Jakie prawa ma ojciec dziecka?

Urlop ojcowski

Mężczyznom wychowującym dzieci przysługuje urlop ojcowski w wymiarze do dwóch tygodni. Ojcowie mogą skorzystać z tego urlopu w jednej lub dwóch częściach w dowolnie wybranym przez siebie momencie. Mają na to czas do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia.

Taki sam okres obowiązuje w przypadku adopcji. Termin liczy się od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego adopcję. Należy jednak pamiętać, że w tym przypadku uprawnienie do urlopu ojcowskiego przysługuje pracownikowi ojcu dziecka nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 albo – gdy wobec takiego dziecka podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – 10 roku życia.

Urlop ojcowski jest wyłącznym i samodzielnym prawem ojca. Pracodawca jest zobowiązany udzielić urlopu ojcowskiego na pisemny wniosek pracownika-ojca. Należy pamiętać o tym, że wniosek powinien być złożony nie później siedem dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.

Zwolnienie od pracy z tytułu urodzenia dziecka

Świeżo upieczonym ojcom przysługują również dwa dni zwolnienia od pracy z tytułu urodzenia się dziecka. Pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy mężczyznę, któremu urodziło się dziecko. W przypadku skorzystania z tego uprawnienia, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas zwolnienia.

Uprawnienia ojca dzielone z matką

Ojcu wychowującemu dziecko przysługują także uprawnienia, które może on dzielić z matką swojego malucha. Chodzi tu o:

• prawo do części urlopu macierzyńskiego bądź urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego - zgodnie z zasadami opisanymi w części dotyczącej: przejęcia części urlopu macierzyńskiego przez ojca wychowującego dziecko.

Pierwsze 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie przysługuje wyłącznie matce. Z reszty, tj. niewykorzystanej część tego urlopu, pracownica może zrezygnować o ile przejmie je pracownik – ojciec dziecka (albo ojciec dziecka – ubezpieczony przejmie osobistą opiekę nad dzieckiem). Urlopu macierzyńskiego udziela się w pełnych tygodniach.

• urlop rodzicielski

Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego pracownik-rodzic dziecka, ma prawo do urlopu rodzicielskiego
w łącznym wymiarze do 32 (w przypadku urodzenia przez matkę jednego dziecka przy jednym porodzie) lub 34 tygodni (w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie).

Urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom lub – jeśli tak wspólnie postanowią – jednemu z nich,
w łącznym wymiarze określonym powyżej. Udziela się go jednorazowo lub maksymalnie w czterech częściach.

• urlop wychowawczy

Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Wymiar tego urlopu wynosi do 36 miesięcy, w tym co do zasady 1 miesiąc urlopu wychowawczego przysługuje wyłącznie drugiemu rodzicowi lub opiekunowi dziecka. Udziela się go na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat – maksymalnie w 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu.

• możliwość obniżenia wymiaru czasu pracy

Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy (etatu) w okresie, w którym mógłby on korzystać z takiego urlopu. Pracownik powinien wystąpić z takim wnioskiem na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy.

• zakaz zatrudniania ojca opiekującego się dzieckiem w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, tzw. przerywanym systemie czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy

Pracodawca nie może bez zgody pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia zatrudniać go w godzinach nadliczbowych, porze nocnej, systemie przerywanego czasu pracy oraz delegować go poza stałe miejsce pracy. Należy przy tym pamiętać, że jeżeli oboje rodzice (lub opiekunowie) dziecka są zatrudnieni, ze wspomnianych uprawnień może korzystać tylko jedno
z nich.

• zwolnienie od pracy z tytułu wychowywania dziecka do lat 14

Rodzicom lub opiekunom przysługują dwa dni zwolnienia od pracy w danym roku kalendarzowym
w związku z wychowywaniem przynajmniej jednego dziecka do 14 lat. Co ważne, to sami rodzice lub opiekunowie decydują, czy chcą wykorzystać zwolnienie w dniach (2 dni) czy godzinach (16 godzin). Za czas takiego zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, uprawnienie to przysługuje jednemu z nich lub mogą dzielić się tym zwolnieniem w ramach ww. limitu.

Przejęcie urlopu macierzyńskiego przez ojca wychowującego dziecko

Z dniem 2 stycznia 2016 r. weszły w życie rozwiązania, które sprzyjają aktywniejszemu włączeniu się pracownika-ojca w opiekę nad dzieckiem. Nowe przepisy poszerzyły krąg pracowników uprawnionych do przejęcia części urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego lub jego części. Przewidziano także nowe sytuacje, których wystąpienie uprawnia pracowników do korzystania z takich urlopów.

