Przyznanie emerytury w szczególnym trybie

Zarówno prezes Rady Ministrów, jak i prezes ZUS posiadają szczególne uprawienie, które przysługują wyłącznie tym organom, a mianowicie mogą zdecydować o przyznaniu emerytury w szczególnym trybie.

 

Emerytura od premiera

Artykuł 82 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.) stanowi, że prezes Rady Ministrów w szczególnie uzasadnionych przypadkach może przyznać emeryturę lub rentę na warunkach i w wysokości innej niż określone w ww. ustawie. Emerytura specjalna może być przyznana, gdy zaistnieje szczególnie uzasadniony przypadek. Ustawodawca nie wprowadził żadnych innych kryteriów przyznania tego świadczenia. Przepis nie określa, jakiego rodzaju mają być to przypadki. Wobec tego za każdym razem winny być one badane i oceniane w sposób indywidualny. Mogą to być na przykład wybitne, niebudzące wątpliwości osiągnięcia w dziedzinie literatury, sztuki czy sportu. Mogą to być również nadzwyczajne, szczególne zdarzenia losowe. Brana jest również pod uwagę sytuacja bytowa, jednak nie może być ona jedyną przesłanką. Zastąpiłaby wówczas pomoc w ramach pomocy społecznej (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 6 czerwca 2005 r., II SA/Wa 144/05).

Dokonując wykładni pojęcia „szczególnie uzasadnionego przypadku” z art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, należy go łączyć również ze zdarzeniami losowymi. Za taką wykładnią zdaje się przemawiać również dotychczasowa praktyka w sprawach świadczeń specjalnych, czyli przyznanie go m.in. wdowom po żołnierzach poległych w Iraku (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 14 czerwca 2005 r., II SA/Wa 1954/04, niepubl.).

Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej w terminie do 31 stycznia każdego roku kalendarzowego informację o przyznanych emeryturach i rentach w opisanym trybie w roku poprzedzającym.

Emerytura „prezesowska”

O przyznanie specjalnej emerytury można również wnioskować do prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Emerytura może być przyznana, jeżeli wnioskodawca nie spełnia warunków wymaganych w ustawie o emeryturach i rentach do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności, a ponadto:

• wnioskodawca jest lub był osobą ubezpieczoną albo jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym (za członków rodziny ubezpieczonego uważa się: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, małżonka (wdowę i wdowca) i rodziców,

• nie może podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek,

• nie ma niezbędnych środków utrzymania.

Wszyskie te warunki muszą zostać spełnione łącznie. Decyzja prezesa ZUS podlega kontroli sądów administracyjnych.

Ważne!

To na osobie wnioskującej o przyznanie szczególnej emerytury spoczywa ciężar udowodnienia szczególnych okoliczności, które mogłyby uzasadniać przyznanie świadczenia przez prezesa ZUS.

Przepis art. 83 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie uzależnia wprost możliwości przyznania świadczenia w drodze wyjątku od długości stażu ubezpieczeniowego, także długość przerw w zatrudnieniu nie ma co do zasady wpływu na jego przyznanie. Natomiast niespełnienie wymagań dających prawo do emerytury i renty musi być spowodowane szczególnymi okolicznościami (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 czerwca 2006 r., I OSK 144/06 niepubl.) Szczególne okoliczności można zdefiniować jako przyczyny niezależne od woli wnioskodawcy, niezawinione przez niego oraz niedające się usunąć. Za szczególną okoliczność, wskutek której zainteresowany nie nabył uprawnień do świadczenia ustawowego, można uznać chorobę uniemożliwiającą dalszą pracę i uzyskanie tych uprawnień. Nie ulega przecież wątpliwości, że było to zdarzenie nagłe i niezależne od skarżącego, którego skutków nie mógł on przezwyciężyć (wyrok Wojewódzkiego Sądu Admnistracyjnego w Warszawie z 29 maja 2006 r., II SA/Wa 569/06, niepubl.).

Kolejną kwestią, która wymaga wyjaśnienia, jest przeszkoda wieku, z uwagi na który osoba ubiegająca się o świadczenie nie może podjąć zatrudnienia. W tym przypadku przez to pojęcie na pewno należy rozumieć wiek emerytalny (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn), jak też nieukończenie 18 lat, na co wskazywał Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z 24 maja 2006 r. (II SA/Wa 370/06, niepublikowany). Okres pobierania nauki powyżej 18 roku życia nie stanowi przeszkody uniemożliwiającej podjęcie zatrudnienia.

Ostatnim warunkiem, na który należy zwrócić uwagę, jest kwestia nieposiadania niezbędnych środków utrzymania. Przepis art. 83 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pozwala przyznać świadczenie w drodze wyjątku, wtedy gdy osoba ubezpieczona nie posiada niezbędnych środków utrzymania. Ustawa nie precyzuje pojęcia „niezbędne środki utrzymania”, ale zasadą jest odwołanie się w tym zakresie do wysokości minimalnego wynagrodzenia i najniższego świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 11 kwietnia 2006 r. II SA/Wa 241/06, niepubl.).

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 22 września 2006 r. (II SA/Wa 571/06, niepubl.)

Świadczenia specjalne (emerytura specjalna) nie mogą stanowić żadnego odszkodowania, żadnej rekompensaty, czy też zadośćuczynienia za doznane krzywdy, cierpienia, represje.

Pobyt skarżącego w więzieniu w wyniku skazania wyrokiem, który po latach został uchylony jako niesłuszny, nie może być traktowany jako nadzwyczajne zdarzenie losowe. Skazanie nastąpiło przecież w związku z jego działalnością, polegającą na organizowaniu tłumaczeń i kolportażu stanowiska Komunistycznej Partii Chin w sprawach ideologicznych, którą to działalność poczytuje on sobie wręcz jako powód do chwały. Człowiek dorosły i żyjący w określonej rzeczywistości społecznej i politycznej tamtego okresu winien mieć świadomość konsekwencji swojego działania.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 22 marca 2006 r. (II SA/Wa 203/06, niepubl.)

Za okoliczności, o których mowa w art. 82 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie może być uznane legitymowanie się przez stronę długim stażem pracy dydaktyczno-wychowawczej, pełnieniem obowiązków w komisji wyborczej czy w charakterze ławnika sądowego. Fakt wykonywania obowiązków nauczyciela, czy też niektórych obowiązków społecznych, które bezspornie zasługują na aprobatę społeczną, nie może być jednak utożsamiany jako przejaw szczególnych osiągnięć, tj. takich, które wyróżniają się na tle innych osób wykonujących ten zawód bądź podobnie wypełniających swe obowiązki społeczne.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 3 października 2005 r. (II SA/Wa 1308/05, niepubl.)

Emerytura (renta) specjalna może być przyznana, gdy zaistnieje szczególnie uzasadniony przypadek. Ustawodawca nie wprowadził żadnych innych kryteriów przyznania tego świadczenia. Przepis nie określa, jakiego rodzaju mają być to przypadki. Wobec tego za każdym razem winny być one badane i oceniane w sposób indywidualny.

Anna Stykowska

aplikant adwokacki