Symbole w orzeczeniu o niepełnosprawności – jak je rozumieć?

• Co oznaczają symbole w orzeczeniu o niepełnosprawności
• 01‑U – upośledzenie umysłowe
• 02‑P – choroby psychiczne
• 03‑L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu
• 04‑O – choroby narządu wzroku
• 05‑R – upośledzenie narządu ruchu
• 06‑E – epilepsja
• 07‑S – choroby układu oddechowego i krążenia
• 08‑T – choroby układu pokarmowego
• 09‑M – choroby układu moczowo‑płciowego
• 10‑N – choroby neurologiczne
• 11‑I – inne (choroby endokrynologiczne, metaboliczne, zakaźne i zeszpecenia)
• 12‑C – całościowe zaburzenia rozwojowe
• Pamiętaj, że symbol to nie wszystko
• Podstawa prawna

Co oznaczają symbole w orzeczeniu o niepełnosprawności

W Polsce orzeczenie o niepełnosprawności zawiera nie tylko stopień (lekki, umiarkowany lub znaczny), ale także symbol przyczyny niepełnosprawności. Każdy z nich – od 01-U do 12-C – wskazuje konkretną grupę schorzeń, które wpływają na codzienne funkcjonowanie. Znajomość tych oznaczeń jest ważna, bo ułatwia ustalenie, z jakich świadczeń, ulg i form wsparcia można skorzystać. Poniżej wyjaśniamy znaczenie poszczególnych symboli i związane z nimi uprawnienia w latach 2025–2026.

01‑U – upośledzenie umysłowe

Symbol 01‑U jest nadawany osobom z upośledzeniem umysłowym. Obejmuje zarówno niepełnosprawność intelektualną powstałą w okresie rozwoju (np. zespół Downa), jak i choroby przebiegające z otępieniem. W orzeczeniu może towarzyszyć mu symbol 06‑E (epilepsja) lub 10‑N (choroby neurologiczne), jeśli występują inne schorzenia.

Przykładowe uprawnienia:

• Wczesne wspomaganie i edukacja specjalna. Dzieci z 01‑U mają prawo do zajęć wczesnego wspomagania oraz kształcenia specjalnego.
• Zwiększone dofinansowanie PFRON do wynagrodzenia. Pracodawcy otrzymują wyższe kwoty (4 140 zł, 2 585 zł lub 1 265 zł) za zatrudnienie osoby z tym symbolem.
• Świadczenia opiekuńcze i pielęgnacyjne. Jeśli orzeczenie zawiera punkty 7 i 8 (konieczność stałej opieki), rodzice/opiekunowie mogą otrzymać świadczenie pielęgnacyjne.
• Ulgi komunikacyjne. W wielu miastach osoby z 01‑U i umiarkowanym lub znacznym stopniem korzystają z bezpłatnych przejazdów

02‑P – choroby psychiczne

Kod 02‑P dotyczy chorób psychicznych. W orzecznictwie wymienia się m.in. schizofrenię, choroby afektywne dwubiegunowe, zaburzenia lękowe, otępienia oraz zaburzenia osobowości. Symbol może zostać przyznany zarówno osobom dorosłym, jak i dzieciom.

Uprawnienia i świadczenia:

• Wyższy poziom dofinansowania PFRON. 02‑P znajduje się na liście kodów szczególnych. Pracodawcy otrzymują zwiększone dofinansowanie do wynagrodzenia.
• Zasiłki i renty. Osoby z ciężkimi chorobami psychicznymi często spełniają kryteria renty socjalnej lub renty z tytułu niezdolności do pracy, a opiekunowie mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne.
• Rehabilitacja i turnusy. Orzeczenie 02‑P uprawnia do ulg w opłatach za turnusy rehabilitacyjne i możliwość korzystania z programów PFRON.
• Ulgi komunikacyjne. W Warszawie osoby z umiarkowanym 02‑P płacą za przejazdy komunikacją miejską 50% ceny, a przy znacznym stopniu mają prawo do bezpłatnych przejazdów.
• Korzystniejsze warunki pracy. Osoby z chorobami psychicznymi mogą być objęte ochroną w miejscu pracy (np. krótszy czas pracy, dodatkowe przerwy) zgodnie z zaleceniami lekarza.

03‑L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu

Symbol 03‑L obejmuje zaburzenia głosu, mowy i słuchu, w tym trwałe uszkodzenia strun głosowych, laryngektomię, afazję poudarową oraz głuchotę obustronną niewyrównywaną aparatem słuchowym. Kod ten nie jest objęty dodatkiem dofinansowania specjalnych symboli.

