Jak rozliczyć podatek od spadków

Od tego roku osoby otrzymujące darowiznę lub spadek od najbliższych członków rodziny mają prawo do zwolnienia od podatku. Dotyczy to osób z tzw. zerowej grupy. Ustawa o podatku od spadków i darowizn zwalnia od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Osoby te tworzą, jak się powszechnie mówi, tzw. zerową grupę podatkową. Ze zwolnienia można korzystać tylko po spełnieniu kilku warunków, które Gazeta Prawa wielokrotnie już opisywała w ostatnim czasie. Z takiego zwolnienia nie zawsze będzie jednak można skorzystać.

Przede wszystkim, zdaniem przedstawicieli fiskusa, ze zwolnienia takiego nie mogą korzystać osoby, które otrzymały spadek lub darowiznę do końca 2006 roku. W przypadku spadków decydujące znaczenia ma w tym przypadku data śmierci spadkodawcy. Po drugie, z przywileju tego nie skorzystają osoby, które spóźnią się ze specjalnym oświadczeniem (SD-Z1) lub - w przypadku darowizn pieniężnych - nie skorzystają z pośrednictwa banku, poczty lub Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (tzw. SKOK). Nie- dochowanie tych warunków powoduje, że konieczne jest zapłacenie podatku na zasadach takich, jakie obowiązują pierwszą grupę podatkową. Oznacza to, że stosunkowo często będzie tak, że mimo istnienia nowego zwolnienia i tak podatek od spadków i darowizn trzeba będzie płacić. I takim przypadkom warto się dziś przyjrzeć.

Grupy podatkowe

Wysokość podatku od darowizny uzależniona jest m.in. od stopnia pokrewieństwa między darczyńcą i obdarowanym albo też między spadkodawcą i spadkobiercą, w zależności od tego, czy mamy do czynienia z podatkiem od spadku, czy od darowizny. Obowiązująca w tym zakresie ustawa podatkowa dzieli podatników na trzy zasadnicze grupy, dla których przewidziano różne tryby opodatkowania, z odrębnymi kwotami wolnymi i skalami podatkowymi dla każdej z nich. Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami do pierwszej grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Warto też pamiętać, że za rodziców uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Z kolei do drugiej grupy podatkowej zalicza się zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych. Do ostatniej, trzeciej grupy podatkowej zaliczono innych nabywców, czyli tak naprawdę osoby, które w stosunku do darczyńcy lub spadkobiercy nie są w żaden sposób spokrewnione lub spowinowacone.

Podstawa opodatkowania

Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia (czyli z dnia śmierci spadkodawcy lub otrzymania darowizny) i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego (czyli w przypadku dziedziczenia, co do zasady z dnia przyjęcia spadku lub w przypadku darowizny z dnia jej otrzymania). Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru. Co ważne, do długów i ciężarów zalicza się również koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku. Do długów i ciężarów zalicza się także koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie, oraz koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testamentu, obowiązki wykonania zapisów i poleceń zamieszczonych w testamencie, wypłaty z tytułu zachowku oraz inne obowiązki wynikające z przepisów kodeksu cywilnego dotyczących spadków.

PRZYKŁAD: KOSZTY POGRZEBU I LECZENIA

Podatnik otrzymał spadek o wartości 25 tys. zł (w gotówce) po zmarłym w grudniu 2006 r. ojcu. Nie przysługuje mu zwolnienia z podatku. Podatnik poniósł jednak koszty związane z leczeniem ojca tuż przed jego śmiercią w wysokości 5 tys. zł. Kolejne 6 tys. zł kosztował go pogrzeb ojca oraz zamówienie skromnego nagrobka. Ustalając podstawę opodatkowania podatkiem od spadków podatnik może pomniejszyć otrzymany spadek o wspomniane koszty. Oznacza to, że podstawę opodatkowania stanowi w jego przypadku nie 25 tys. zł, ale 14 tys. zł. Wynika to z tego, że otrzymany spadek pomniejszają wymienione koszty, które w sumie wyniosły 11 tys. zł. Podatnik nie zapłaci jednak podatku od 14 tys. zł, albowiem przysługuje mu jeszcze prawo do kwoty wolnej, która w jego przypadku (pierwsza grupa podatkowa) wynosi 9637 zł. Podatek zapłaci zatem tylko od kwoty 1363 zł. Wyliczony od tej kwoty podatek wynosi 41 zł.

Odliczamy kwoty wolne

Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej tzw. kwoty wolne. A zatem po ustaleniu podstawy opodatkowania od tak określonej kwoty w pierwszej kolejności odejmowana jest ściśle określona kwota, która nie podlega opodatkowaniu. Co oczywiste, kwoty te są różne dla każdej z trzech grup podatkowych. Opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad:
- 9637 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
- 7276 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
- 4902 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi.

