Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 roku

TYTUŁ I Stosunki polityczne Królestwa

Art. 1

Królestwo Polskie jest na zawsze połączone z Cesarstwem Rosyjskim.

Art. 2

Stosunki cywilne i polityczne, które jemu naznaczamy, jako też i związki to połączenie ustalić mające, objęte są niniejszą ustawą, którą mu nadajemy.

Art. 3

Korona Królestwa Polskiego jest dziedziczną w osobie naszej i naszych potomków, dziedziców i następców podług porządku następstwa, ustanowionego dla tronu cesarsko – rosyjskiego.

Art. 4

Ustawa konstytucyjna oznacza sposób i prawidła sprawowania władzy najwyższej.

Art. 5

Król w przypadku swojej nieprzytomności mianuje namiestnika, który powinien mieszkać w Królestwie. Namiestnik podług woli odwołanym być może.

Art. 6

Gdy król nie będzie mianował swym namiestnikiem książęcia cesarsko – rosyjskiego, wybór ten padać nie może tylko na rodaka albo na osobę, której król nada naturalizację stosownie do prawideł ustanowionych przez artykuł 33.

Art. 7

Namiestnik będzie mianowany przez akt publiczny. Akt takowy oznaczy wyraźnie rodzaj i rozciągłość władzy, jaka mu będzie powierzoną.

Art. 8

Stosunki polityki zewnętrznej naszego Cesarstwa będą wspólne naszemu Królestwu Polskiemu.

Art. 9

Sam tylko panujący będzie miał prawo oznaczyć uczestnictwo Królestwa Polskiego do wojen przez Rosję toczonych, jako też do traktatów pokoju i handlowych, które by to mocarstwo zawierać mogło.

Art. 10

W każdym przypadku wprowadzenia wojsk rosyjskich do Polski lub wojsk polskich do Rosji lub w przypadku przechodu tychże wojsk przez jaką prowincję jednego z dwóch państw utrzymanie ich i koszta przechodu ponoszone zostaną całkowicie przez kraj, do którego należeć będą. Wojsko polskie nie będzie nigdy użyte za granicami Europy.

TYTUŁ II Zaręczenia ogólne

Art. 11

Religia katolicko – rzymska wyznawana przez największą część mieszkańców Królestwa Polskiego będzie przedmiotem szczególniejszej opieki rządu, nie uwłaczając przez to wolności innych wyznań, które wszystkie bez wyłączenia obrządki swe całkowicie i publicznie pod protekcją rządu odbywać mogą.

Różność wyznań chrześcijańskich nie będzie stanowić żadnej przeszkody w używaniu praw cywilnych i politycznych.

Art. 12

Duchowieństwo wszystkich wyznań jest pod protekcją i dozorem praw i rządu.

Art. 13

Fundusze posiadane teraz przez duchowieństwo katolicko – rzymskie i przez duchowieństwo grekounickie, jako też te, które mu nadamy przez szczególne postanowienie, będą uznane za własność niewzruszoną i wspólną całej hierarchii duchownej, skoro rząd wskaże i przeznaczy wzwyż wspomnianemu duchowieństwu dobra narodowe składać mające jego uposażenie.

Art. 14

W senacie Królestwa Polskiego zasiadać będzie tyle biskupów obrzędu katolicko – rzymskiego, ile prawo oznaczy województw. Zasiadać będzie prócz tego biskup grekounicki.

Art. 15

Duchowieństwo wyznania ewangelicko-augsburskiego i wyznania ewangelicko reformowanego używać będzie wsparcia rocznego, które im nadamy.

Art. 16

Wolność druku jest zaręczona. Prawo przepisze środki ukrócenia jej nadużyciów.

Art. 17

Prawo rozciąga swą opiekę zarówno do wszystkich obywateli bez żadnej różnicy stanu i powołania.

Art. 18

Starodawne prawo kardynalne: neminem captivari permittimus, nisi iure victum[1][1] stosować się będzie do wszystkich mieszkańców wszelkiego stanu podług następujących prawideł:

Art. 19

Nikt nie będzie mógł być zatrzymanym, tylko podług form i w przypadkach prawem oznaczonych.

Art. 20

Powody zatrzymania powinny być natychmiast oznajmione w piśmie osobie zatrzymanej.

Art. 21

Każda osoba zatrzymana stawioną będzie najpóźniej w trzech dniach przez sąd właściwy końcem jej wybadania lub osądzenia podług form przepisanych. Jeżeli będzie uniewinnioną przez pierwsze śledztwo, wróconą jej natychmiast wolność zostanie.

Art. 22

W przypadkach prawem dozwolonych ktokolwiek złoży rękojmię, powinien być natychmiast tymczasowo uwolnionym.

