ZUS zażąda zwrotu 60 tys. zł zasiłku chorobowego, za przygotowanie mężowi obiadu w czasie zwolnienia lekarskiego. „Zakład zdania nie zmieni, proszę odwoływać się do sądu” – czy zwolnienie lekarskie to więzienie, a w czasie L4 lepiej nie gotować?

• Co wolno, a czego nie wolno pracownikowi podczas przebywania na L4, w aktualnym stanie prawnym?
• Pomimo „utartego” orzecznictwa SN – ZUS żąda zwrotu 60 tys. zł zasiłku chorobowego z powodu przygotowania przez kobietę obiadów i zanoszenia ich mężowi do pracy w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim
• Czy zatem – przygotowanie mężowi obiadu i zanoszenie mu go do pracy w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim, może stanowić podstawę żądania przez ZUS zwrotu zasiłku chorobowego?

Co wolno, a czego nie wolno pracownikowi podczas przebywania na L4, w aktualnym stanie prawnym?

W aktualnym stanie prawnym – zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – osoba, przebywająca na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby (czyli osoba, której zostało wystawione zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby) – w czasie przebywania na tym zwolnieniu (tj. w okresie orzeczonej niezdolności do pracy), nie powinna:

1. wykonywać pracy zarobkowej ani
2. wykorzystywać zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem.

Złamanie powyższych zakazów (choćby jednego z nich) – jeżeli zostanie ustalone w toku kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia od pracy zgodnie z jego celem, przeprowadzanej przez ZUS lub płatnika składek (czyli najczęściej – pracodawcę) – grozi poważnymi konsekwencjami, poczynając od utraty prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia.

Niedookreślone przesłanki powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia (w tym brak definicji „pracy zarobkowej” oraz „aktywności niezgodnej z celem zwolnienia od pracy”), napotykają liczne problemy interpretacyjne i skutkują niejednolitością orzeczniczą. Dlatego też – Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD114), który ma powyższe kwestie doprecyzować. Na chwilę obecną – nie został on jeszcze przyjęty przez Radę Ministrów (w dniu 14 sierpnia br. został przedłożony przez MRPiPS do rozpatrzenia przez RM).

W kontekście przedmiotu omawianej sprawy dotyczącej zażądania przez ZUS zwrotu zasiłku chorobowego w związku z przygotowywaniem przez ubezpieczoną, w trakcie przebywania przez nią na zwolnieniu lekarskim, obiadów dla męża i zanoszeniem mu ich do pracy – należy zwrócić uwagę na drugą z przesłanek, która powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego za okres zwolnienia, a mianowicie – „wykorzystywanie zwolnienia w sposób niezgodny z celem”. Czy w zakresie tej przesłanki, może mieścić się przygotowywanie obiadów dla męża i zanoszenie mu ich do pracy?

Jak zostało już wspomniane powyżej – w aktualnym stanie prawnym – druga z przesłanek powodująca utratę prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia, czyli – „wykorzystywanie zwolnienia w sposób niezgodny z celem” – nie została w żaden sposób doprecyzowana ani zdefiniowana przez ustawodawcę.

Wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem, będzie zatem np.:

• wykonywanie, w czasie zwolnienia, remontu mieszkania,
• wyjazd na wakacje czy
• uczestniczenie w zawodach sportowych,

nawet, jeżeli zwolnienie zostało wystawione przez lekarza z adnotacją, że „chory może chodzić”.

Osoba niezdolna do pracy może jednak, w czasie zwolnienia, wykonywać zwykłe czynności życia codziennego oraz czynności związane z jej stanem zdrowia, czyli np. udać się do apteki, po codzienne zakupy żywności, na badania lub wizytę lekarską. Również wyjście na spacer, w ramach rekonwalescencji (jeżeli „chory może chodzić”) – nie będzie stanowiło podstawy do odmowy przez ZUS prawa do zasiłku chorobowego.

W tym zakresie – niewiele ma się również zmienić w przypadku przyjęcia wspomnianego powyżej projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (przygotowanego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej), który zakłada jedynie zdefiniowanie w ustawie tego, co już „utarło się” w orzecznictwie. Zgodnie z projektowanym art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy – utratę prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia, ma powodować „podejmowanie aktywności niezgodnej z celem tego zwolnienia”. Pojęcie „aktywności niezgodnej z celem zwolnienia od pracy” zostało przy tym zdefiniowane w projektowanym art. 17 ust. 1b, zgodnie z którym – aktywnością taką, mają być „wszelkie działania utrudniające lub wydłużające proces leczenia lub rekonwalescencję”. Jednocześnie, zaproponowano jednak również wprowadzenie zastrzeżenia, że „aktywnością niezgodną z celem zwolnienia od pracy” nie będą „zwykłe czynności dnia codziennego lub czynności incydentalne, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności”, czyli właśnie np. udanie się do sklepu celem zakupu żywności, udanie się do apteki celem zakupu leków czy materiałów medycznych, jak również udanie się na zabieg medyczny czy kontrolę lekarską. Jak wynika z uzasadnienia projektu – „Z uwagi na fakt, że nie sposób jest enumeratywnie wskazać wszystkich przypadków, w których osoba chora będzie zmuszona do podjęcia niezbędnej aktywności – w przepisie zaproponowano ogólne sformułowanie odnoszące się do niepowodujących utraty prawa do zasiłku czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.”

