Mozolna budowa rynku innowacji

Większość z tych ośrodków powstała na długo przed ogłoszeniem ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej, która zdefiniowała status centrum badawczo-rozwojowego (cbr) jako przedsięwzięcia opartego na kapitale prywatnym o przychodach pochodzących w co najmniej 50 proc. ze sprzedaży własnych badań i prac rozwojowych. Daje to prawo do ulgi podatkowej, a także tworzenia funduszu innowacyjności na finansowanie prac B+R z odpisów podatkowych. Resort gospodarki, który ma ustawowe uprawnienia do przyznawania przedsiębiorcom statusu cbr, czeka na zgłoszenia kandydatów.

Zainteresowanie cbr-ami krajowych środowisk innowacyjnych jak na razie jest niewielkie. Ze składaniem wniosków o przyznanie takiego statusu wyczekują też ośrodki rozwojowe pracujące dla światowych potentatów high-tech. W tym roku zagraniczne konsorcja mają zainwestować w Polsce w sektor badań i rozwoju (B+R) około 100 milionów dolarów. Formuła cbr-ów jest wyraźną zachętą.

Czy te placów- ki nie zdominują krajowego zaplecza badawczo- -rozwojowego?

– Trzeba na to patrzeć nie w kategoriach dominacji czy zagrożenia, ale szansy, zmotywowania sfery B+R – uważa Krzysztof Gulda, dyrektor Departamentu Innowacyjności Ministerstwa Gospodarki.

Inwestor zagraniczny lokuje w Polsce cbr nie ze względu na ulgę podatkową, ale potencjał intelektualny, wysokokwalifikowane kadry, którymi nasz kraj dysponuje. Rozwój sektora badawczego jest dla Polski wielką szansą.

Krzysztof Gulda nie ma wątpliwości, że krajowy kapitał włączy się do gry. Kandydaci do statusu cbr mogą rekrutować się z komercjalizowanych bądź prywatyzowanych jednostek badawczo rozwojowych (jbr). Także spośród firm, które prowadzą działalność innowacyjną samodzielnie bądź w ramach większych przedsiębiorstw i wobec zachęt przynależnych cbr-om uznają, że warto się usamodzielnić.

Intencją ustawy jest nie tyle tworzenie nowych podmiotów, ile zachęcenie już istniejących do poszukiwania prywatnych źródeł finansowania badań. To ma być alternatywa dla zaplecza rozwojowego w jego obecnym kształcie i usytuowaniu, przyczółek do zbudowania rynku usług badawczo-rozwojowych, do usankcjonowania podmiotów prywatnych w sferze B+R i wyrównania ich szans z publicznymi. A więc wstęp do komercjalizacji i konkurencji. Zdaniem Krzysztofa Guldy w pierwszych 2-3 latach funkcjonowania ustawy status cbr-u przyznawany może być 10 podmiotom rocznie.

Czy cbr-y spełnią rolę przysłowiowego „szczupaka wpuszczonego do stawu z karpiami”, czy przyspieszą restrukturyzację w zapleczu badawczo-rozwojowym gospodarki? Takie są oczekiwania. Analiza Banku Światowego pt. „Polska i gospodarka oparta na wiedzy. Wzrost konkurencyjności Polski w Unii Europejskiej” zwraca uwagę, że proces zmian w sektorze B+R jest opóźniony i z trudem można dostrzec jego efekty. Zauważa także, że w stosunku do podobnych organizacji w innych nowych krajach UE, polskie jbr cechuje rozdrobnienie, silna sektorowość i duża koncentracja regionalna. Na Węgrzech, gdzie funkcjonowało ok. 25-30 instytutów zbliżonych do polskich jbr obecnie są 3-4 jednostki, które przeszły bardzo głęboką restrukturyzację. W kilku przypadkach miała miejsce udana prywatyzacja. Pozostałe jednostki zostały zlikwidowane. Ich pracownicy znaleźli zatrudnienie w przedsiębiorstwach należących do inwestorów zagranicznych bądź utworzyli nowe przedsiębiorstwa innowacyjne.

Mimo barier, zwłaszcza prawnych i ekonomicznych, które hamują proces przekształceń – zaplecze badawczo-rozwojowe próbuje się odnaleźć w nowych warunkach, próbuje się konsolidować. W ostatnim okresie do- szło m.in. do połączenia Instytu- tu Technologii Elektronowej z Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Mikroelektroniki Hybrydowej i Rezystorów, Przemysłowego Instytutu Elektroniki z Instytutem Technologii Próżniowej czy Instytutu Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych „Metalchem” z częścią zlikwidowanego Instytutu Przemysłu Tworzyw i Farb oraz częścią likwidowanego OBR „ERG”. Z udziałem jbr-ów powstało blisko sto spółek prawa handlowego (pracownicze), tworzonych po to, by komercjalizować wyniki prac badawczych. Rada Główna JBR wystąpiła z koncepcją tworzenia instytutów sieciowych, która zakłada zmiany ewolucyjne w jbr-ach oparte na zacieśnianiu współpracy między jednostkami. Byłyby to dobrowolna forma współpracy jbr-ów, oparta o umowy cywilno-prawne, bez odrębnej osobowości prawnej. Działalność badawcza dzisiejszych jbr zostałaby skoncentrowana w kilkunastu instytutach sieciowych, obok których nadal mogłyby funkcjonować dotychczasowe jbr. Autorzy koncepcji dostrzegają konieczność likwidacji placówek nieefektywnych, nie realizujących swoich zadań statutowych, a także możliwości komercjalizacji pozostałych jednostek. Pomysłów jest wiele. Efekty raczej mierne. Po tym, jak spaliła na panewce nowelizacja ustawy o jbr-ach przygotowywana w 2005 r. przez poprzedni rząd – sytuacja dojrzała do rozwiązania strategicznego. Propozycję systemową ma przygotować resort edukacji i nauki. Nie będzie to nowelizacja starej ustawy, ale nowa inicjatywa ustawodawcza. Ma dotyczyć całej sfery B+R, a więc zarówno jbr-ów, jak instytutów PAN i pójść w tym kierunku, żeby na bazie najlepszych z tych placówek stworzyć duże narodowe centra badawcze korzystających ze środków publicznych asygnowanych na konkretne zadania. Reszta placówek przeszłaby proces komercjalizacji lub likwidacji.

Bogdan W. Mikołajczyk