Art. 23

Nikt karanym być nie może, tylko na mocy trwającego prawa i wyroku właściwego sądu.

Art. 24

Każdemu Polakowi wolno będzie przenosić się z swą osobą i swym majątkiem podług form prawem oznaczonych.

Art. 25

Skazany na karę będzie ją ponosić w Królestwie. Nikt nie będzie mógł być z kraju wywożonym wyjąwszy w przypadkach wywołania prawem oznaczonych.

Art. 26

Wszelka własność jakiegokolwiek nazwiska i rodzaju czyli się znajduje na powierzchni, czyli we wnętrznościach ziemi, do kogokolwiek bądź należąca, jest świętą i nietykalną. Żadna władza nie ma prawa jej naruszyć pod jakim bądź pozorem. Ktokolwiek nachodzi cudzą własność za gwałciciela bezpieczeństwa publicznego uważanym i jako taki karanym będzie.

Art. 27

Rząd wszelako ma prawo wymagać od każdego odstąpienia własności z powodu użyteczności publicznej za sprawiedliwym i poprzednim wynagrodzeniem. Prawo oznaczy formy i przypadki, do których powyższe prawidło będzie się mogło stosować.

Art. 28

Wszystkie czynności publiczne: administracyjne, sądowe i wojskowe bez żadnego wyłączenia odbywać się będą w języku polskim.

Art. 29

Urzędy publiczne, cywilne i wojskowe nie będą mogły być sprawowane [jak] tylko przez Polaków. Urzędy prezesów sądów pierwszej instancji, komisji wojewódzkich i trybunałów apelacyjnych, członków rad wojewódzkich, urzędy poselskie i deputowanych na sejm, jako też urzędy senatorskie nie mogą być powierzane [jak] tylko właścicielom gruntowym.

Art. 30

Wszyscy urzędnicy publiczni w administracji mogą być odwołani do woli przez tęż samą władzę, która ich mianuje. Wszyscy bez żadnego wyłączenia są odpowiedzialni za swe urzędowanie.

Art. 31

Naród polski mieć będzie wiecznymi czasy reprezentację narodową w sejmie złożonym z króla i dwóch izb, z których pierwsza składać się będzie z senatu, druga - z posłów i deputowanych od gmin.

Art. 32

Każdy cudzoziemiec, skoro się wylegitymuje, używać będzie zarówno z innymi mieszkańcami protekcji praw i korzyści przez nią nie zaręczonych. Będzie mógł równie jak oni pozostać w kraju lub się z niego wynieść zachowując wydane przepisy, powrócić, nabywać własności gruntowej i podać się do uzyskania naturalizacji.

Art. 33

Każdy cudzoziemiec stawszy się właścicielem, uzyskawszy naturalizację, nauczywszy się języka polskiego i pięć lat w kraju nienagannie zamieszkawszy może być przypuszczonym do urzędu publicznego.

Art. 34

Wszelako król mocen będzie bądź z własnej woli, bądź na przedstawienie rady stanu przypuścić cudzoziemców z zdolności znakomitych do urzędów publicznych, nie objętych artykułem dziewięćdziesiątym.

TYTUŁ III O rządzie

Rozdział I O królu

Art. 35

Rząd jest w osobie króla. Król sprawuje władzę wykonawczą w całej swej rozciągłości. Wszelka władza wykonawcza lub administracyjna od niego tylko pochodzić może.

Art. 36

Osoba królewska jest święta i nietykalna.

Art. 37

Wszystkie akta publiczne sądów, trybunałów i magistratur jakich bądź pod królewskim wydane będą imieniem. Monety i stemple nosić będą oznakę przez niego wskazaną.

Art. 38

Kierunek siły zbrojnej w pokoju i wojnie, jako też mianowanie dowódców i oficerów należą wyłącznie do króla.

Art. 39

Król rozrządza dochodami państwa stosownie do ułożonego budżetu, a przez siebie potwierdzonego.

Art. 40

Prawo wydawania wojny i zawierania traktatów i umów wszelkich zachowane jest królowi.

Art. 41

Król mianuje senatorów, ministrów, radców stanu, referendarzy, prezesów komisji wojewódzkich, prezesów i sędziów różnych sądownictw, do nominacji królewskiej zachowanych, agentów dyplomatycznych i handlowych tudzież wszystkich innych urzędników administracyjnych bądź przez siebie bezpośrednio, bądź przez upoważnione do tego od siebie władze.

Art. 42

Król mianuje arcybiskupów i biskupów różnych wyznań, sufraganów, prałatów i kanoników.

Art. 43

Prawo ułaskawienia zachowane jest wyłącznie królowi, który jest mocen darować lub zamienić karę.

Art. 44

Do panującego należy ustanowienie, urządzenie i rozdawnictwo orderów cywilnych i wojskowych.

