Kiedy orzeczenie o niepełnosprawności na stałe – lista schorzeń, rokowania, procedura

• Kiedy można dostać orzeczenie bezterminowe
• Choroby i schorzenia najczęściej prowadzące do orzeczenia o niepełnosprawności na stałe
• Nowe minima dla orzeczeń czasowych od 2025 r.
• Jak wygląda procedura orzekania
• Czy orzeczenie na stałe można cofnąć?
• Co daje orzeczenie o niepełnosprawności na stałe
• Skala zjawiska w liczbach
• Podstawa prawna

Kiedy można dostać orzeczenie bezterminowe

Zasady orzekania reguluje ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Komisja (PZON lub WZON) może wydać orzeczenie na czas określony lub w przypadkach trwałych na stałe.

Bezterminowe orzeczenie wydaje się wtedy, gdy:

• dokumentacja medyczna potwierdza brak rokowań poprawy,
• choroba lub uszkodzenie organizmu ma nieodwracalny charakter,
• leczenie ma wyłącznie charakter objawowy,
• w ocenie komisji stan zdrowia nie pozwala przewidzieć istotnej poprawy funkcjonowania.

Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób z Niepełnosprawnościami (BON) podkreśla, że mimo zmian w prawie (wydłużenie okresów dla orzeczeń czasowych), możliwość wydania orzeczenia bezterminowego pozostaje nienaruszona.

Choroby i schorzenia najczęściej prowadzące do orzeczenia o niepełnosprawności na stałe

Nie każda niepełnosprawność automatycznie oznacza prawo do orzeczenia bezterminowego. Komisje orzekające biorą pod uwagę przede wszystkim charakter choroby, rokowania i udokumentowany przebieg leczenia. W praktyce stałe orzeczenia zapadają w przypadku schorzeń, które mają trwały, postępujący lub nieodwracalny charakter, gdy poprawa stanu zdrowia nie jest już możliwa mimo terapii i rehabilitacji.

1. Choroby o charakterze postępującym

Dotyczy to m.in. stwardnienia zanikowego bocznego (SLA), zaawansowanego stwardnienia rozsianego (SM), choroby Parkinsona z utrwalonymi objawami, dystrofii mięśniowych czy ciężkich neuropatii obwodowych. Ważne są udokumentowane opisy postępu choroby (np. skale EDSS, UPDRS) oraz opinie specjalistów z ostatnich 12–24 miesięcy.

2. Trwałe uszkodzenia narządów lub kończyn

Amputacje, porażenia, utrwalone ubytki narządu ruchu, ślepota obuoczna, głęboka głuchota, To przykłady, w których komisje nie mają wątpliwości co do trwałości stanu. Największe znaczenie ma dokumentacja operacyjna, opinia ortopedy lub audiologa oraz opis ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu.

3. Choroby genetyczne i metaboliczne

Zespół Downa, mukowiscydoza, leukodystrofie, niektóre wrodzone wady metaboliczne. Te rozpoznania zawsze mają charakter trwały. Potwierdzeniem są wyniki badań genetycznych lub enzymatycznych oraz opinie specjalistów z zakresu genetyki i neurologii.

4. Znaczne zaburzenia psychiczne i intelektualne

Stałe orzeczenia przyznawane są osobom z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem (szczególnie przy deficytach samodzielności) oraz z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi, które nie reagują na leczenie. Największą wagę mają opinie psychiatry i psychologa klinicznego poparte wynikami standaryzowanych testów (np. WAIS, GAF).

5. Niezdolność do samodzielnej egzystencji

Komisja może orzec stałą niepełnosprawność, jeśli osoba wymaga codziennej pomocy przy jedzeniu, ubieraniu, higienie czy poruszaniu się. Potwierdzają to karty opieki, opinie fizjoterapeuty, ocena w skalach ADL/IADL, zaświadczenia pielęgniarskie.

6. Choroby nowotworowe i skutki leczenia

Orzeczenie na stałe przysługuje m.in. w przypadkach braku możliwości leczenia radykalnego, oraz rozległych następstw terapii (np. stomie, trwałe deficyty neurologiczne, obrzęki limfatyczne, trwała polineuropatia).