PRZYKŁAD: UWZGLĘDNIANIE OKRESÓW PIĘCIOLETNICH

Podatnik otrzymał w 1998 roku od ojca darowiznę w wysokości 2 tys. zł. Kolejne darowizny otrzymywał kolejno w 2000 roku - 3 tys. zł, w 2004 roku - 5 tys. zł, w 2005 roku - 2 tys. zł i w 2006 roku - 9 tys. zł. Jak łatwo zauważyć darowizny były dokonywane na przestrzeni 9 lat. W pierwszym okresie pięcioletnim, czyli w latach 1998-2002 podatnik otrzymał w formie darowizny 5 tys. zł. Dlatego podatku nie płacił. W kolejnym 1999-2003 nic się w tej mierze nie zmieniło (3 tys. zł). Identycznie było w okresach 2000-2004 (8 tys. zł) i latach 2001-2005 (7 tys. zł). Ale już w okresie 2002-2006 suma darowizn otrzymanych przez podatnika przekroczyła kwotę wolną dla pierwszej grupy podatkowej, do której należy podatnik, czyli 9637 zł. W tym okresie podatnik otrzymał od ojca w formie darowizn 16 tys. zł. A zatem od nadwyżki ponad kwotę wolną, czyli od kwoty 6363 zł, powinien zapłacić podatek, który w tym przypadku wyliczany byłby według stawki 3 proc. i wyniósłby 191 zł.

Wysokość podatku

Wysokość podatku uzależniona jest jak już wspomniałam od stopnia pokrewieństwa między darczyńcą i obdarowanym lub spadkobiercą i spadkodawcą. Jak już wspomniałam, opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej tzw. kwoty wolne. Dla każdej z trzech grup podatkowych przewidziano odrębną skalę podatku. Według skal tych oblicza się podatek od wartości nabytego majątku po wcześniejszym odliczeniu kwot wolnych i wyłączeniu rzeczy i praw zwolnionych z podatku, np. nabytego mieszkania, jeśli podatnik ma prawo do ulgi mieszkaniowej przewidzianej w art. 16 ustawy o spadkach i darowiznach.

PRZYKŁAD: OBLICZANIE PODATKU OD SPADKU

Podatnik odziedziczył po zmarłym w 2006 roku dziadku mieszkanie o powierzchni 70 metrów i wartości 600 tys. zł, a także całe wyposażenie tego mieszkania, którego wartość rynkowa wyniosła 10 tys. zł. Podatnik odziedziczył też 20 tys. zł w gotówce. Podatnik nie ma innego mieszkania. Postanowił zatem skorzystać z ulgi mieszkaniowej przewidzianej w art. 16 ustawy o podatku od spadków i darowizn, który przewiduje, że w przypadku nabycia własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 mkw. powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. W przypadku nabycia części (udziału) budynku mieszkalnego lub lokalu albo udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego lub lokalu ulga przysługuje stosownie do wielkości udziału. Oczywiście podatnik spełnia wszystkie inne określone dla tej ulgi warunki. Oznacza to, że wartości mieszkania nie wlicza się do podstawy opodatkowania podatkiem od spadków. Podstawę opodatkowania stanowi zatem w tym przypadku wartość odziedziczonego wyposażenia mieszkania i gotówki, czyli w sumie 30 tys. zł. Ta kwota w pierwszej kolejności jest obniżana o kwotę wolną. Podatnik należy do pierwszej grupy podatkowej, a zatem odejmuje 9637 zł. Podstawa do wyliczenia podatku to zatem 20 363 zł. W tym przypadku podatek wyniesie 308 zł 30 gr i 5 proc. nadwyżki ponad 10 278 zł, czyli 308,30 zł + [ (20 363 zł - 10 278 zł) x 0,05] = 308,30 zł + [10 085 zł x 0,05] = 308,30 zł + 504,25 zł = 812,55 zł, czyli po zaokrągleniu zgodnie z zasadami wynikającymi z Ordynacji podatkowej 813 zł.

Wylicza urząd

Dobrą wiadomością jest to, że podatku nie musimy wyliczać samodzielnie. Naszym obowiązkiem jest jedynie poinformowanie urzędu skarbowego o tym, co i od kogo nabyliśmy oraz, ile jest to warte. Z tym ostatnim warto jednak uważać. Wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych przyjmuje się w wysokości określonej przez nabywcę, jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej tych rzeczy i praw, a wartość praw do wkładów oszczędnościowych w wysokości tych wkładów. Z kolei wartość jednostek uczestnictwa przyjmuje się w wysokości ustalonej przez fundusz inwestycyjny, zgodnie z przepisami ustawy o funduszach inwestycyjnych. Wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli jednak nabywca nie określił wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość określona przez niego nie odpowiada według oceny naczelnika urzędu skarbowego wartości rynkowej, organ ten wezwie nabywcę do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli nabywca, pomimo wezwania, nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzędu skarbowego dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy.

Samo ustalenie podatku odbywa się w formie decyzji wydanej przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Na zapłacenie podatku mamy 14 dni, licząc od dnia otrzymania decyzji.

Ważne!

Odwołanie wnosi się do właściwego organu odwoławczego za pośrednictwem organu podatkowego, który wydał zaskarżaną decyzję. W związku z tym właściwe pismo można złożyć w kancelarii właściwego urzędu skarbowego albo przesłać na adres tego urzędu listem poleconym.

Skala podatku od spadków

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

KRYSTYNA GÓRCZAK
gp@infor.pl

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 z późn. zm.).