Art. 45

Wszyscy nasi następcy do Królestwa Polskiego powinni się koronować jako królowie polscy w stolicy, podług obrządku, jaki ustanowimy, i wykonają następującą przysięgę:
Przysięgam i przyrzekam przed Bogiem i na Ewangelię, iż ustawę konstytucyjną zachowywać i zachowania jej wszelkimi siłami przestrzegać będę.

Art. 46

Do króla należy prawo nadania szlachectwa, naturalizacji i tytułów honorowych.

Art. 47

Wszelkie rozkazy i postanowienia królewskie powinny być zaświadczone podpisem ministra naczelnika wydziału, który będzie odpowiedzialnym za wszystko, co by te rozkazy lub postanowienia obejmować mogły przeciwnego konstytucji i prawom

Rozdział II O regencji

Art. 48

Przypadki regencji, które są lub będą dopuszczone w Rosji, równie jak władza i atrybucje regenta będą wspólne Królestwu Polskiemu i określone tymiż samymi prawidłami.

Art. 49

W przypadku regencji minister sekretarz stanu winien jest pod osobistą odpowiedzialnością donieść namiestnikowi o ustanowieniu regencji rosyjskiej.

Art. 50

Namiestnik otrzymawszy uwiadomienie regencji rosyjskiej i doniesienie ministra sekretarza stanu zwoływa senat dla obrania członków regencji Królestwa.

Art. 51

Regencja królewska składać się będzie z regenta rosyjskiego, z czterech członków przez senat wybranych i z ministra sekretarza stanu. Zasiadać będzie w stolicy Cesarstwa Rosyjskiego pod prezydencją regenta.

Art. 52

Władza regencji będzie taż sama, co i króla, wyłączywszy, że nie będzie mogła mianować senatorów i że wszystkie jej mianowania ulegają potwierdzeniu króla, który obejmując rządy może je odwołać, i że postanowienia jej wychodzić będą w imieniu króla.

Art. 53

Mianowanie i odwołanie namiestnika zależy od regencji podczas jej rządu.

Art. 54

Gdy król obejmie rządy, każe regencji zdać sobie sprawę z jej działań.

Art. 55

Członki regencji odpowiadają z osób i majątków za wszystko, co by zdziałali przeciwnego konstytucji i prawom.

Art. 56

W przypadku śmierci członka regencji, senat, zwołany przez namiestnika, miejsce wakujące zapełnia. Regencja mianuje sekretarza stanu.

Art. 57

Członki regencji przed udaniem się do stolicy Cesarstwa Rosyjskiego wykonają przysięgę w obliczu senatu i przyrzekną wierne zachowywanie konstytucji i praw.

Art. 58

Regent rosyjski wykona tąż samą przysięgę w obliczu członków regencji Królestwa.

Art. 59

Minister sekretarz stanu będzie obowiązanym wykonać podobnąż przysięgę.

Art. 60

Akt wykonania przysięgi przez regenta przesłany będzie senatowi polskiemu.

Art.61

Akt wykonania przysięgi przez ministra sekretarza stanu będzie również przesłanym senatowi polskiemu.

Art. 62

Akt wykonania przysięgi przez członków regencji będzie przesłany przez senat polski regentowi rosyjskiemu.

Rozdział III O namiestniku i o Radzie Stanu

Art. 63

Rada Stanu pod prezydencją króla lub jego namiestnika składa się z ministrów, radców stanu, referendarzy jako też osób, które król zechce szczególnie do niej wezwać.

Art. 64

W nieprzytomności króla namiestnik i Rada Stanu zarządzają w jego imieniu sprawami publicznymi Królestwa.

Art. 65

Rada Stanu dzieli się na radę administracyjną i na ogólne zgromadzenie.

Art. 66

Rada Administracyjna składać się będzie z namiestnika, z ministrów naczelników pięciu wydziałów rządowych i z innych osób, szczególnie przez króla wezwanych.

Art. 67

Członki Rady Administracyjnej mają głos doradczy. Zdanie namiestnika jest jedynie stanowcze. Namiestnik wydawać będzie swe postanowienia w Radzie stosownie do ustawy konstytucyjnej, do praw i do pełnomocnictwa królewskiego.

Art. 68

Każde postanowienie namiestnika, aby było obowiązującym, wydane być powinno w Radzie Administracyjnej, zaświadczone podpisem ministra naczelnika wydziału.

Art. 69

Namiestnik przedstawia do nominacji królewskiej podług osobnego urządzenia po dwóch kandydatów na każde miejsce wakujące arcybiskupa, biskupa, senatora, ministra, sędziego trybunału najwyższego, radcy stanu i referendarza.