Najważniejsze uprawnienia:

• Aparaty słuchowe i sprzęt rehabilitacyjny. Osoby z 03‑L mogą otrzymać dofinansowanie z PFRON na aparaty słuchowe, implanty ślimakowe czy sprzęt umożliwiający komunikację.
• Specjalistyczna edukacja i logopedia. Dzieci z tym symbolem korzystają z zajęć logopedycznych i nauczania zindywidualizowanego.
• Ulgi w komunikacji. Symbol 03‑L nie daje prawa do zwiększonego dofinansowania PFRON ani automatycznie do karty parkingowej. Jednakże w niektórych miastach (np. Warszawa) osoby dorosłe z umiarkowanym lub znacznym 03‑L korzystają z bezpłatnych przejazdów od 2019 r. Trzeba jednak sprawdzać lokalne przepisy.

04‑O – choroby narządu wzroku

Kod 04‑O dotyczy chorób narządu wzroku, m.in. chorób siatkówki, jaskry, zaćmy powikłanej, retinopatii cukrzycowej, wrodzonych wad oczu czy znacznego uszkodzenia pola widzenia. W zależności od stopnia utraty widzenia orzeczenie może być lekkie, umiarkowane lub znaczne.

Uprawnienia:

• Parking i mobilność. Osoby niewidome lub z umiarkowaną niepełnosprawnością i kodem 04‑O mogą ubiegać się o kartę parkingową, jeśli mają znacznie ograniczoną mobilność. Dzięki karcie można parkować na miejscach oznaczonych kopertą i ignorować wybrane znaki.
• Dofinansowanie urządzeń elektronicznych. PFRON finansuje sprzęt dla niewidomych: komputery z oprogramowaniem udźwiękawiającym, lupy elektroniczne, czytniki ekranowe, telefoniczną nawigację itp.
• Zwiększona dopłata do wynagrodzeń. 04‑O znajduje się na liście kodów szczególnych, więc pracodawcy otrzymują wyższą dopłatę PFRON.
• Ulgi komunikacyjne i kulturalne. W wielu miastach osoby niewidome jeżdżą bezpłatnie autobusami, mają pierwszeństwo w kolejkach i ulgi w muzeach czy kinach.

05‑R – upośledzenie narządu ruchu

Symbol 05‑R obejmuje upośledzenie narządu ruchu, w praktyce ograniczenia funkcji układu kostno‑mięśniowego i nerwowo‑mięśniowego. Mogą to być amputacje kończyn, mózgowe porażenie dziecięce, choroba zwyrodnieniowa stawów, stany po urazach czy deformacje kręgosłupa. Kodu tego nie należy mylić z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, symbol wskazuje na rodzaj schorzenia, a nie stopień ciężkości.

Uprawnienia:

• Karta parkingowa. Przy umiarkowanym stopniu i znacznej ograniczonej mobilności osoby z 05‑R mają prawo do karty parkingowej.
• Sprzęt i rehabilitacja. PFRON dofinansowuje zakup wózków inwalidzkich, protez, ortez, aparatów ortopedycznych, a także turnusy rehabilitacyjne i usuwanie barier architektonicznych (np. windy, podjazdy). Dofinansowanie może wynieść do 80% kosztów sprzętu. Program Aktywny samorząd obejmuje również dopłatę do kursu prawa jazdy i adaptacji samochodu.
• Zasiłki i renty. Osoby z 05‑R mogą otrzymać rentę socjalną, rentę z tytułu niezdolności do pracy, zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne, jeśli spełnią kryteria dotyczące zakresu samodzielności.
• Ulgi w transporcie. W Warszawie osoby z umiarkowanym 05‑R płacą za komunikację miejską 50% ceny biletu.

06‑E – epilepsja

Symbol 06‑E jest przypisywany osobom cierpiącym na epilepsję. Obejmuje on padaczkę idiopatyczną, pourazową, po udarze oraz zespoły padaczkowe towarzyszące innym chorobom. Epilepsja może współwystępować z niepełnosprawnością intelektualną czy zaburzeniami neurologicznymi.

