Jak podważyć ważność testamentu

Czy sąd musi ogłosić wszystkie testamenty

Dziadek pozostawił trzy testamenty i w każdym ustanowił innego spadkodawcę. Osoby te nie mogą porozumieć ze sobą w sprawach majątkowych. Każda uważa, że tylko jej należy się spadek. Czy w sądzie w sprawie o stwierdzenie praw do spadku musimy złożyć trzy testamenty?

Tak

Osoba, u której znajduje się testament, ma obowiązek złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy. Jeżeli trzy różne osoby posiadały trzy różne testamenty sporządzone przez tego samego spadkodawcę, to każda z nich ma obowiązek złożyć go w sądzie spadku. Od 2 października będzie go mogła złożyć w sądzie albo u notariusza. Sama wybiera miejsce złożenia.

Następnie sąd otwiera i ogłasza testament. Robi to wówczas, gdy ma dowód, że spadkodawca zmarł. Takim dowodem jest akt zgonu spadkodawcy lub prawomocne postanowienie sądu o uznaniu go za zmarłego albo o stwierdzeniu zgonu.

Sąd otwiera testament na posiedzeniu jawnym, ale o terminie nie powiadamia zainteresowanych. Jednakże osoba składająca testament ma prawo domagać się od sądu, żeby zawiadomił ją o terminie posiedzenia, na którym nastąpi otwarcie i ogłoszenie testamentu. Mogą być oni jednak obecni przy tej czynności otwarcia i ogłoszenia.

W razie złożenia trzech testamentów sąd musi otworzyć i ogłosić wszystkie, a na każdym z nich robi wzmiankę o istnieniu pozostałych testamentów. Sporządza się też protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu, który zawiera opis stanu zewnętrznego tego dokumentu i wymienia jego datę, datę złożenia oraz osobę, która go złożyła. Na testamencie zostaje również zamieszczona data jego otwarcia i ogłoszenia.

Sąd ogłasza każdy dokument, bez względu na to czy jest on ważny. Przy kilku zgłoszonych testamentach robi to w dowolnej kolejności.

Podstawa prawna

• Art. 649-653 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

Czy sąd musi zwrócić testament

Złożyłam testament w sądzie w celu otworzenia go i ogłoszenia. Testament napisał mój ojciec i powołał wyłącznie mnie do spadku. Sąd ogłosił testament i nie chce mi go oddać. Brat chce podważyć treść testamentu, więc obawiam się, aby dokument nie zginął. Czy sąd musi zwrócić dokument?

Nie

Sąd nie zwraca otwartego i ogłoszonego testamentu. Dokument jest przechowywany w sądzie spadku razem z protokołem otwarcia i ogłoszenia.

Gdyby w sądzie złożono kilka testamentów i wszystkie zostały otwarte i ogłoszone, to żadnego z nich nie zwraca się. Zasada ta dotyczy testamentów, które nie były nawet przedmiotem badania w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku oraz testamentów, które zostały przez sąd uwzględnione przy prawomocnym orzekaniu o nabyciu spadku.

Oryginał testamentu nie jest przechowywany w aktach sprawy, ponieważ nie może on zostać zniszczony, ani przekazany do archiwum państwowego. Natomiast jest zabezpieczony w sądzie w osobnym miejscu, w taki sposób, aby nie mógł zostań zniszczony lub zgubiony. Czytelniczka nie musi więc się obawiać, że brat, który kwestionuje zapisy w testamencie, może spowodować jego zaginięcie.

Nawet po zakończeniu postępowania w sprawie ważności testamentu oryginał nie zostanie wydany spadkobiercom. Natomiast wszyscy zainteresowani mogą domagać się od sądu wydania odpisów tego testamentu.

Podstawa prawna

• Art. 653 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

Czy można podważyć zeznanie świadka

Podobno mój mąż przed śmiercią sporządził testament ustny i do spadku powołał swoją konkubinę, natomiast mnie i dzieciom nic nie zapisał. Chciałabym podważyć ten testament, tym bardziej że świadkowie wydają się niewiarygodni. Czy mogę wysunąć zastrzeżenia do ich zeznań?

Tak

Świadkowie testamentu ustnego mogą zostać przesłuchani w sądzie i wówczas warto zadawać im dodatkowe pytania, a nawet doprowadzić do konfrontowania osób, których zeznania przeczą sobie wzajemnie. Świadkowie testamentu nie mogą odmówić zeznań ani odpowiedzi na pytanie. Sąd nie może ich również zwolnić od złożenia przyrzeczenia.

Warto też sprawdzić, czy osoby będą świadkami testamentu spełniały wymogi, czyli mają pełną zdolność do czynności prawnych, nie są niewidome, głuche i nieme, umieją czytać i pisać, władają językiem, w którym został sporządzony testament, oraz nie były skazane prawomocnym wyrokiem za złożenie fałszywych zeznań.

Dla świadków nie powinna być w testamencie przewidziana jakakolwiek korzyść. W dodatku świadek nie może być małżonkiem, krewnym i powinowatym w pierwszym lub drugim stopniu osoby, która dziedziczy, a także nie może pozostawać z nią w stosunku przysposobienia.