Art. 70

Namiestnik wykona w ręce króla i w obliczu senatu następującą przysięgę: "Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, iż sprawować będę w imieniu króla rządy Polski stosownie do aktu konstytucyjnego, do praw i do pełnomocnictwa królewskiego i że złożę królowi władzę, którą mi powierzył, skoro się jego królewskiej mości zdawać będzie". W nieprzytomności króla w Królestwie akt złożenia przysięgi przez namiestnika w ręce królewskie przesłany będzie senatowi przez ministra sekretarza stanu.

Art. 71

Pod bytność królewską władza namiestnika jest zawieszona. Zawisło wtenczas od króla pracować pojedynczo z ministrami lub zwoływać Radę Administracyjną.

Art. 72

W przypadku zejścia z tego świata namiestnika lub gdyby królowi nie zdawało się nominować go, król tymczasowo miejsce jego zastąpi mianowaniem prezesa.

Art. 73

Ogólne zgromadzenie Rady Stanu składać się będzie ze wszystkich członków wyrażonych w artykule sześćdziesiątym trzecim. Odbywać się będzie pod prezydencją królewską, namiestnika lub w ich nieprzytomności pierwszego członka rady, podług porządku oznaczonego w artykułach sześćdziesiątym trzecim i sześćdziesiątym szóstym. Czynnością jej będzie:

1) roztrząsać i układać projekta wszelkie do praw i urządzeń ogółu kraju tyczących się;

2) stanowić względem oddania pod sąd urzędników administracyjnych mianowanych przez króla za przestępstwa w urzędzie wyjąwszy tych, co są sądom sejmowym ulegli;

3) stanowić w przypadkach sporu o jurysdykcję;

4) roztrząsać corocznie zdanie sprawy przez każdy główny wydział rządowy składane;

5) zbierać spostrzeżenia względem nadużyciów i tego wszystkiego, co by mogło uwłaczać ustawie konstytucyjnej i układać z nich ogólne przedstawienie podać się mające panującemu, który oznacza przedmioty podlegające odesłaniu za jego rozkazem do senatu lub do sejmu.

Art. 74

Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu roztrząsa wszelkie przedmioty na rozkaz króla, namiestnika lub na żądanie naczelnika wydziału stosownie do statutu organicznego.

Art. 75

Postanowienia Zgromadzenia Ogólnego Rady Stanu ulegają potwierdzeniu przez króla lub namiestnika, te zaś, które się tyczą oddania pod sąd urzędników i sporu jurysdykcyjnego, niezwłocznie wykonywanymi będą.

Rozdział IV O wydziałach rządowych

Art. 76

Wykonanie praw powierzone będzie różnym wydziałom rządowym, jak niżej:

1) Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego;

2) Komisji Sprawiedliwości wybranej spomiędzy członków trybunału najwyższego;

3) Komisji Spraw Wewnętrznych i Policji;

4) Komisji Wojny;

5) Komisji Przychodów i Skarbu.

6) Każda z tych komisji zostawać będzie pod prezydencją i kierunkiem ministra tym końcem mianowanego.

Art. 77

Ustanowionym będzie minister sekretarz stanu, który ciągle przy boku królewskim ma przemieszkiwać.

Art. 78

Będzie izba obrachunkowa, do której należeć ma ostateczna rewizja rachunków i zakwotowanie zdających rachunki. Izba ta od samego króla tylko zależeć będzie.

Art. 79

Statut organiczny oznaczy skład i atrybucje Komisji Oświecenia Publicznego, jako też i sądownictwa.

Art. 80

Komisje Spraw Wewnętrznych, Wojny i Skarbu składać się będą z ministra i radców stanu, dyrektorów generalnych, podług rozporządzeń statutów organicznych.

Art. 81

Minister sekretarz stanu przedstawi królowi sprawy, które mu przesyła namiestnik, i przesyła nawzajem namiestnikowi postanowienia królewskie. Stosunki zewnętrzne, ile się Królestwa Polskiego dotyczyć będą, jemu są powierzone.

Art. 82

Ministrowie naczelnicy wydziałów, tudzież członki komisji rządowych odpowiadają i podległymi są sądom sejmowym za każde naruszenie ustawy konstytucyjnej, praw i postanowień królewskich, którego by się dopuścili.

Rozdział V O administracji wojewódzkiej

Art. 83

W każdym województwie będzie komisja wojewódzka złożona z prezesów i komisarzy dla wykonania rozkazów komisji rządowych, podług osobnego urządzenia.

Art. 84

W miastach będą urzędy municypalne, w każdej gminie zaś będzie wójt dla wykonywania rozkazów rządowych jako ostatnie ogniwo administracji krajowej.

TYTUŁ IV O reprezentacji narodowej

Art. 85

Reprezentacja narodowa złożona jest wedle brzmienia artykułu trzydziestego pierwszego.

