki odbywającej karę, przebywającej z dzieckiem w domu dla matki i dziecka, lub o przedłużenie albo skrócenie okresu przebywania dziecka z matką;

5) przed podjęciem decyzji o złożeniu wniosku, do sądu penitencjarnego, o wydanie orzeczenia o objęciu skazanego, u którego stwierdzono uzależnienie od alkoholu albo środków odurzających lub substancji psychotropowych, leczeniem lub rehabilitacją;

6) przed podjęciem decyzji o złożeniu wniosku, do sądu penitencjarnego, o wydanie orzeczenia o obciążeniu skazanego kosztami związanymi z leczeniem spowodowanego u siebie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia;

7) przed wymierzeniem skazanemu kary dyscyplinarnej umieszczenia w celi izolacyjnej oraz po dokonaniu przez psychologa kontroli, o której mowa w art. 148 § 3 Kodeksu karnego wykonawczego.

2. Opinie psychologiczne można sporządzać również:

1) przed podjęciem decyzji o udziale skazanego, odbywającego karę w zakładzie typu półotwartego, w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu;

2) przed podjęciem decyzji o skierowaniu lub wycofaniu skazanego z nauczania, a także w przypadku wystąpienia trudności w nauczaniu;

3) w przypadku aktualizowania indywidualnego programu oddziaływania;

4) w przypadku zaburzeń zachowania skazanego, a w szczególności przy występowaniu:

a) stanów depresyjnych,

b) zachowania agresywnego lub tendencji do samoagresji,

c) tendencji samobójczych,

d) upośledzenia sprawności intelektualnej,

e) znacznych trudności w kontaktach międzyludzkich, a zwłaszcza skłonności do dominacji lub podporządkowania, zaburzających atmosferę wychowawczą.

3. Przepisu ust. 1 pkt 2 nie stosuje się w przypadku kierowania skazanego do dalszego odbywania kary w systemie terapeutycznym, po wycofaniu z oddziału terapeutycznego.

2. Oddziaływania wobec skazanych w systemie terapeutycznym, prowadzone poza oddziałem terapeutycznym, są określone w opracowanych dla nich indywidualnych programach terapeutycznych, a w oddziale terapeutycznym ponadto w programie tego oddziału.

3. W systemie zwykłym zakres stosowanych oddziaływań wyznaczają podstawowe uprawnienia skazanego.

1) wyniki badań osobopoznawczych, o których mowa w § 9;

2) analizę treści zapisów z rozmów przeprowadzonych ze skazanym oraz innych notatek dotyczących jego osoby.

2. Indywidualny program oddziaływania penitencjarnego poprzedza się opracowaniem diagnozy zawierającej:

1) opis i wyjaśnienie przyczyn nieprzestrzegania przez skazanego norm prawnych lub niedostosowania społecznego;

2) opis funkcjonowania skazanego w kontaktach społecznych;

3) opis podstawowych problemów skazanego.

3. Opracowując indywidualny program oddziaływania penitencjarnego, należy określić:

1) zakres prowadzonych oddziaływań;

2) cele oddziaływań, możliwe do realizacji w warunkach zakładu oraz wynikające z nich szczegółowe zadania nałożone na skazanego, wraz z terminami ich realizacji;

3) kryteria wywiązywania się skazanego z zadań określonych w indywidualnym programie oddziaływania.

4. Indywidualny program oddziaływania penitencjarnego aktualizuje się w zależności od potrzeb wynikających z oceny postępów skazanego w realizacji programu.

5. Projekt indywidualnego programu oddziaływania penitencjarnego, w przypadku pierwszej decyzji klasyfikacyjnej, może ograniczać się do określenia przewidywanego zakresu stosowanych środków oddziaływania.

6. Indywidualny program oddziaływania penitencjarnego opracowuje się niezwłocznie, po zgromadzeniu materiałów, określonych w ust. 1, jednak nie później niż w terminie 30 dni od osadzenia skazanego w zakładzie.

7. Przepis ust. 6 stosuje się odpowiednio w przypadku konieczności pozostawania skazanego w areszcie śledczym po dokonaniu klasyfikacji.

1) z zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo;

2) uzależnionych od alkoholu;

3) uzależnionych od środków odurzających lub substancji psychotropowych;

4) niepełnosprawnych fizycznie.

1) zaburzeń psychicznych lub upośledzenia umysłowego i związanej z tym konieczności stosowania oddziaływania specjalistycznego – wniosek o skierowanie do właściwego oddziału terapeutycznego zawiera się w orzeczeniu psychologiczno-penitencjarnym;

2) uzależnienia od alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych – wniosek o skierowanie do właściwego oddziału terapeutycznego sporządza psychiatra, lub psycholog po konsultacji z lekarzem;

3) niepełnosprawności fizycznej, wymagającej opieki lekarskiej lub rehabilitacyjnej – wniosek o skierowanie do odpowiedniego oddziału terapeutycznego sporządza lekarz.

1) indywidualne i grupowe metody oddziaływań terapeutycznych;

2) nadrzędność oddziaływań terapeutycznych nad pozostałymi oddziaływaniami penitencjarnymi;

3) integrację oddziaływań terapeutycznych z innymi oddziaływaniami prowadzonymi w zakładzie.

2. Zakres i sposób stosowania metod, o których mowa w ust. 1, ustala zespół terapeutyczny.

1) założenia merytoryczne i organizacyjne oraz szczegółowe cele programu;

2) metody i techniki oddziaływania;

3) harmonogram realizacji i czas trwania programu;

4) określenie sposobów pomiaru efektów oraz kryteriów realizacji celów programu.

2. Programy, o których mowa w ust. 1, zatwierdza Dyrektor Generalny Służby Więziennej.

1) opis przyczyn zaburzeń;

2) opis zaburzeń w zakresie procesów poznawczych, emocjonalnych i w zachowaniu;

3) charakterystykę aktualnego stanu psychofizycznego;

4) opis problemu stanowiącego podstawę skierowania do systemu terapeutycznego;

5) opis indywidualnych problemów skazanego;

6) ocenę motywacji do uczestnictwa w realizacji indywidualnego programu terapeutycznego;

7) wskazanie pozytywnych cech osobowości i zachowania skazanego.

2. Opracowując indywidualny program terapeutyczny, należy określić:

1) zakres prowadzonych oddziaływań;

2) cele oddziaływań, możliwe do realizacji w warunkach oddziału terapeutycznego lub poza tym oddziałem, uwzględniające właściwości skazanego;

3) metody oddziaływań specjalistycznych;

4) kryteria realizacji indywidualnego programu terapeutycznego.

3. Program, o którym mowa w ust. 2, opracowuje:

1) zespół terapeutyczny w oddziale terapeutycznym;

2) specjalistycznie przygotowany personel poza oddziałem terapeutycznym.

4. Opracowanie indywidualnego programu terapeutycznego następuje, w miarę możliwości, przy udziale skazanego.

5. Indywidualny program terapeutyczny aktualizuje się w zależności od potrzeb.

2. Prowadzenie grupowych oddziaływań terapeutycznych realizuje się w systemie terapeutycznym poza oddziałem terapeutycznym w przypadku, gdy zalecono uczestnictwo w takich zajęciach w stosunku do odpowiedniej liczby skazanych przebywających w zakładzie.

2. Skazanych przejawiających skłonności do dokonywania aktów samoagresji obejmuje się oddziaływaniem profilaktycznym.

3. Oddziaływanie profilaktyczne polega zwłaszcza na:

1) umieszczeniu skazanego wśród osób niewykazujących skłonności do takich zachowań;

2) określeniu przez psychologa indywidualnych mechanizmów samoagresji skazanego i opracowaniu odpowiednich zaleceń do prowadzonego wobec skazanego oddziaływania;

3) wyjaśnianiu szkodliwości oraz uświadamianiu nieracjonalności takich zachowań i wskazywaniu społecznie akceptowanych, skutecznych sposobów osiągania zamierzonych celów;

4) informowaniu skazanych o skutkach dokonywania samoagresji, o których mowa w art. 119 Kodeksu karnego wykonawczego.

2. Skazanego, o którym mowa w ust. 1, poddaje się ponadto oddziaływaniom służącym w szczególności zmniejszaniu napięć emocjonalnych, a także ograniczaniu tendencji do zachowań agresywnych i samoagresywnych.

2. Prognozę kryminologiczno-społeczną sporządza się przed zaopiniowaniem:

1) wniosku o udzielenie nagrody, o której mowa w art. 138 § 1 pkt 7 lub pkt 8, lub przepustki, o której mowa w art. 91 pkt 7 lub art. 92 pkt 9, lub zezwolenia, o którym mowa w art. 165 § 2, lub zezwolenia, o którym mowa w art. 131 Kodeksu karnego wykonawczego, jeżeli skazany uprzednio nie korzystał z przepustki lub czasowego zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego;

2) zezwolenia, o którym mowa w art. 141a § 1 Kodeksu karnego wykonawczego;

3) zezwolenia, o którym mowa w art. 165 § 2 lub art. 131 Kodeksu karnego wykonawczego, jeżeli jest ono udzielane po raz pierwszy.

3. Prognozę, o której mowa w ust. 1, sporządza się również skazanemu, który nabył uprawnień do warunkowego przedterminowego zwolnienia.

4. Prognoza kryminologiczno-społeczna podlega aktualizacji, w szczególności wtedy, gdy:

1) skazany nadużył zaufania w trakcie korzystania z przepustek lub zezwoleń;

2) zaszły zmiany w zachowaniu skazanego, w jego sytuacji rodzinnej lub istotne zmiany w jego sytuacji prawnej.

1) środowisko rodzinne;

2) cechy osobowości wraz z uwzględnieniem stopnia samodyscypliny oraz skłonności do używania przemocy;

3) problem alkoholowy skazanego albo uzależnienie od środków odurzających lub substancji psychotropowych;

4) przebyte leczenie odwykowe, a także motywację do zachowania abstynencji;

5) drogę wykolejenia społecznego wraz z określeniem stopnia demoralizacji;

6) rodzaj przestępstwa, za które skazany odbywa karę;

7) zachowanie podczas uprzednio odbywanych kar, ze szczególnym uwzględnieniem sposobu wykorzystywania zezwoleń na opuszczenia zakładu;

8) środowisko, w którym przebywać będzie skazany w trakcie korzystania z przepustki.

2. Wzór formularza teczki osobopoznawczej określa załącznik do rozporządzenia.

3. Dokumentowanie oddziaływań penitencjarnych może odbywać się także w systemie informatycznym, o ile system ten spełnia wymogi ochrony danych osobowych.

2. W odniesieniu do ukaranych nie stosuje się przepisów § 11, § 12 ust. 1 pkt 1–5, ust. 2 pkt 1–3, ust. 3 i § 25 ust. 2 pkt 1–2 rozporządzenia.

Minister Sprawiedliwości: w z. J. Łankiewicz

¹⁾ Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 160, poz. 1083, z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 60, poz. 701 i Nr 120, poz. 1268, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 111, poz. 1194, z 2002 r. Nr 74, poz. 676 i Nr 200, poz. 1679 oraz z 2003 r. Nr 111, poz. 1061 i Nr 142, poz. 1380.

²⁾ Z dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia utraci moc rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie sposobów prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. Nr 58, poz. 537).

Załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 14 sierpnia 2003 r. (poz. 1469)