Nowe minima dla orzeczeń czasowych od 2025 r.

Od 11 czerwca 2025 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, które określa minimalne okresy ważności orzeczeń czasowych:

• dla dorosłych z chorobami genetycznymi lub zespołem Downa – co najmniej 7 lat,
• dla dzieci – minimum 3 lata, a w przypadku chorób rzadkich lub genetycznych – aż do ukończenia 16. roku życia.

MRiPS szacuje, że zmiany te odciążą rodziny i komisje orzekające – w Polsce działa 16 wojewódzkich i 295 powiatowych zespołów. Według danych resortu, na koniec 2024 r. w Polsce było 1,72 mln dorosłych i ponad 71 tys. dzieci z orzeczeniem na stałe.

Wprowadzenie minimalnych okresów ważności orzeczeń czasowych w żaden sposób nie znosi możliwości wydawania orzeczeń bezterminowych – przypomina Biuro Pełnomocnika ds. Osób z Niepełnosprawnościami.

Jak wygląda procedura orzekania

Aby uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności na stałe, należy złożyć wniosek do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności (PZON) właściwego dla miejsca zamieszkania. Do wniosku trzeba dołączyć kompletną dokumentację medyczną, czyli wyniki badań, opinie specjalistów, opisy leczenia, rehabilitacji oraz codziennego funkcjonowania.

Następnie wnioskodawca zostaje wezwany na posiedzenie komisji orzeczniczej, podczas którego lekarz orzecznik może poprosić o dodatkowe badania lub opinie. Po analizie całości dokumentacji komisja wydaje decyzję, jeśli uzna, że stan zdrowia nie rokuje poprawy, orzeczenie otrzymuje status bezterminowego.

Czy orzeczenie na stałe można cofnąć?

Orzeczenie o niepełnosprawności na stałe co do zasady ma charakter trwały, jednak w wyjątkowych sytuacjach może zostać zmienione lub uchylone. Dzieje się tak wtedy, gdy nastąpi istotna poprawa stanu zdrowia osoby orzeczonej albo ujawnią się nowe okoliczności, takie jak błędy proceduralne czy nieprawidłowości w dokumentacji medycznej.

W praktyce jednak takie przypadki są niezwykle rzadkie. Według danych resortowych stanowią mniej niż 1% wszystkich wydanych decyzji, ponieważ orzeczenia bezterminowe zapadają wyłącznie w sytuacjach jednoznacznie potwierdzonego, trwałego braku rokowań na poprawę.

Co daje orzeczenie o niepełnosprawności na stałe

Uzyskanie orzeczenia bezterminowego to nie tylko mniej formalności, ale przede wszystkim większa stabilność życiowa. Osoba z takim statusem ma pewność ciągłości wsparcia i dostęp do licznych ulg oraz świadczeń bez konieczności ponownego stawania przed komisją co kilka lat.

Stałe orzeczenie gwarantuje prawo do zasiłku pielęgnacyjnego, świadczenia wspierającego i ulgi rehabilitacyjnej, a także pierwszeństwo w turnusach, rehabilitacji i programach PFRON. Ułatwia również dostęp do usług opiekuńczych i sprzętu medycznego oraz pozwala uzyskać kartę parkingową bez konieczności ponownego orzekania. Dla wielu rodzin to przede wszystkim poczucie bezpieczeństwa i stabilności na lata.

Skala zjawiska w liczbach

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za 2024 rok, w Polsce ważne orzeczenia o niepełnosprawności posiadało ponad 4 miliony osób. Wśród nich 2,32 miliona miało orzeczenia wydane przez zespoły orzekające (PZON lub WZON), 922 tysiące wyłącznie przez ZUS, a 762 tysiące oba typy orzeczeń. Kobiety stanowią około 53 procent wszystkich osób z orzeczeniem. Z danych wynika również, że liczba orzeczeń bezterminowych systematycznie rośnie, szczególnie wśród osób z chorobami neurologicznymi i genetycznymi, które najczęściej nie rokują poprawy stanu zdrowia.

Podstawa prawna

• Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1234 ze zm.).
• Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 26 maja 2025 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności (Dz.U. 2025 poz. 682).