Art. 86

W osobie króla i w dwóch izbach sejmowych polega władza prawodawcza stosownie do rozporządzenia artykułu trzydziestego pierwszego.

Art. 87

Sejm zwyczajny zgromadza się co dwa lata w Warszawie w czasie oznaczonym przez akt zwołania od króla wydany. Trwać będzie dni trzydzieści. Król jedynie może go przedłużyć, odroczyć i rozwiązać.

Art. 88

Król zwołuje sejm nadzwyczajny, kiedy mu się to zdawać będzie.

Art. 89

Członek sejmu nie może przez czas jego trwania być przytrzymanym ani i kryminalnie sądzonym, chyba za zezwoleniem izby, do której należy.

Art. 90

Sejm naradza się nad wszelkimi projektami do praw cywilnych, kryminalnych lub administracyjnych, które mu przesłane będą od króla przez Radę Stanu. Naradza się nad wszystkimi projektami, które mu król każe podać względem umiarkowania lub zmiany atrybucji władz i urzędów konstytucyjnych, jako to: sejmu, Rady Stanu, sądownictwa i komisji rządowych.

Art. 91

Sejm naradza się podług wezwania panującego nad powiększeniem lub zmniejszeniem podatków, nakładów i wszelakich ciężarów publicznych, nad zmianą, jakiej by wymagały, nad najlepszym i najsprawiedliwszym sposobem rozkładu, nad układaniem budżetu przychodów i rozchodów, nad urządzaniem systematu menniczego, nad zaciągiem do wojska, równie jak nad wszystkimi innymi przedmiotami, które by mu przez panującego były odesłane.

Art. 92

Sejm jeszcze naradza się nad tym, co mu udzielonym będzie od króla w skutku raportu ogólnego, poruczonego Radzie Stanu przez artykuł siedemdziesiąty trzeci. Na koniec sejm po rozstrzygnięciu tych wszystkich przedmiotów przyjmuje żądania, przełożenia i odwołania się posłów i deputowanych, mające za cel dobro i korzyści swych współobywateli. Przesyła je Radzie Stanu, która podaje je panującemu. Gdy od króla odesłanymi zostaną sejmowi przez Radę Stanu, sejm naradza się nad projektami praw, do których takowe żądania stały się powodem.

Art. 93

W przypadku, gdyby sejm nie ustanowił nowego budżetu, dawny zachowuje moc prawa, aż do przyszłego zebrania się sejmu. Jednakże budżet ustaje po upłynnieniu lat czterech, gdyby w tym przeciągu sejm zwołanym nie był.

Art. 94

Sejm nie może się trudnić jak tylko przedmiotami do jego atrybucji należącymi lub wskazanymi w akcie zwołania.

Art. 95

Obiedwie izby naradzają się publicznie. Mogą wszelako zamieniać się w wydział tajny na żądanie dziesiątej części członków przytomnych.

Art. 96

Projekta do praw, ułożone w Radzie Stanu, wnoszone będą na sejm za rozkazem królewskim przez członków tejże Rady.

Art. 97

Od króla zależy kazać wnosić projekta bądź do izby senatorskiej, bądź do izby poselskiej, wyjąwszy projekta skarbowe, które pierwej do izby poselskiej powinny być wnoszone.

Art. 98

Do roztrząsania projektów będą wybrane w każdej izbie przez wota sekretne trzy oddzielne komisje, złożone każda w izbie senatorskiej z trzech, a w izbie poselskiej z pięciu członków, jako to: komisja do praw skarbowych, komisja do praw cywilnych i kryminalnych, komisja do praw organicznych i administracyjnych.

Każda izba uwiadamia Radę Stanu o wyborze tych komisji. Komisje znosić się będą z Radą Stanu.

Art. 99

Projekta wniesione za rozkazem królewskim nie mogą być zmieniane tylko przez Radę Stanu w skutku przedstawionych jej uwag od stosownych komisji sejmowych.

Art. 100

Same tylko członki Rady Stanu w obu izbach i członki komisjów w izbach właściwych mogą mieć mowy z pisma. Innym członkom będzie tylko wolno z pamięci się przemawiać.

Art. 101

Członki Rady Stanu mają miejsce i głos w obu izbach przy roztrząsaniu projektów rządowych, lecz nie znają prawa wotowania, jeżeli nie są senatorami, posłami lub deputowanymi.

Art. 102

Projekta decydowane będą większością zdań; wotowanie nad projektem będzie głośne. Projekt tym sposobem przyjęty przez jedną izbę większością zdań, przejdzie do izby drugiej, która podobnież względem niego stanowić będzie. Równość zdań będzie uważana za przyjęcie projektu.

Art. 103

Projekt przez jedną izbę przyjęty nie może być przez drugą zmienianym, tylko albo całkowicie przyjętym, albo odrzuconym.

Art. 104

Projekt przez obydwie izby przyjęty jest podany do sankcji królewskiej.

Art. 105

Jeżeli król da swoją sankcję, projekt zamienia się w prawo, którego ogłoszenie zwykłym sposobem przez króla rozkazane będzie. Jeżeli król odmówi swej sankcji, projekt upada.

Art. 106

Raport ogólny o położeniu kraju, ułożony w Radzie Stanu i przesłany senatowi, będzie odczytanym w obu izbach połączonych.

Art. 107

Każda izba z osobna raport ten przez właściwe komisje roztrząśnie i zdanie swoje względem niego królowi oświadczy. Raport rzeczony będzie mógł być drukiem ogłoszony.

Rozdział II O senacie

Art. 108.

Senat składa się: z książąt krwi cesarsko - królewskiej, z biskupów, z wojewodów, z kasztelanów.

Art. 109

Liczba senatorów nie może przenosić połowy liczby posłów i deputowanych.

Art. 110

Król mianuje senatorów. Urzędy ich są dożywotnie. Senat podaje królowi za pośrednictwem namiestnika po dwóch kandydatów na każde wakujące miejsce senatora wojewody lub kasztelana.

Art. 111

Aby być podanym za kandydata na senatora wojewodę lub kasztelana, trzeba mieć najmniej trzydzieści pięć lat skończonych, opłacać dwa tysiące złotych rocznego podatku i dopełniać innych warunków prawami organicznymi przepisanych.

Art. 112

Książęta krwi mają prawo zasiadać i wotować w senacie skończywszy lat osiemnaście.

Art. 113

W senacie prezyduje pierwszy członek podług porządku przepisanego osobnym postanowieniem.

Art. 114

Prócz swych atrybucji prawodawczych senat używa innych, które są osobno oznaczone.

Art. 115

Do pełnienia swych atrybucji prawodawczych senat inaczej zgromadzać się nie może, jak w czasie sejmu za zwołaniem królewskim. Do innych czynności senat przez prezesa zwołanym będzie.

Art. 116

Senat stanowić będzie względem oddania pod sąd senatorów, ministrów naczelników wydziałów rządowych, radców stanu i referendarzy, wykraczających w urzędzie, bądź na odesłanie królewskie lub namiestnika, bądź na zaskarżenie izby poselskiej.

Art. 117

Senat stanowi ostatecznie względem ważności sejmików, zgromadzeń gminnych i wyborów, tudzież o układaniu ksiąg obywatelskich tak sejmikowych, jak zgromadzeń gminnych.

Rozdział III O izbie poselskiej

Art. 118

Izba poselska składa się:

1) z siedemdziesiąt siedmiu posłów wybranych na sejmikach, czyli zgromadzeniach szlachty, licząc po jednym pośle z każdego powiatu,

2) z pięćdziesiąt i jeden deputowanych od gminów.

W izbie poselskiej prezyduje marszałek wybrany z jej grona, a od króla mianowany.

Art. 119

Cały kraj Królestwa Polskiego dzieli się pod względem reprezentacji narodowej i wyborów na siedemdziesiąt siedem powiatów i pięćdziesiąt jeden okręgów gminnych. Osiem okręgów gminnych będzie w mieście Warszawie, a czterdzieści trzy w reszcie kraju.

Art. 120

Członki izby poselskiej zostaną w urzędowaniu lat sześć. Odnawiają się w trzeciej części co dwa lata. A zatem i na pierwszy raz jedna trzecia część członków izby poselskiej zostanie na urzędzie tylko przez dwa lata, a druga trzecia część przez lat cztery. Los oznaczy członków wychodzących w tych dwóch epokach. Członki wychodzące mogą być nieograniczenie na nowo obranymi.

Art. 121

Aby być obranym na członka izby poselskiej, trzeba mieć lat trzydzieści skończonych, być w używaniu praw obywatelskich i opłacać podatku najmniej złotych polskich sto.

Art. 122

Żaden urzędnik publiczny, cywilny i wojskowy nie może być obranym na członka izby poselskiej, jeżeli wprzódy nie otrzyma zezwolenia swojej zwierzchniej władzy.

Art. 123

Gdyby poseł lub deputowany, który przed wybraniem swym nie posiadał żadnego urzędu płatnego ze skarbu publicznego, urząd takowy po wyborze swym przyjął, nowy sejmik lub zgromadzenie gminne zwołanym będzie, a to końcem przystąpienia do nowego wyboru posła lub deputowanego.

Art. 124

Król ma prawo rozwiązać izbę poselską. Gdy tego prawa użyje, izba się rozejdzie, a król nakazuje w przeciągu dwóch miesięcy nowe wybory posłów i deputowanych.

Rozdział IV O sejmikach

Art. 125

Szlachta właściciele każdego powiatu, zebrani na sejmikach, wybierają jednego posła, dwóch członków rady wojewódzkiej i układają listę kandydatów na urzędy administracyjne.

Art. 126

Sejmiki inaczej zgromadzać się nie mogą, tylko za zwołaniem królewskim, w którym czas zebrania się, czynność i trwanie sejmików będą oznaczone.

Art. 127

Na sejmikach wotować nie mogą [jak] tylko szlachta w księgę obywatelską szlachty powiatu wpisani, używający praw obywatelskich, mający lat dwadzieścia jeden skończonych i posiadający własność gruntową.

Art. 128

Księgi obywatelskie szlachty powiatu układane są przez rady wojewódzkie, a przez senat zatwierdzone.

Art. 129

Na sejmikach prezyduje marszałek mianowany przez króla.

Rozdział V O zgromadzeniach gminnych

Art. 130

W każdym okręgu gminnym będzie zgromadzenie gminne, które wybiera jednego deputowanego na sejm, jednego członka rady wojewódzkiej i układa listę kandydatów na urzędy administracyjne.

Art. 131

Do zgromadzeń gminnych przypuszczonym będzie:

1) każdy obywatel właściciel nieszlachcic opłacający z swej własności gruntowej jaki bądź podatek;

2) każdy rękodzielnik i przełożony nad czeladzią warsztatową, każdy kupiec mający własny zapas w sklepie lub w magazynie wartości dziesięciu tysięcy złotych polskich;

3) wszyscy plebani i wikariusze;

4) profesorowie, nauczyciele i inne osoby mające sobie powierzone oświecenie publiczne;

5) każdy artysta znakomity z talentów, znajomości lub przysług uczynionych bądź handlowi, bądź kunsztom.

Art. 132

Nikt nie może wotować na zgromadzeniu gminnym, jeżeli nie jest wpisany w księgę obywatelską gminną, jeżeli nie używa praw obywatelskich i jeżeli nie ma lat dwudziestu jeden skończonych.

Art. 133

Listę właścicieli mających prawo do wotowania na zgromadzeniach gminnych układać będzie rada wojewódzka; listę rękodzielników, kupców i obywateli znakomitych z talentów i przysług - komisja spraw wewnętrznych; listę plebanów i wikariuszów, jako też urzędników oświecenia - Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Art. 134

Na zgromadzeniach gminnych prezyduje marszałek mianowany przez króla.

Rozdział VI O radach wojewódzkich

Art. 135

W każdym województwie będzie rada wojewódzka złożona z radców wybranych na sejmikach i zgromadzeniach gminnych.

Art. 136

W radzie wojewódzkiej prezyduje radca najstarszy wiekiem.

Art. 137

Do głównych atrybucji rad wojewódzkich należy:

1) wybór na urzędy sędziowskie w dwóch pierwszych instancjach,

2) formowanie i oczyszczanie listy kandydatów na urzędy administracyjne,

3) przestrzeganie dobra województwa, wszystko stosownie do osobnych urządzeń.

TYTUŁ V O sądownictwie

Art. 138

Sądownictwo jest konstytucyjnie niepodległe.

Art. 139

Przez niepodległość sędziego rozumie się służącą mu wolność oświadczenia swego zdania w sądzeniu bez ulegania wpływowi władzy najwyższej i ministerialnej lub jakiemu bądź innemu względowi. Wszelkie inne określenie lub tłumaczenie niepodległości sędziego uznaje się za nadużycie.

Art. 140

Sądy składać się będą z sędziów przez króla mianowanych i z sędziów obieralnych, stosownie do statutu organicznego.

Art. 141

Sędziowie mianowani przez króla są dożywotni i nie mogą być odwołanymi. Sędziowie obieralni nie mogą być również odwołanymi przez czas swego urzędowania.

Art. 142

Żaden sędzia nie może być złożony z urzędu, tylko przez wyrok właściwej instancji sądowej, za dowiedzeniem wykroczenia w urzędzie lub innego przestępstwa.

Art. 143

Karność urzędników sądowniczych bądź mianowanych, bądź obieralnych, i pohamowanie ich zboczeń od dokładnego pełnienia służby publicznej należeć będzie do trybunału najwyższego.

Sędziowie pokoju

Art. 144

Będą sędziowie pokoju dla wszystkich klas mieszkańców. Obowiązki ich są pojednawcze.

Art. 145

Żadna sprawa nie będzie wniesiona do sądu cywilnego pierwszej instancji, jeżeli nie była wprzód wytoczona przed właściwego sędziego pokoju, wyjąwszy te, które podług prawa nie ulegają pojednaniu.

