Orzeczenie o niepełnosprawności ze względu na podeszły wiek [lista przysługujących świadczeń, ulg i uprawnień]

• Jak definiowana jest niepełnosprawność w świetle prawa?
• W jaki sposób ustalana jest niepełnosprawność, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?
• Jakie znaczenie przy ustalaniu niepełnosprawności ma podeszły wiek?
• Większość osób niepełnosprawnych w Polsce to osoby w wieku senioralnym (powyżej 60 roku życia)
• Jakie świadczenia, ulgi i uprawnienia przysługują seniorowi, posiadającemu orzeczenie o stopniu niepełnosprawności? [lista]
• Niezależnie od posiadania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności – seniorom dedykowany jest również program „Opieka 75+”

Jak definiowana jest niepełnosprawność w świetle prawa?

Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Owa „niezdolność do wypełniania ról społecznych” nie została przez ustawodawcę zdefiniowana, jednak w doktrynie prawniczej, wskazuje się, że oznacza ona brak możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, w związku z istnieniem barier ograniczających bądź uniemożliwiających wykonywanie czynności życia codziennego.¹

Niepełnosprawność nie powinna być ponadto utożsamiana wyłącznie z oceną stanu zdrowia osoby, co do której orzeka się o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności. Przy wydawaniu orzeczenia – zgodnie z obowiązującym orzecznictwem – uwzględnia się zarówno fizyczne, psychiczne, jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka, które mają charakter kompleksowy, na które bez wątpienia – znaczący wpływ ma również podeszły wiek danej osoby. Wystąpienie tylko jednego z elementów (np. zdiagnozowanie u danej osoby konkretnej jednostki chorobowej) nie jest wystarczającym kryterium do uznania niepełnosprawności. Dopiero naruszenie sprawności organizmu na poziomie utrudniającym w sposób istotny codzienne funkcjonowanie – może być podstawą do uznania niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, w zależności od wymiaru ograniczeń związanych ze schorzeniem.²

W jaki sposób ustalana jest niepełnosprawność, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?

Prawnym potwierdzeniem niepełnosprawności w stosunku do osób, które ukończyły 16 rok życia – jest orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, które może zostać ustalone na trzech poziomach:

1. lekkim – wobec osoby, która:
2. 1. ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym istotne obniżenie zdolności do wykonywania pracy (może np. pracować tylko na pół etatu) lub
   2. posiada ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu) dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne (takie jak np. okulary, proteza czy implant ślimakowy),
2. umiarkowanym – wobec osoby, która:
3. 1. ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia (czyli pozostaje zdolna do pracy, ale jedynie w warunkach pracy chronionej) lub
   2. wymaga czasowej albo częściowej pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu) i odpowiednio
3. znacznym – wobec osoby, która:
4. 1. ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia (czyli pozostaje zdolna do pracy, ale jedynie w warunkach pracy chronionej) oraz
   2. w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, potrzebuje stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu, m.in. w zakresie pielęgnacji, karmienia czy poruszania się).

Orzeczenia o stopniu niepełnosprawności – na wniosek zainteresowanego lub jego przedstawiciela ustawowego – wydawane są przez powiatowe lub miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Od orzeczenia wydanego przez powiatowy lub miejski zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności – w terminie 14 dni od jego otrzymania – służy odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Od orzeczenia tego ostatniego natomiast – w terminie miesiąca – do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Jakie znaczenie przy ustalaniu niepełnosprawności ma podeszły wiek?