Uprawnienia i ograniczenia:

• Wyższa dopłata do wynagrodzenia. 06‑E znajduje się w grupie kodów specjalnych, dzięki czemu pracodawcy otrzymują większe dofinansowanie.
• Dostęp do świadczeń zdrowotnych. Osoby z padaczką korzystają z darmowych leków (w określonych programach), bezpłatnych turnusów rehabilitacyjnych oraz priorytetu przy przyjmowaniu do poradni neurologicznych.
• Udogodnienia w pracy i edukacji. Pracownicy mają prawo do dodatkowych przerw, skrócenia czasu pracy i indywidualnych form kształcenia. Część zawodów (np. pilot, kierowca zawodowy) jest dla osób z padaczką niedostępna, natomiast prawo jazdy kat. B bywa wydawane po spełnieniu określonych warunków.
• Ulgi transportowe i podatkowe. Symbol 06‑E uprawnia do zniżek w komunikacji publicznej oraz do odliczeń w ramach ulgi rehabilitacyjnej.

07‑S – choroby układu oddechowego i krążenia

Kod 07‑S obejmuje choroby układu oddechowego i krążenia, takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), astma, choroba wieńcowa, wady serca, niewydolność serca czy choroby naczyń obwodowych. Symbol wskazuje, że stan chorobowy w istotny sposób ogranicza wydolność oddechową lub krążenie.

Uprawnienia:

• Karta parkingowa. Przy umiarkowanym stopniu i znacznym ograniczeniu mobilności kod 07‑S pozwala na uzyskanie karty parkingowej – podobnie jak kody 04‑O, 05‑R i 10‑N.
• Świadczenia finansowe. Osoby z 07‑S otrzymują zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie pielęgnacyjne (dla opiekunów), rentę socjalną lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, w zależności od stanu zdrowia.
• Ulgi w pracy. Pracownik z 07‑S ma prawo do dodatkowej przerwy, skróconego tygodnia pracy i 10 dodatkowych dni urlopu rehabilitacyjnego.
• Zniżki transportowe. W komunikacji kolejowej obowiązuje 37% ulgi PKP/PKS dla osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem i kodem 07‑S; w Warszawie umiarkowany 07‑S uprawnia do 50% zniżki.

08‑T – choroby układu pokarmowego

Symbol 08‑T odnosi się do chorób układu pokarmowego, takich jak nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego‑Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), celiakia, przewlekłe zapalenia trzustki, choroby wątroby oraz nowotwory przewodu pokarmowego.

Uprawnienia:

• Dieta i leczenie. Osoby z 08‑T często wymagają specjalnych diet (np. bezglutenowej) i kosztownych leków. Ulga rehabilitacyjna pozwala odliczyć wydatki na żywność dietetyczną i sprzęt medyczny.
• Sprzęt i turnusy. Możliwe jest uzyskanie dofinansowania pomp żywieniowych, stomii, wkładek stomijnych czy turnusów rehabilitacyjnych.
• Priorytet w opiece zdrowotnej. Symbol 08‑T uprawnia do szybszego dostępu do lekarzy specjalistów oraz do wyrobów medycznych w ramach NFZ.
• Ulgi komunikacyjne. W wielu samorządach osoby z umiarkowanym 08‑T korzystają z 50% zniżki w komunikacji miejskiej.

09‑M – choroby układu moczowo‑płciowego

Kod 09‑M obejmuje choroby układu moczowo‑płciowego: przewlekłą niewydolność nerek, wymagającą dializoterapii, choroby nowotworowe nerek i pęcherza, wrodzone wady dróg moczowych, przewlekłe infekcje, kamicę moczową czy stany po przeszczepie.

Uprawnienia:

• Świadczenia zdrowotne. Osoby wymagające dializ mają prawo do bezpłatnego leczenia i transportu na zabiegi. NFZ finansuje także leki i materiały medyczne.
• Ulgi podatkowe i rehabilitacyjne. Koszty dojazdów na dializy, zakup specjalnej diety lub sprzętu (np. cewników) mogą być odliczane w uldze rehabilitacyjnej.
• Programy PFRON i turnusy. 09‑M uprawnia do dofinansowania sprzętu (podnośników, łóżek rehabilitacyjnych), adaptacji łazienek i wyjazdów na turnusy.
• Zniżki transportowe. W Warszawie umiarkowany 09‑M daje 50% zniżki na bilety komunikacji miejskiej.
• Renty i zasiłki. Jeżeli choroba prowadzi do trwałej niezdolności do pracy, można ubiegać się o rentę socjalną lub rentę z tytułu niezdolności do pracy oraz zasiłki pielęgnacyjne.

10‑N – choroby neurologiczne

Symbol 10‑N wskazuje na choroby neurologiczne – m.in. udary mózgu, urazy kręgosłupa, nowotwory mózgu i rdzenia, stwardnienie rozsiane, dystrofie mięśniowe, polyneuropatie, porażenia nerwów czy padaczkę pourazową. Wiele osób z 10‑N ma ograniczenia w poruszaniu się, dlatego symbol ten bywa łączony z 05‑R.