Sądy pierwszej instancji

Art. 146

Dla spraw pięćset złotych polskich nie przechodzących będzie w każdej gminie i w każdym mieście sąd cywilny i policji.

Art. 147

Dla spraw przechodzących pięćset złotych będzie w każdym województwie kilka sądów ziemskich i sądów zjazdowych.

Art. 148

Będą także sądy handlowe.

Art. 149

Dla spraw kryminalnych i policji poprawczej będzie w każdym województwie kilka sądów grodzkich.

Trybunały apelacyjne

Art.150

Będą najmniej dwa trybunały apelacyjne w całym Królestwie, które w drugiej instancji przesądzać będą sprawy sądzone w sądach cywilnych, kryminalnych i handlowych.

Trybunał najwyższy

Art.151. Będzie trybunał najwyższy w Warszawie na całe Królestwo, sądzący w ostatniej instancji wszelkie sprawy cywilne i kryminalne, wyjąwszy zbrodnie stanu. Składać się będzie w części z senatorów, z kolei w nim zasiadających, a w części z sędziów przez króla dożywotnio mianowanych.

Sąd sejmowy

Art. 152

Sąd sejmowy sądzić będzie sprawy o zbrodnie stanu i o przestępstwa wyższych urzędników Królestwa, o których oddaniu pod sąd senat stanowi podług artykułu sto szesnastego. Sąd sejmowy składać się będzie z wszystkich członków senatu.

TYTUŁ VI O sile zbrojnej

Art. 153

Siła zbrojna składa się z wojska czynnego na stopie zupełnego żołdu i z milicji gotowych go wzmocnić w przypadku potrzeby.

Art. 154

Siła wojska na koszcie krajowym oznaczona jest przez panującego w miarę potrzeby i w stosunku do dochodów w budżecie umieszczonych.

Art. 155

Rozłożenie wojska zastosowane będzie do połączonej dogodności mieszkańców, systemu wojskowego i administracji.

Art. 156

Wojsko zachowa kolory swego munduru, swój ubiór właściwy i wszystko co się tyczy jego narodowości.

TYTUŁ VII Urządzenia ogólne

Art. 157

Dobra i dochody korony składają się:

1) z dóbr korony, które będą zarządzane oddzielnie na rzecz królewską przez izbę lub urzędników, szczególnie od króla wybranych,

2) z pałacu królewskiego w Warszawie i z pałacu saskiego.

Art. 158

Dług publiczny stanu jest zaręczony.

Art. 159

Kara konfiskaty jest zniesioną i w żadnym przypadku przywróconą być nie może.

Art. 160

Ordery polskie cywilne i wojskowe, to jest Orła Białego, Świętego Stanisława i Krzyża Wojskowego, są zachowane.

Art. 161

Niniejsza ustawa konstytucyjna będzie rozwinioną przez statuta organiczne. Które by z nich nie były wydane niezwłocznie po ogłoszeniu ustawy konstytucyjnej, będą poprzedniczo roztrząsane w Radzie Stanu.

Art. 162

Pierwszy budżet dochodów i rozchodów będzie urządzony przez króla za zdaniem Rady Stanu. Budżet ten będzie wykonywanym dopóki nie zostanie umiarkowanym lub zmienionym przez panującego i przez obydwie izby.

Art. 163

Cokolwiek nie jest przedmiotem statutu organicznego lub księgi praw i cokolwiek nie powinno być odesłanym do sejmu podług jego atrybucji, będzie urządzonym przez postanowienia królewskie lub przez przepisy rządowe. Statuta organiczne i księgi praw nie mogą być miarkowane lub zmieniane, jak tylko przez panującego i przez obydwie izby sejmu.

Art. 164

Prawa, postanowienia i urządzenia królewskie będą drukowane w "Dzienniku Praw". Postanowienie królewskie przepisze sposób ich ogłaszania.

Art. 165

Wszystkie prawa i ustawy poprzednicze, przeciwne niniejszej ustawie konstytucyjnej, są zniesione.

Uznawszy w naszym sumieniu, iż niniejsza ustawa konstytucyjna odpowiada naszym ojcowskim zamiarom, dążącym do utrzymania we wszystkich klasach poddanych naszych Królestwa Polskiego pokoju, zgody i jedności tak potrzebnej dla ich swobodnego bytu i do ustalenia szczęśliwości, którą im pragniemy zjednać - nadaliśmy i nadajemy im niniejszą ustawę konstytucyjną, którą przyjmujemy za siebie i za naszych następców. Nakazujemy nadto wszystkim władzom publicznym jej wykonanie.

Działo się w zamku Naszym królewskim w Warszawie dnia 27 1istopada 1815r.