W literaturze podkreśla się, że – niepełnosprawność jest wielowymiarowym zjawiskiem wzajemnych relacji między czynnikami zdrowotnymi (choroby, urazy, zaburzenia), środowiskowymi (m.in. prawo, polityka społeczna, architektura) oraz jednostkowymi (m.in. wiek, płeć, poziom wykształcenia, cechy osobowościowe).³ Jak również, iż – „wiek jest istotnym czynnikiem determinującym wzrost ryzyka wystąpienia niepełnosprawności, a tym samym i zmniejszenia stopnia samodzielności w wykonywaniu czynności niezbędnych w codziennym życiu, co z kolei wyznacza rosnący zakres jakościowy i ilościowy zapotrzebowania na pomoc udzielaną osobom w wieku starszym.”⁴

Przy ustalaniu niepełnosprawności przez powiatowy lub miejski zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności zgodnie z opisanymi powyżej zasadami (a więc przy ustalaniu tzw. niepełnosprawności prawnej, a nie wyłącznie biologicznej) – wiek danej osoby, również pozostaje nie bez znaczenia, ale bez wątpienia – nie jest on kluczowym czynnikiem, który decyduje o zaliczeniu danej osoby (lub jej niezaliczeniu) do osób niepełnosprawnych. Przy orzekaniu o niepełnosprawności uwzględnia się bowiem całokształt okoliczności, tj. zarówno fizyczne, psychiczne, jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka. Nie ulega jednak wątpliwości, że osoby w podeszłym wieku – znacznie częściej (niż osoby młodsze) borykają się z utratą sprawności (spowodowaną m.in. właśnie przez podeszły wiek), która ma znaczący wpływ na ich codzienne funkcjonowanie, a tym samym – wykazują zwiększone zapotrzebowanie na pomoc innych osób w pełnieniu ról społecznych (m.in. w postaci usług opiekuńczych). To są już natomiast czynniki, które mają kluczowe znaczenie przy zaliczaniu danej osoby do osób niepełnosprawnych i określaniu stopnia jej niepełnosprawności. Można więc pokusić się o stwierdzenie, że podeszły wiek jest jednym z czynników, który w sposób pośredni (o ile pociąga on za sobą ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, czyli codziennym funkcjonowaniu, w związku ze obniżoną sprawnością organizmu spowodowaną tym wiekiem) – może determinować niepełnosprawność danej osoby.

Większość osób niepełnosprawnych w Polsce to osoby w wieku senioralnym (powyżej 60 roku życia)

Z najnowszych danych Głównego Urzędu Statystycznego dotyczących liczby osób niepełnosprawnych w Polsce, wynika, że w 2023 r. – ponad 62 procent wszystkich osób niepełnosprawnych w Polsce (bo aż 2 490,1 tys.) stanowiły osoby w wieku powyżej 60 roku życia.⁵ Czyli osoby starsze – zgodnie z definicją zawartą w art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 11.09.2015 r. o osobach starszych.

Ilustruje to poniższy wykres:

Z danych tych, jednoznacznie wynika, że wiek danej osoby jest czynnikiem, który pozostaje nie bez znaczenia przy orzekaniu o niepełnosprawności, a zjawisko niepełnosprawności w Polsce, nasila się wraz z wiekiem. Szacuje się, że statystycznemu Polakowi średnio niemal 20% życia upłynie jako osobie żyjącej z niepełnosprawnością: urodzony w Polsce, w roku 2015, mężczyzna przeżyje 14 lat swego spodziewanego około 73-letniego życia jako osoba niesprawna, a kobieta średnio 19 lat, z uwagi na wiek, przewidywalny na około 81 lat.⁶

Jakie świadczenia, ulgi i uprawnienia przysługują seniorowi, posiadającemu orzeczenie o stopniu niepełnosprawności? [lista]

Seniorom, którzy posiadają orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, przysługuje szereg świadczeń, ulg i uprawnień, dlatego warto, aby osoby w podeszłym wieku – jeżeli zachodzą ku temu przesłanki – postarały się o uzyskanie dla siebie takiego orzeczenia. Wśród najważniejszych, należy wymienić:

1. zasiłek pielęgnacyjny w kwocie 215,84 zł miesięcznie, który przysługuje osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jak również osobie, która ukończyła 75 lat (bez względu na posiadanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności) – osoby, w wieku senioralnym, które nie ukończyły jeszcze 75 roku życia, mogą zatem uzyskać to świadczenie, jeżeli posiadają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Warto również w tym miejscu zaznaczyć, że zasiłek pielęgnacyjny nie może być pobierany jednocześnie z tzw. dodatkiem pielęgnacyjnym, który także przysługuje wszystkim seniorom, którzy ukończyli 75 rok życia i jest to świadczenie w kwocie wyższej od zasiłku pielęgnacyjnego, bo opiewające na 348,22 zł miesięcznie. Po 75 roku życia – bardziej opłacalne dla seniora, staje się więc pobieranie ww. dodatku pielęgnacyjnego;
2. prawo do korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz z usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach, które wynika z art. 47c pkt 2 ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych i które również przysługuje osobom legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Do świadczeń, z których – na ww. podstawie – można korzystać poza kolejnością, zaliczane są:
3. 1. świadczenia podstawowej opieki zdrowotnej (lekarza, pielęgniarki, położnej),
   2. świadczenia w szpitalach,
   3. świadczenia ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (specjalistów przyjmujących w przychodniach),
   4. usługi farmaceutyczne udzielane w aptekach oraz
   5. świadczenia rehabilitacji leczniczej (zgodnie ze wskazaniami medycznymi i bez limitu).

Korzystanie „poza kolejnością” oznacza natomiast, że:

1. świadczenie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej i świadczenie szpitalne powinno być udzielone w dniu zgłoszenia,
2. jeżeli udzielenie świadczenia w dniu zgłoszenia nie będzie możliwe – powinno ono zostać zrealizowane w innym terminie, poza kolejnością wynikającą z prowadzonej listy oczekujących,
3. a w przypadku świadczeń ambulatoryjnej opieki specjalistycznej – powinno zostać udzielone nie później niż w ciągu 7 dni roboczych od dnia zgłoszenia;

3. prawo do uzyskania bez skierowania ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych finansowanych ze środków publicznych – które, zgodnie z art. 57 ust. 2 pkt 14 ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, przysługuje osobom legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
4. prawo do uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych dofinansowywanych przez PFRON – które przysługuje zarówno osobom z lekkim, umiarkowanym, jak i znacznym stopniem niepełnosprawności;
5. prawo do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej, w ramach rocznego rozliczenia podatku dochodowego, z której mogą skorzystać wszystkie osoby niepełnosprawne (niezależnie od stopnia tej niepełnosprawności) i w ramach której można odliczyć od podatku m.in. koszty poniesione na:
6. 1. adaptację i wyposażenie mieszkania stosownie do potrzeb, które wynikają z niepełnosprawności,
   2. przystosowanie pojazdu do potrzeb, które wynikają z niepełnosprawności,
   3. zakup, naprawę lub najem wyrobów medycznych,
   4. zakup, naprawę lub najem indywidualnego sprzętu, urządzeń i narzędzi niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
   5. udział w turnusie rehabilitacyjnym,
   6. pobyt w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, zakładzie rehabilitacji leczniczej, zakładzie opiekuńczo-leczniczym i zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym,
   7. zabiegi rehabilitacyjne lub leczniczo-rehabilitacyjne,
   8. zakup leków – w wysokości różnicy pomiędzy wydatkami faktycznie poniesionymi w danym miesiącu, a kwotą 100 zł oraz
   9. zakup pieluchomajtek, pieluch anatomicznych, chłonnych majtek, podkładów, wkładów anatomicznych – przy czym maksymalna kwota odliczenia w tym przypadku wynosi 2 280 zł;
6. prawo do uzyskania karty parkingowej, która uprawnia do parkowania na tzw. kopertach i która wydawana jest każdemu, kto posiada:
7. 1. stwierdzone znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się oraz
   2. wskazanie do wydania karty parkingowej w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień;
7. prawo do zwolnienia z abonamentu RTV – które przysługuje m.in. osobom legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, a po ukończeniu 75 roku życia – wszystkim seniorom. Do zwolnienia z ww. opłaty uprawnione są również osoby, które ukończyły 60 lat i mają prawo do emerytury, której wysokość nie przekracza miesięcznie kwoty 50% przeciętnego wynagrodzenia. W celu skorzystania ze zwolnienia z opłat abonamentowych – uprawniona osoba, zobowiązana jest do przedstawienia w urzędzie Poczty Polskiej dokumentu potwierdzającego to uprawnienie wraz z oświadczeniem, którego wzór można pobrać pobrać poniżej:

Niezależnie od posiadania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności – seniorom dedykowany jest również program „Opieka 75+”

Seniorom, którzy z powodu podeszłego wieku i wynikającej z tego obniżonej sprawności, na poziomie powodującym ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, potrzebują pomocy osób trzecich w codziennym funkcjonowaniu – niezależnie od posiadania przez nich (lub nie) orzeczenia o stopniu niepełnosprawności – dedykowany jest program „Opieka 75+”, który na rok 2025 został zaakceptowany przez MRPiPS w dniu 14 stycznia 2025 r. i będzie realizowany do 31 grudnia 2025 r.

Jest to program, który do wymagających opieki seniorów adresowany w jest w sposób pośredni, ponieważ jego bezpośrednimi beneficjantami są gminy, liczące do 60 tys. mieszkańców – zarówno miejskie, wiejskie, jak i miejsko-wiejskie. Celem programu jest zwiększenie dostępności do usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych, dla osób w wieku 75 lat i więcej, które są osobami samotnymi lub są osobami samotnie gospodarującymi, jak również tych, które pozostają w rodzinie.

Gminy, które przystąpią do realizacji programu, uzyskują finansowe wsparcie w wysokości do 60% przewidywanych kosztów realizacji ich zadania własnego o charakterze obowiązkowym wynikającym z ustawy o pomocy społecznej, w zakresie realizacji usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób spełniających kryteria określone w programie.

W ramach programu, gmina może skorzystać z dofinansowania ze środków budżetu państwa na świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych, jeżeli:

1. dane świadczenie realizuje samodzielnie tj. przez pracowników ośrodka pomocy społecznej/centrum usług społecznych, urzędu gminy lub innych gminnych jednostek organizacyjnych (zatrudnionych na umowę o pracę lub w ramach umowy zlecenia) lub
2. zleca realizację przedmiotowego zadania organizacjom pozarządowym lub
3. kupuje usługi opiekuńcze od podmiotów sektora prywatnego.

Seniorzy w wieku 75 lat i więcej, którzy ponadto są osobami samotnymi, samotnie gospodarującymi, jak również pozostającymi w rodzinie, którzy chcieliby skorzystać z usług opiekuńczych w ramach programu – szczegółów na temat możliwych form wsparcia w tym zakresie, powinni zatem poszukiwać w urzędzie gminy, ośrodku pomocy społecznej lub centrum usług społecznych, właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania.

¹ M. Paluszkiewicz, Prawne pojęcie niepełnosprawności (w:) Studia prawno-ekonomiczne, t. XCV, 2015, s. 77-98

² zob. orzeczenie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 31.05.2023 r., sygn. akt IX U 250/22

³ L. Januszko, Niepełnosprawność – aspekt epidemiologiczny i społeczny, [w:] Niepełnosprawni na progu wejścia Polski do Unii Europejskiej, red. M. Waszkowski, Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Warszawa 2004, s. 67–73

⁴ M. Paplicki, R. Susło, J. Drobnik, M. Sobieszczańska (w:) Uniwersytet Wrocławki, Spółdzielnie socjalne oraz organizacje pozarządowe wsparciem dla zagrożonych wykluczeniem, Osoby starsze jako osoby niepełnosprawne, Wrocław 2019

⁵ GUS, Osoby niepełnosprawne w 2023 r., 15.10 2024 r.

⁶ D. Koszal (w:) „Krytyka Polityczna” , Polska starość jest samotna, chora i biedna, 21.02.2018 r.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 44 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 11.09.2015 r. o osobach starszych (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1705 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 323 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 146 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 163 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 21.04.2005 r. o opłatach abonamentowych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1689 z późn. zm.)