Pomimo „utartego” orzecznictwa SN – ZUS żąda zwrotu 60 tys. zł zasiłku chorobowego z powodu przygotowania przez kobietę obiadów i zanoszenia ich mężowi do pracy w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim

Pomimo utartego orzecznictwa, iż za wykorzystywanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem – powinny być uznawane czynności, które mogą przedłużyć okres niezdolności pracownika do pracy, czyli zachowania utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję – mec. Grzegorz Ilnicki opisał na swoim profilu w mediach społecznościowych przypadek swojej klientki, od której ZUS zażądał zwrotu 60 tys. zł wypłaconego zasiłku chorobowego za „rzekome naruszenie zasad przebywania na L4”, z tego powodu, że „ubezpieczona w trakcie L4 zanosiła mężowi obiad do pracy, który przygotowała w domu. Następnie jadła go z mężem i wracała do domu.” Naruszenie nie polegało zatem na wykonywaniu w czasie zwolnienia lekarskiego pracy, wylocie na wakacje do Egiptu ani uprawianiu, w czasie choroby, sportów ekstremalnych – podkreśla mec. Ilnicki i dodaje, że ubezpieczona – w czasie całego okresu przebywania na L4 – w powyższy sposób, obiad zaniosła mężowi w sumie kilkanaście razy, a miejsce pracy męża jest oddalone od jej mieszkania o zaledwie 200 m. Na nic zdały się tłumaczenia i odwołania. „Referentka sprawy w ZUS otwarcie oznajmiła, że zakład zdania nie zmieni i „proszę się odwoływać do sądu”” – kwituje pełnomocnik. Tak też się stało. A jaki był finał tej sprawy w sądzie?

„Sąd pracy i ubezpieczeń społecznych w Warszawie uchylił decyzję ZUS uznając ją za absurdalną. ZUS będzie musiał pokryć także koszty procesu. Nikt z ZUS nie pojawił na sali rozpraw ani razu w toku procesu.” – relacjonuje Grzegorz Ilnicki i dodaje od siebie: „zwolnienie lekarskie to nie więzienie. Pracownicy, chorując, mają prawo do normalnej aktywności życiowej, jeżeli tylko nie przeszkadza ona procesowi rekonwalescencji. Jeśli ktoś cierpi na problemy depresyjne, to przebywanie poza domem, uprawianie sportu, ekspozycja na słońce i kontakt z przyrodą jest wręcz zalecany przez lekarzy.” Mecenas ubolewa również nad faktem, że – „ZUS masowo odmawia Polakom świadczeń, które się im należą i prowokuje w ten sposób absurdalne procesy, które trwają latami. Taki właśnie był ten nasz – proces za jedzenie obiadu z mężem w przerwie jego pracy.”

Czy zatem – przygotowanie mężowi obiadu i zanoszenie mu go do pracy w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim, może stanowić podstawę żądania przez ZUS zwrotu zasiłku chorobowego?

Zgodnie z przytoczonymi powyżej przepisami i orzecznictwem SN – jeżeli takie aktywności nie przedłużają okresu niezdolności pracownika do pracy, czyli nie stanowią zachowań utrudniających proces leczenia i rekonwalescencji – ZUS nie powinien domagać się na takiej podstawie (tj. w związku z podejmowaniem przez ubezpieczonego, przebywającego na L4, takich aktywności) zwrotu wypłaconego zasiłku chorobowego. Opisana przez mec. Grzegorza Ilnickiego sprawa dowodzi jednak, że praktyka Zakładu może być zgoła odmienna od obowiązujących przepisów i „utartego” orzecznictwa SN i niekiedy ubezpieczony będzie zmuszony bronić się w kilkuletnim procesie sądowym, żeby udowodnić ZUS swoje racje, bo – „zakład zdania nie zmieni i „proszę się odwoływać do sądu””.

¹ zob. wyrok SN z dnia 25.04.2013 r., sygn. akt I UK 606/12

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 501)
• Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD114)