Skarbówka ciągle nas inwigiluje. Fiskus ma coraz więcej systemów i aktywnie z nich korzysta

• Kompetencje Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) w dostępie do informacji objętych tajemnicą bankową
• Możliwości skarbówki są coraz szersze
• Dodatkowe metody weryfikacji działalności podmiotów przez organy skarbowe
• Wykorzystanie technologii w weryfikacji transakcji – STIR
• Skarbówka ma jeszcze w zanadrzu uprawnienia z dyrektywy DAC7
• ARANEA - teraz nawet skarbówka ma swoją AI
• Stała obserwacja transakcji bankowych przez fiskusa

Kompetencje Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) w dostępie do informacji objętych tajemnicą bankową

Szef Krajowej Administracji Skarbowej (KAS), jak również naczelnicy urzędów skarbowych bądź celno-skarbowych, dysponują rozległymi prerogatywami pozwalającymi im na pozyskiwanie danych dotyczących operacji bankowych. Uzyskanie tych informacji nie wymaga wszczęcia formalnego postępowania przygotowawczego na gruncie kodeksu karnego skarbowego. Wystarczy, że organy te zadeklarują chęć przeprowadzenia tzw. „czynności wyjaśniających”. W takim przypadku mogą one wymagać od banku, do którego skierują zapytanie, udostępnienia informacji odnoszących się do osób fizycznych, podmiotów gospodarczych oraz innych jednostek, włączając w to ich przedstawicieli ustawowych lub pełnomocników, które mają powiązania ze wskazanym rachunkiem bankowym. Zakres tego żądania może obejmować również ujawnienie przez instytucję finansową na rzecz organów skarbowych danych takich jak bieżący stan salda, historyczne zestawienia transakcji wraz z datami i kwotami, szczegóły zawartych umów kredytowych, informacje o papierach wartościowych nabytych za pośrednictwem banku i tym podobne aktywa. Mimo iż tego typu dane są chronione przez tajemnicę bankową, obowiązujące regulacje podatkowe stanowią dla organów skarbowych wystarczającą podstawę prawną do ich uzyskania. Można zatem postawić tezę, że dla fiskusa tajemnica bankowa w praktyce nie stanowi bariery i jest w dużej mierze iluzoryczna; wymaga ona jedynie inicjatywy organu w postaci wystosowania odpowiedniego pisma do banku.

Możliwości skarbówki są coraz szersze

Szeroki wachlarz uprawnień przysługujący organom skarbowym oznacza możliwość pozyskiwania wyżej wymienionych danych objętych tajemnicą bankową nawet bez konieczności wcześniejszego stawiania komukolwiek zarzutów. Wcześniejsza praktyka wymagała, by sprawa znajdowała się już na etapie, na którym istniało podejrzenie popełnienia wykroczenia skarbowego lub przestępstwa skarbowego wobec konkretnej osoby. Na wcześniejszych etapach, na przykład podczas prowadzenia czynności wyjaśniających, fiskus nie posiadał instrumentów prawnych pozwalających na dostęp do danych posiadaczy rachunków bankowych, które podlegają ochronie tajemnicy bankowej.

Dodatkowe metody weryfikacji działalności podmiotów przez organy skarbowe

Należy mieć na uwadze, że przepisy Ordynacji podatkowej same w sobie przewidują możliwość uzyskiwania przez urzędy skarbowe informacji z banków na potrzeby realizacji postępowań podatkowych, w procesie ustalania należnego wymiaru podatku lub w trakcie czynności kontrolnych, które nie są bezpośrednio powiązane z procedurami karno-skarbowymi i zarzutami o charakterze represyjnym, lecz mogą prowadzić do naliczenia wyższych zobowiązań podatkowych lub naliczenia odsetek. Takie uprawnienie zostało uregulowane w art. 182 Ordynacji podatkowej i daje organom skarbowym możliwość żądania od banków ujawnienia szeregu danych, które również podlegają tajemnicy bankowej. Zakres tego żądania może obejmować w szczególności informacje dotyczące:

• posiadanych rachunków bankowych lub oszczędnościowych, ich liczby, a także obrotów oraz stanów tych rachunków;
• posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, ich liczby, a także obrotów oraz stanów tych rachunków;
• zawartych umów kredytowych, umów pożyczek pieniężnych lub umów depozytowych;
• akcji lub obligacji Skarbu Państwa nabytych za pośrednictwem banków, jak również obrotu tymi papierami wartościowymi;
• obrotu certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi emitowanymi przez banki.

To uprawnienie jest wykorzystywane w sytuacji, gdy materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania podatkowego, prowadzonego na podstawie Ordynacji podatkowej, wskazuje na konieczność uzupełnienia tych dowodów lub ich weryfikacji poprzez porównanie z danymi pochodzącymi z sektora bankowego.

Wykorzystanie technologii w weryfikacji transakcji – STIR

Organy skarbowe wykorzystują również postęp technologiczny w swoich działaniach operacyjnych. W kontekście analizy rachunków bankowych dysponują między innymi STIR-em (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej). STIR jest to zaawansowany system teleinformatyczny służący do transmisji, agregacji oraz przeprowadzania analiz statystycznych na podstawie dużych wolumenów danych pochodzących z sektora bankowego, co ma na celu efektywną prewencję oszustw podatkowych. Na podstawie danych pozyskiwanych głównie z rachunków bankowych i rachunków prowadzonych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, system ten oblicza wskaźnik ryzyka wykorzystania systemu bankowego do dokonywania wyłudzeń finansowych na tle podatkowym, w szczególności w obszarze podatku VAT. System ten jest nieustannie udoskonalany pod względem informatycznym i aktualizowany o nowe uregulowania prawne, co ma kluczowe znaczenie dla identyfikacji przez system transakcji o charakterze podejrzanym, które mogą sugerować próby obchodzenia obowiązujących przepisów.

Nie należy zatem żywić złudzeń, że jakakolwiek operacja dokonana za pośrednictwem systemu bankowego, która została nieprawidłowo rozliczona podatkowo, umknie uwadze organów. Przeciwnie, jest to jedynie kwestia czasu, z tym że algorytmy systemu mogą być skonfigurowane tak, aby ze względu na ogromną ilość analizowanych danych, priorytetowo identyfikować do dalszej kontroli te transakcje, których wykrycie nieprawidłowości może przynieść skarbówce bardziej znaczące korzyści finansowe.

Skarbówka ma jeszcze w zanadrzu uprawnienia z dyrektywy DAC7

DAC7 to zwięzłe określenie Dyrektywy Rady (UE) 2021/514 z dnia 22 marca 2021 r. zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania. Jest ona rozszerzeniem istniejących unijnych ram prawnych dotyczących wymiany informacji podatkowych. Dyrektywa ma na celu uszczelnienie systemu podatkowego. Wprowadza mechanizmy przeznaczone do zwalczania szarej strefy w Internecie oraz zapobiegania nadużyciom podatkowym. W polskim porządku prawnym regulacje te weszły w życie z dniem 1 lipca 2024 r. Dyrektywa nakłada na operatorów platform cyfrowych obowiązek gromadzenia i przekazywania organom podatkowym informacji dotyczących sprzedawców, którzy realizują za pośrednictwem tych platform czynności podlegające opodatkowaniu (tj. sprzedaż dóbr materialnych, świadczenie usług osobistych, udostępnianie nieruchomości lub ich części, a także udostępnianie środków transportu). Platformy (takie jak np. Allegro, Vinted, Amazon) raportują te dane fiskusowi do dalszej weryfikacji. Dane te pozwalają organom skarbowym ustalić, między innymi, całkowite wynagrodzenie uzyskane przez sprzedawcę za dany rok kalendarzowy za pośrednictwem danej platformy. Zapewnia to organom podatkowym kluczowe informacje niezbędne do precyzyjnego określenia wysokości należnych zobowiązań podatkowych. Celem jest wykrywanie podmiotów, które nie wypełniają ciążących na nich obowiązków podatkowych, prowadząc działalność handlową lub usługową Internecie.

ARANEA - teraz nawet skarbówka ma swoją AI

Tak, nawet skarbówka korzysta ze sztucznej inteligencji (AI). Ich system nosi nazwę ARANEA oraz stanowi wysoce zaawansowany instrument analityczny, stworzony na zamówienie Krajowej Administracji Skarbowej. Jego kluczową funkcją jest integracja i dogłębna analiza informacji zgromadzonych z rozmaitych platform – w tym obowiązkowych plików JPK, rejestrów ZUS i CEIDG, danych z KRS, informacji celnych oraz zapisów dotyczących partnerów biznesowych. System ten ma za zadanie wykrywać wszelkie potencjalne anomalie w rozliczeniach podatkowych. Dzięki zastosowaniu wyrafinowanych algorytmów opartych na sztucznej inteligencji (AI) oraz skomplikowanych modeli statystycznych, ARANEA dokonuje oceny ryzyka. Na tej podstawie kwalifikuje jednostki gospodarcze, które z wysokim prawdopodobieństwem wymagają interwencji, do przeprowadzenia szczegółowych kontroli skarbowych lub celno-skarbowych. System działa w trybie ciągłej, ukrytej weryfikacji, co oznacza, że podmioty gospodarcze nie są informowane o prowadzonym wobec nich monitoringu. Główne cele operacyjne ARANEA obejmują:

• wykrywanie nietypowych lub odbiegających od normy schematów postępowania w sferze fiskalnej,
• wskazywanie firm obciążonych zwiększonym ryzykiem działalności oszukańczej lub prób uchylania się od zobowiązań podatkowych,
• dekonstruowanie złożonych struktur powiązań między przedsiębiorstwami (np. identyfikacja karuzel VAT-owskich czy obiegu fałszywych faktur),
• oferowanie wsparcia dla inspektorów, ułatwiając im trafny wybór podmiotów podlegających kontroli.

Stała obserwacja transakcji bankowych przez fiskusa

Jak widać, transakcje realizowane za pośrednictwem banków, a także te przeprowadzane przy użyciu platform internetowych i ich systemów płatniczych, są od pewnego czasu faktycznie poddawane stałemu monitoringowi przez organy skarbowe. W związku z tym, konieczne jest jeszcze bardziej rygorystyczne dbanie o poprawność rozliczeń podatkowych, aby uniknąć potencjalnych negatywnych konsekwencji finansowych, takich jak konieczność uregulowania zaległości wraz z naliczonymi odsetkami, a nawet ryzyko wszczęcia postępowania wykroczeniowego lub karnoskarbowego. Skarbówka dysponuje potężnym arsenałem narzędzi analitycznych do wykrywania nieprawidłowości; jej interwencja zależy jedynie od decyzji o ich użyciu w konkretnej sprawie.