Przepisy prawa rozróżniają dwie grupy przypadków, po spełnieniu których ojciec wychowujący dziecko może wykorzystać część urlopu macierzyńskiego:

I. matka zatrudniona na podstawie umowy o pracę:

• po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, zdecyduje się dzielić z ojcem wychowującym dziecko pozostałą część tego urlopu. Każda z części urlopu macierzyńskiego jest udzielana w pełnych tygodniach;
• po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego matka legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji zrezygnuje z części urlopu macierzyńskiego;
• ze względu na swój stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem przerwie urlop macierzyński na okres pobytu w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą, polegającą na udzielaniu stacjonarnych
  i całodobowych świadczeń zdrowotnych. Warunkiem jest wykorzystanie przez matkę po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego;
• umrze w czasie urlopu macierzyńskiego;
• legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji. W takiej sytuacji matka może zrezygnować z pozostałej części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu;
• porzuci dziecko w czasie urlopu macierzyńskiego. Prawo do części urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi - ojcu nie wcześniej niż po wykorzystaniu przez pracownicę co najmniej 8 tygodni tego urlopu.

2. matka nie pozostająca w stosunku pracy (uprawniona do zasiłku macierzyńskiego lub nieobjęta ubezpieczeniem):

• ubezpieczona zrezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu tego zasiłku po porodzie za okres co najmniej 14 tygodni,
• ubezpieczona legitymująca się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, zrezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie,

- w tych sytuacjach ojcu - pracownikowi przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez matkę z pobierania tego zasiłku;

• ubezpieczona ze względu na swój stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem przerwie pobieranie zasiłku macierzyńskiego na okres pobytu w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą, polegającą na udzielaniu stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych. Warunkiem jest wykorzystanie przez matkę po porodzie za okres co najmniej 8 tygodni zasiłku macierzyńskiego. W tej sytuacji ojcu - pracownikowi przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi tego pobytu;
• ubezpieczona umrze w czasie pobierania zasiłku. To samo dotyczy przypadku zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby lub macierzyństwa albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem. Wtedy ojcu - pracownikowi przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu matki;
• ubezpieczona porzuci dziecko w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego, a także gdy dziecko zostanie porzucone przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem społecznym w razie choroby lub macierzyństwa albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem. Ojcu - pracownikowi przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego przypadającego po dniu porzucenia dziecka, nie wcześniej jednak niż po wykorzystaniu przez matkę dziecka, zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie;
• w sytuacji niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem społecznym w razie choroby lub macierzyństwa, albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji;
• w sytuacji gdy matka dziecka nieposiadająca tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa z systemu ubezpieczeń społecznych podejmie zatrudnienie w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Prawo do urlopu lub uprawnienie do zasiłku macierzyńskiego przysługuje ojcu nie dłużej niż przez okres trwania zatrudnienia matki.

W każdej z wymienionych okoliczności pracownik-ojciec wychowujący dziecko albo pracownik-inny członek najbliższej rodziny jest uprawniony do przejęcia części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo części urlopu rodzicielskiego.

Rodzicielskie świadczenie uzupełniające również dla ojców

Program „Mama 4+” to rodzicielskie świadczenie uzupełniające przysługujące osobom, które urodziły, wychowały lub tylko wychowały co najmniej czworo dzieci. Świadczenie ma zapewnić niezbędne środki utrzymania tym osobom, które zrezygnowały z zatrudnienia na rzecz wychowania dzieci lub pracowały za krótko i nie nabyły prawa do minimalnej emerytury. W szczególnych przypadkach, tzn. w przypadku śmierci matki lub porzucenia przez nią dzieci bądź długotrwałego zaprzestania ich wychowania przez matkę – przysługuje ono również ojcu.

Karta Dużej Rodziny dostępna dla wszystkich rodziców

Karta Dużej Rodziny to system zniżek ustawowych oraz handlowych, czyli oferowanych przez instytucje publiczne i podmioty prywatne. Z początkiem 2019 r. rozszerzone zostało grono osób uprawnionych do posiadania Karty Dużej Rodziny o wszystkich rodziców, którzy w kiedykolwiek mieli na utrzymaniu łącznie co najmniej troje dzieci, niezależnie od tego, w jakim wieku są one dzisiaj.

Od 9 czerwca 2021 r. KDR jest dostępna w aplikacji mObywatel, czyli w tzw. cyfrowym portfelu na dokumenty i usługi. Elektroniczna forma KDR jest bezpłatna, a aplikacja pozwala rodzicom wizualizację kart innych członków rodziny. Aplikacja poza potwierdzeniem uprawnień do zniżek dla rodzin wielodzietnych pozwala m.in. bezpiecznie pobrać i okazać swoje dane, potwierdzać nabyte uprawnienia kierowcy, okazywać i sprawdzać dane swojego samochodu. Aplikacja umożliwia wyświetlanie przez rodziców i małżonków rodziców Kart pozostałych członków ich rodziny.