Uprawnienia:

• Karta parkingowa. Przy umiarkowanym stopniu i znacznych ograniczeniach ruchowych 10‑N daje prawo do karty parkingowej.
• PFRON. Osoby z 10‑N mogą korzystać z programów finansujących rehabilitację, sprzęt medyczny i usuwanie barier architektonicznych. Kod 10‑N nie zwiększa dopłaty do wynagrodzenia, lecz pracodawcy nadal otrzymują podstawowe dofinansowanie (2760 zł, 1550 zł, 575 zł).
• Renty i zasiłki. Choroby neurologiczne często powodują długotrwałą niezdolność do pracy, co umożliwia uzyskanie renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty socjalnej, a opiekunom – świadczenia pielęgnacyjnego.
• Ulgi transportowe. W wielu miastach osoby z umiarkowanym 10‑N korzystają z 50% ulgi komunikacyjnej, na liniach kolejowych obowiązuje ulga 37%.

11‑I – inne (choroby endokrynologiczne, metaboliczne, zakaźne i zeszpecenia)

Symbol 11‑I obejmuje m.in. choroby endokrynologiczne (np. nadczynność tarczycy, choroba Addisona), metaboliczne (mukowiscydoza, fenyloketonuria), enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, poważne zeszpecenia oraz choroby układu krwiotwórczego. Ze względu na różnorodność chorób decyzje orzecznicze są indywidualne.

Uprawnienia:

• Świadczenia finansowe. W zależności od stopnia niepełnosprawności osoby z 11‑I mogą korzystać z renty socjalnej, zasiłku stałego, dodatku pielęgnacyjnego i świadczeń opiekuńczych.
• Ulgi transportowe. Posiadacze umiarkowanego 11‑I w Warszawie mają 50% zniżki na komunikację miejską.
• Dofinansowanie PFRON. Możliwe jest uzyskanie dotacji na zakup sprzętu rehabilitacyjnego (np. pomp insulinowych), adaptację mieszkania czy turnusy rehabilitacyjne.
• Zatrudnienie. 11‑I nie zwiększa dofinansowania wynagrodzeń, ale pracodawca ma obowiązek dostosować stanowisko pracy do potrzeb (np. miejsca do podawania insuliny, ergonomiczne stanowisko).

12‑C – całościowe zaburzenia rozwojowe

Symbol 12‑C jest nadawany osobom z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi powstałymi przed ukończeniem 16 lat, takimi jak autyzm dziecięcy, zespół Aspergera czy inne zaburzenia ze spektrum autyzmu. Od kilku lat obserwuje się znaczący wzrost liczby orzeczeń z tym kodem, zwłaszcza u dzieci.

Uprawnienia:

• Wczesne wspomaganie i edukacja specjalna. Dzieci z 12‑C mają prawo do specjalistycznych zajęć, integracji sensorycznej, terapii behawioralnej i indywidualnych programów edukacyjnych.
• Świadczenia opiekuńcze. Aby otrzymać świadczenie pielęgnacyjne, w orzeczeniu muszą znaleźć się punkty 7 i 8 potwierdzające konieczność całodobowej opieki. W praktyce oznacza to 3287 zł miesięcznie dla rodzica/opiekuna (2025 r.)
• Zwiększone dopłaty PFRON. 12‑C jest kodem specjalnym; pracodawcy otrzymują zwiększone dofinansowanie wynagrodzenia (4140 zł, 2585 zł lub 1265 zł)
• Asystent osobisty i turnusy rehabilitacyjne. Rodziny mogą skorzystać z programu „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością” (m.in. pomoc w nauce i integracji) oraz z dofinansowania turnusów rehabilitacyjnych i zajęć terapeutycznych.
• Ulgi w komunikacji. Osoby z umiarkowanym lub znacznym 12‑C korzystają z bezpłatnej komunikacji miejskiej (np. w Warszawie)

Pamiętaj, że symbol to nie wszystko

Choć symbole w orzeczeniu informują o rodzaju schorzenia, to o prawie do konkretnych świadczeń decyduje przede wszystkim stopień niepełnosprawności oraz wskazania komisji (np. konieczność stałej opieki czy ograniczona mobilność). Warto regularnie sprawdzać aktualne przepisy i programy PFRON, ponieważ zmiany w systemie wsparcia są wprowadzane niemal co roku. Znajomość swojego symbolu i uprawnień to pierwszy krok do pełnego wykorzystania pomocy, którą oferuje państwo osobom z niepełnosprawnością i ich rodzinom.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej