Eksperci portalu Infor.pl

Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia obszernie reguluje zagadnienia procesowe związane z uczestnictwem poszczególnych podmiotów w toku postępowania. W ramach wskazanych przepisów ustawodawca uregulował również zagadnienie wpływu śmierci uczestników procesowych na przebieg postępowania.

W postępowaniu w sprawach o wykroczenia, podobnie jak i w innych procedurach zachodzi konieczność dokumentowania podejmowanych czynności procesowych. Ma to niezwykle istotne znaczenie nie tylko z punktu widzenia treści przyszłego merytorycznego rozstrzygnięcia, ale również z uwagi na możliwość kontroli prawidłowości i kierunku postępowania w oparciu o wskazane dokumenty.

Z uwagi na fakt, iż zapisy protokołów rozpraw oraz posiedzeń zawierają treści niezwykle istotne z punktu widzenia przyszłego orzeczenia sądowego bardzo ważne jest aby zachowana była pełna korelacja między opisem zdarzeń oraz wypowiedzi, które miały miejsce na rozprawie, a ich odzwierciedleniem w protokole.

W postępowaniu wykroczeniowym zarówno pokrzywdzony występujący jako oskarżyciel posiłkowy, jak i pokrzywdzony występujący samodzielnie w procesie mają prawo do ustanowienia jednego pełnomocnika w procesie. Pełnomocnik ten może pochodzić z wyboru strony (na podstawie oddzielnej umowy cywilnoprawnej) lub być wyznaczony przez sąd z urzędu.

Zgodnie z treścią przepisu art. 37 p. 2 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, notatkę urzędową sporządza się w odniesieniu do czynności co do których nie sporządza się protokołu, a także inne zdarzenia, które mają znaczenie dla postępowania. Notatka urzędowa może być odczytywana na rozprawie, a na okoliczność jej sporządzenia (oraz zawartej w niej treści) może być przesłuchiwana osoba, która sporządziła daną notatkę służbową.

Sporządzenie aktu oskarżenia przez prokuratora (lub inny uprawniony organ) jest jednym ze sposobów zakończeniem prowadzonego postępowania przygotowawczego. Kierunek tej decyzji procesowej jest jednoznaczny – oznacza skierowanie danej sprawy do sądu z żądaniem ukarania sprawcy za wskazany w akcie oskarżenia czyn. Tym samym skierowanie aktu oskarżenia do sądu oznacza przeniesienie prowadzonego postępowania na etap sądowy i powoduje zmianę pozycji procesowej podejrzanego, który staje się oskarżonym.

Wniesienie aktu oskarżenia to czynność procesowa kończąca postępowanie przygotowawcze i uruchamiające kolejny etap postępowania karnego – postępowanie sądowe. Jest to wyraz procesowego żądania oskarżyciela aby skazać osobę oskarżoną za przypisane jej w akcie oskarżenia czyny. Każdy akt oskarżenia musi spełniać kilka podstawowych warunków formalnych.

Akt oskarżenia wnoszony jest przez prokuratora w ciągu 14 dni od zamknięcia śledztwa lub w ciągu 14 dni od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję (w przypadku jego zatwierdzenia lub zmiany przez prokuratora). Jeżeli podejrzany jest aresztowany wskazany termin jest krótszy i wynosi 7 dni. Są to terminy instrukcyjne, których przekroczenie nie skutkuje bezskutecznością czynności wniesienia aktu oskarżenia.

Polska ma bardzo rozbudowany aparat organów ścigania. Wynika to z faktu, iż postępowanie przygotowawcze może być prowadzone przez dużą grupę organów ścigania. W zależności od formy postępowania przygotowawczego mogą je prowadzić różne organy - od wyspecjalizowanych w tych czynnościach prokuratury, czy ABW (w przypadku śledztwa) poprzez organy instytucji, których głównym celem nie jest prowadzenie tych postępowań takich jak organy Inspekcji Handlowej, czy Straży Leśnej Lasów Państwowych (w przypadku dochodzenia).

Czynność końcowego zaznajomienia podejrzanego oraz jego obrońcy z materiałami postępowania przygotowawczego jest czynnością zamykającą to postępowanie, której przeprowadzenie oznacza, iż organ ścigania podjął już decyzję o wniesieniu aktu oskarżenia w sprawie. Przeprowadzenie tej czynności jest fakultatywne i zależy od tego, czy podejrzany (lub jego obrońca) złożyli wniosek o jej przeprowadzenie. Po dokonaniu tej czynność podejrzany wraz z obrońcą mogą składać wnioski dowodowe o uzupełnienie śledztwa (lub dochodzenia).

W toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta (oraz umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii, w tym uwierzytelnionych) jedynie za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta mogą być udostępniane w wyjątkowych przypadkach osobom trzecim. Jest to realizacja tzw. zasady tajności akt postępowania przygotowawczego.

Polska procedura karna zawiera określenie czasu trwania postępowania przygotowawczego. Jest to odpowiednio 2 miesiące dla dochodzenia oraz 3 miesiące dla śledztwa. Wskazać jednak należy, iż są to jednak terminy jedynie instrukcyjne i mogą być one w określony ustawowo sposób wydłużane aż do czasu zgromadzenia materiału dowodowego pozwalającego na podjęcie decyzji, co do sposobu zakończenia postępowania przygotowawczego. Na bezczynność (przewlekłość) postępowania przygotowawczego przysługuje stronie skarga.

Prywatna opinia biegłego złożona przed sądem lub prokuratorem nie ma charakteru dowodu w sprawie, zaś jej autor nie jest traktowany jako biegły w sprawie. Złożenie takiej opinii może mieć charakter jedynie informacji dla organu, który po zapoznaniu się z jej treścią może zdecydować o formalnym powołaniu biegłego.

W procesie karnym dowód z opinii biegłego przeprowadza się wówczas gdy istnieją okoliczności, których stwierdzenie (zbadanie) wymaga wiadomości specjalnych. Jest to dowód bardzo istotny, ale należy wskazać, iż wbrew powszechnemu (mylnemu) poglądowi z mocy prawa nie jest on ważniejszy od innych dowodów, ani nie ma również nadanego waloru pełnej przekonywalności. Oznacza to, iż sąd nie ma obowiązku automatycznie dawać temu dowodowi pełnej wiarygodności.

Oskarżony (oraz podejrzany) w procesie karnym w przeciwieństwie do świadków nie składają zeznań, a składają wyjaśnienia. Najpoważniejszą konsekwencją tego stanu prawnego jest to, iż wyjaśnienia te nie są objęte rygorem odpowiedzialności karnej przewidzianej w art. 233 Kodeksu karnego (czyli odpowiedzialności za fałszywe zeznania). Wskazana okoliczność z mocy prawa nie czyni wyjaśnień oskarżonego (podejrzanego) dowodem gorszym od innych dowodów w procesie karnym, aczkolwiek jest to dowód którego wiarygodność sądy oceniają ze szczególną ostrożnością. W procesie karnym nie funkcjonuje również zasada w myśl której samo przyznanie się oskarżonego jest naczelnym dowodem w sprawie.

Zasada swobodnej oceny dowodów polega na tym, iż sąd każdorazowo i samodzielnie w realiach konkretnej sprawy podejmuje decyzję o tym, które dowody uznać za wiarygodne, a którym dowodom w całości lub części odmówić wiarygodności. Nie istnieją żadne zewnętrzne wiążące instrukcje jak oceniać dane dowody ani nie istnieje ich katalog względem znaczenia dla procesu.

Zasada in dubio pro reo wyrażona jest w art. 5 § 2 Kodeksu postępowania karnego i jest ona ściśle powiązana z zasadą domniemania niewinności. Istotą tej zasady jest to, iż wątpliwości nie dające się usunąć w drodze czynności dowodowych sąd musi rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

Dla dokonania wiążących ustaleń w procesie karnym w przeważającej mierze konieczne jest zaistnienie stanu udowodnienia, czyli sytuacji w której fakt przeciwny dowodzonemu jest niemożliwy lub w najwyższym stopniu nieprawdopodobny. Chodzi o dokonanie ustaleń pewnych, niepodważalnych. W wyjątkowych przypadkach procedura karna zawiera odstępstwo od konieczności udowodniania pewnych faktów. Są to tzw. surogaty udowodnienia i do tej grupy zalicza się: notoryjność, oczywistość oraz domniemania. W tych przypadkach nie przeprowadza się dowodu na stwierdzenie danej okoliczności (co nie wyklucza przeprowadzenia dowodu w celu wykazania nieprawdziwości danej rzekomo oczywistej tezy).

Przepisy procedury karnej przewidują możliwość prowadzenia polemiki z treścią opinii biegłego powołanego w sprawie – między innymi polegającą na możliwości uzupełniającego przesłuchania biegłego, zobowiązania go do sporządzenia pisemnego uzupełnienia opinii, a nawet powołania nowego biegłego w sprawie i doprowadzenia do konfrontacji biegłych. Zgodnie z treścią przepisu art. 201 Kodeksu postępowania karnego można wskazane wnioski zgłosić wówczas gdy opinia złożona w sprawie jest niepełna, niejasna oraz zawiera wewnętrzne sprzeczności.

Zgodnie z treścią przepisu art. 193 Kodeksu postępowania karnego, biegłego (lub biegłych) powołuje się wówczas gdy w sprawie konieczne jest stwierdzenie okoliczności wymagających wiadomości specjalnych. Powołanie biegłego może nastąpić na wniosek strony lub nastąpić wskutek postanowienia sądu wydanego z urzędu. Opinia może być udzielona pisemnie lub ustnie.

Roland Szymczykiewicz

Adwokat

Wpływ śmierci uczestników procesu na jego przebieg

Protokół jako czynność urzędowa

Na czym polega sprostowanie treści protokołu rozprawy?

Ustanowienie pełnomocnika w postępowaniu wykroczeniowym

Notatka urzędowa i jej znaczenie procesowe

Znaczenie aktu oskarżenia

Formalne wymogi aktu oskarżenia

Jaki jest termin wniesienia aktu oskarżenia?

Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze

Zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego

Kto ma dostęp do akt w postępowaniu przygotowawczym?

Jak długo trwa postępowanie przygotowawcze?

Znaczenie prywatnej opinii w procesie karnym

Znaczenie dowodu z opinii biegłego

Znaczenie dowodowe wyjaśnień oskarżonego

Zasada swobodnej oceny dowodów

Znaczenie zasady in dubio pro reo

Ułatwienia dowodowe w procesie karnym?

Przesłanki uzupełnienia opinii biegłego

Procedura odwołania biegłego