Gdyby świadkiem była jedna z tych osób, to cały testament nie będzie ważny, wówczas gdyby z treści testamentu lub z okoliczności wynikało, że bez nieważnego postanowienia spadkobierca nie sporządziłby testamentu.

Natomiast w pozostałych przypadkach nieważne będą tylko te postanowienia, które przysparzają korzyści tej osobie, jej krewnym lub powinowatym pierwszego i drugiego stopnia albo pozostającym z nią w stosunku przysposobienia.

Podstawa prawna

• Art. 956 i 957 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.) oraz art. 272 i 961 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

Kiedy utraci moc testament szczególny

Zachodziła obawa rychłej śmierci i spadkodawca sporządził ustny testament. Spadkodawca nadal żyje i nie chce sporządzić innego testamentu. Czy testament szczególny po kilku latach traci moc?

Tak

Testament szczególny traci moc po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego.

Istotą testamentu szczególnego jest to, że sporządza się go w wyjątkowych wypadkach, czyli wówczas gdy zachodzi obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo gdy na skutek szczególnych okoliczności nie jest możliwe lub jest utrudnione zachowanie zwykłej formy testamentu.

Gdyby jednak spadkodawca zmarł przed upływem tych sześciu miesięcy i nie sporządził innego testamentu, to wówczas testament szczególny nie traci mocy.

Podstawa prawna

• Art. 952 i 955 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Czy można skutecznie odwołać testament

Brat sporządził testament, a potem odwołał go. Twierdził, że sporządził go na rzecz pielęgniarki, która opiekowała się nim, ponieważ groziła mu, że pozbawi go opieki. Brat w tym czasie był obłożnie chory. Uważam, że w tej sytuacji rodzeństwo dziedziczy po nim z ustawy. Czy brat mógł skutecznie odwołać testament?

Tak

W każdej chwili spadkodawca może odwołać cały testament lub poszczególne jego postanowienia, pod warunkiem że ma pełną zdolność do czynności prawnych. Natomiast przedstawiciel spadkodawcy nie może w jego imieniu odwołać testamentu.

Odwołać testament można sporządzając nowy albo niszcząc go lub pozbawiając cech ważności. Testator może też dokonać w testamencie zmian, z których wynika jego wola odwołania postanowień testamentu. Zdarza się, że testator nie odwołuje poprzedniego testamentu, ale sporządza inny, nowy o zupełnie odmiennej treści niż pierwszy dokument. Wtedy ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Nie trzeba przy tym używać określeń: unieważniony, anuluję, odwołuję.

Można odwołać cały testament albo tylko niektóre jego rozporządzenia.

Testament można odwołać w innej formie niż ta, w której został sporządzony. Na przykład testament pisemny może zostać odwołany testamentem ustnym lub notarialnym. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 28 września 2000 r. w sprawie sygn. akt IV CKN 105/00 (nieopublikowanym) stwierdził, że ważnie sporządzony testament ustny uchyla testamenty wcześniejsze i stanowi podstawę do dziedziczenia.

Podstawa prawna

• Art. 941-947 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Czy ustala się kolejność testamentów

Zmarły pozostawił kilka testamentów, które sporządzał w odstępie kilku lat. Wszystkie są ważne. Czy oceniając ich ważność sąd ustali, w jakiej kolejności zostały sporządzone?

Tak

Jeżeli istnieje kilka testamentów o różnej treści, sąd musi ustalić w jakiej kolejności spadkodawca je sporządzał. Kolejność ustala na podstawie daty zamieszczonej na testamencie. Gdyby zaś zostały sporządzone tego samego dnia, to należy ustalić godzinę.

W sprawie ważności testamentów w takich przypadkach wypowiadał się Sąd Najwyższy. Stwierdził, że gdy tego samego dnia sporządzono kilka testamentów bez wskazania godziny, to tylko oświadczenie spadkodawcy może usunąć wątpliwości co do ich kolejności. Gdy nie będzie takiego oświadczenia, a testamenty będą zawierały sprzeczne oświadczenia, to wówczas będą one bezskuteczne (uchwała Sądu Najwyższego z 30 września 1971 r. w sprawie sygn. akt III CZP 56/71, opublikowana w OSNCP z 1972 r. nr 3, poz. 47). Sąd Najwyższy uznał też, że testament późniejszy tylko wówczas, gdy jest ważny, może odwołać wcześniejszy. Natomiast nieważny testament późniejszy nie wywiera żadnych skutków prawnych (postanowienie Sądu Najwyższego z 22 stycznia 1974 r. w sprawie sygn. akt III CRN 326/73, opublikowane w OSNCP z 1974 r. nr 11, poz. 199).

Testament jest nieważny wówczas, gdy został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli bądź pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, to nie sporządziłby testamentu tej treści, albo pod wpływem groźby. Jednak na te okoliczności nie można powołać się po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca interes dowiedziała się o przyczynie nieważności. Zawsze nie można powołać się po upływie 10 lat od otwarcia spadku.

Podstawa prawna

• Art. 941-947 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