Składki emerytalne za lata bezprawia przepadną. MRPiPS, pod naciskiem, wycofuje regulacje, które miały przywrócić sprawiedliwość pracownikom, ale były niekorzystne dla pracodawców

• Przekształcenie umowy cywilnoprawnej (czyli – umowy zlecenia oraz umowy o dzieło) w umowę o pracę – na jakich zasadach przebiega w świetle obecnie obowiązujących przepisów?
• Koniec z nadużywaniem przez pracodawców umów cywilnoprawnych (czyli – umów zlecenia i umów o dzieło) oraz B2B – PIP zyskuje uprawnienie do samodzielnego przekształcania takich stosunków w umowy o pracę
• Stały Komitet Rady Ministrów przyjmuje projekt reformy PIP, zakładający nowe uprawnienia dla inspektorów pracy do przekształcania umów zlecenia, umów o dzieło oraz B2B w umowy o pracę
• MRPiPS, pod naciskiem, wycofuje regulacje, które miały przywrócić sprawiedliwość pracownikom, ale były niekorzystne dla pracodawców – składki emerytalne za lata bezprawia przepadną
• Jakie jeszcze inne zmiany obejmuje kompleksowa reforma PIP, która ma zwiększyć ochronę pracowników przed nadużyciami pracodawców?
• Od kiedy PIP będą uprawnione do przekształcania umów cywilnoprawnych (czyli – umów zlecenia i umów o dzieło) oraz B2B w umowy o pracę?
• Przyznanie inspektorom pracy uprawnienia do ustalania istnienia stosunku pracy wbrew zawartej między stronami umowie – było już w 2021 r. przedmiotem projektu poselskiego

Przekształcenie umowy cywilnoprawnej (czyli – umowy zlecenia oraz umowy o dzieło) w umowę o pracę – na jakich zasadach przebiega w świetle obecnie obowiązujących przepisów?

W myśl przepisów Kodeksu pracy, stosunek pracy znajduje swoje uregulowanie m.in. w art. 22 par. 1. Zgodnie z jego treścią – przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Z kolei zatrudnieniem cywilnoprawnym jest stosunek powstały wskutek zawarcia umowy w trybie przepisów kodeksu cywilnego, w tym umowy zlecenia, która została uregulowana w treści art. 734-751 kodeksu cywilnego (przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie).

Jeżeli cechy danego stosunku zatrudnienia wskazują, że dana umowa faktycznie jest wykonywana w warunkach wskazujących na stosunek pracy – to takie ustalenie, a nie treść oświadczeń woli złożonych przy jej zawieraniu – decyduje o charakterze łączącego strony stosunku prawnego.

Co więcej – z orzecznictwa wynika, że sąd może ustalić istnienie stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają umowę cywilnoprawną, lecz jej treść lub sposób realizacji odpowiada cechom stosunku pracy (m.in. wyrok SN z dnia 3 czerwca 2008 r., sygn. akt I PK 311/07; wyrok SO w Łodzi z dnia 23 maja 2017 r., sygn. akt VIII Pa 21/17).

Jakie uprawnienia w zakresie ustalenia czy dany stosunek zatrudnienia jest wykonywany w warunkach wskazujących na stosunek pracy, ma zatem – w świetle obowiązujących przepisów – inspekcja pracy?

Jak wyjaśnia PIP¹ – w aktualnym stanie prawnym – jeżeli inspektor pracy, podczas czynności kontrolnych w danym zakładzie pracy, analizując np. umowę zlecenia danego pracownika, stwierdzi, że w jej miejsce powinna być zawarta umowa o pracę – może w ramach wydawanych środków prawnych, skierować do pracodawcy polecenia lub/i wystąpienia o zmianę podstawy prawnej świadczenia pracy. Wystąpienie takie nie jest jednak decyzją administracyjną, nie podlega zatem przymusowemu wykonaniu w formie egzekucji administracyjnej. Tym samym – inspektor pracy nie ma już dalszych narzędzi, by egzekwować wydany przez siebie środek prawny w sytuacji braku realizacji polecenia i/lub wystąpienia o zmianę podstawy prawnej świadczenia pracy przez pracodawcę.

W zakresie posiadanych kompetencji, inspektor pracy może również prowadzić postępowania w sprawach o wykroczenia (ukarać pracodawcę za zawarcie umowy cywilnoprawnej, jeśli faktycznie umowa była wykonywana w ramach stosunku pracy). Mogą one zakończyć się obciążeniem pracodawcy mandatem karnym za wykroczenie z art. 281 par. 1 pkt 1 kodeksu pracy lub skierowaniem wniosku o ukaranie pracodawcy do właściwego sądu rejonowego.

Inspektorzy pracy mają również możliwość wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej – uczestnictwa w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy (wynika to z art. 33 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy). Zgodnie z art. 631 kodeksu postępowania cywilnego – w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy, inspektorzy pracy mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium.

Jak podnosi MRPiPS w opublikowanych w dniu 19 sierpnia br. założeniach projektu ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw, która ma nadać inspektorom pracy uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnych o przekształceniu nieprawidłowo zawartych umów cywilnoprawnych (czyli umów zlecenia i umów o dzieło) w umowy o pracę – „Możliwe do zastosowania przez PIP środki prawne nie są efektywne na tyle, by można było w sposób skuteczny przeciwdziałać naruszeniom przepisów prawa pracy, jakich dopuszczają się podmioty zatrudniające w zakresie doboru formy zatrudnienia.”

Powyższe znajduje również potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2020 r., sygn. akt III PZP 1 /20, zgodnie z którą – w obecnym stanie prawnym, rolą inspektora pracy nie jest wpływanie na kształt zindywidualizowanych postanowień umownych, a inspektor pracy jest organem pozbawionym ex lege uprawnienia do występowania z roszczeniami o ustalenie treści umownego stosunku pracy albo sposobu zakończenia umowy o pracę.

Koniec z nadużywaniem przez pracodawców umów cywilnoprawnych (czyli – umów zlecenia i umów o dzieło) oraz B2B – PIP zyskuje uprawnienie do samodzielnego przekształcania takich stosunków w umowy o pracę

W dniu 19 sierpnia br. do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów został wpisany przygotowany przez MRPiPS projekt ustawy o Reformie Państwowej Inspekcji Pracy (nr projektu w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów: UD283), który miał zakładać m.in. uprawnienie Państwowej Inspekcji Pracy do wydawania decyzji administracyjnych o przekształceniu nieprawidłowo zawartych umów cywilnoprawnych (czyli umów zlecenia i umów o dzieło) w umowy o pracę. Jak podkreślał wówczas resort pracy – PIP mają zostać „wyposażone” w skuteczniejszy (niż obecnie obowiązujący) mechanizm przeciwdziałania nieuprawnionemu zastępowaniu umów o pracę umowami cywilnoprawnymi, w postaci przyznania PIP kompetencji do stwierdzania istnienia stosunku pracy, w sytuacji kiedy zawarto umowę cywilnoprawną w warunkach, w których – zgodnie z art. 22 par. 1 Kodeksu pracy – powinna być zawarta umowa o pracę. Kompetencja do wydawania decyzji dotyczących stwierdzania istnienia stosunku pracy w takiej sytuacji – miałaby zostać przyznana okręgowym inspektorom pracy. Od ich decyzji, miałoby przysługiwać odwołanie do sądu pracy w trybie dodawanego w kodeksie postępowania cywilnego postępowania odrębnego w sprawach odwołań od decyzji okręgowych inspektorów pracy.

W ocenie MRPiPS – powyższe zmiany i nadanie wspomnianych uprawnień okręgowym inspektorom pracy, ma istotnie ograniczyć nadużycia pracodawców względem pracowników, polegające na zawieraniu przez nich umów cywilnoprawnych z pracownikami, w warunkach, w których powinna zostać zawarta umowa o pracę.

Wprowadzenie rozwiązań przewidzianych w ww. projekcie ustawy stanowić będzie ponadto realizację kamieni milowych A71G „Wejście w życie reformy Państwowej Inspekcji Pracy i reformy Kodeksu pracy” oraz A72G „Działania na rzecz budowania zdolności Państwowej Inspekcji Pracy w ramach reformy A.4.7 „Ograniczenie segmentacji rynku pracy”, zawartej w Krajowym Planie Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Zgodnie z kamieniem milowym A71G wzmocnienie PIP ma bowiem nastąpić właśnie m.in. poprzez uprawnienie PIP do wydawania decyzji administracyjnych o przekształceniu nieprawidłowo zawartych umów cywilnoprawnych w umowy o pracę.

Zgodnie z założeniami – planowany termin przyjęcia projektu przez rząd został wyznaczony na IV kwartał 2025 r.

Stały Komitet Rady Ministrów przyjmuje projekt reformy PIP, zakładający nowe uprawnienia dla inspektorów pracy do przekształcania umów zlecenia, umów o dzieło oraz B2B w umowy o pracę

Projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw, autorstwa Ministerstwa Rodziny Pracy i Polityki Społecznej, zgodnie z założeniami – został przygotowany w pierwszej połowie listopada 2025 r. W dniu 4 grudnia br. przyjął go Stały Komitet Rady Ministrów.

Jak poinformowało MRPiPS w komunikacie wydanym po przyjęciu projektu przez SKRM – nowa regulacja „zakłada umożliwienie Państwowej Inspekcji Pracy nie tylko wskazywanie, że Kodeks Pracy jest naruszany, ale też pozwoli te naruszenia likwidować i – na mocy decyzji administracyjnej zmieniać – fikcyjne umowy o dzieło, zlecenia czy B2B na umowy o pracę”.

W projektowanej ustawie zagwarantowana jest ścieżka odwoławcza dla stron, które nie zgodzą się z decyzją Inspektora Pracy. Od decyzji okręgowego inspektora będzie przysługiwało odwołanie do Głównego Inspektora Pracy. Na końcu drogi odwoławczej jest sąd pracy.

Jeżeli powyższe zmiany zostaną wprowadzone – decyzja administracyjna okręgowego inspektora pracy, ustalająca istnienie stosunku pracy, miałaby w założeniu wywoływać skutki analogiczne do tych, jakie wywołuje zawarcie umowy o pracę. Przysługujące bowiem aktualnie, inspektorom pracy, uprawnienie do wytoczenia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy – nie jest instrumentem wystarczającym do prowadzenia przez PIP skutecznej walki z naruszeniami przepisów prawa pracy, jakich dopuszczają się pracodawcy w zakresie doboru formy zatrudnienia.

– „Potrzebujemy działań systemowych, które będą stały na straży polskich pracowników przez ograniczenie zawierania umów cywilnoprawnych w miejsce umów o pracę. Umowa o pracę zapewnia większą ochronę prawną, stabilność zatrudnienia, daje też dostęp do świadczeń i uprawnień pracowniczych. Dlatego wzmacniamy Państwową Inspekcję Pracy, tak aby miała narzędzia do walki z nadużyciami wobec pracowników.” – przekonuje do rozwiązań uwzględnionych w projekcie, MRPiPS.

MRPiPS, pod naciskiem, wycofuje regulacje, które miały przywrócić sprawiedliwość pracownikom, ale były niekorzystne dla pracodawców – składki emerytalne za lata bezprawia przepadną

Jak poinformowała Gazeta Wyborcza, która otrzymała tę informację od swojego „informatora z rządu” – po zakończeniu posiedzenia Stałego Komitetu Rady Ministrów w dniu 4 grudnia br., podczas którego komitet przyjął projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw, zakładający wyposażenie inspektorów pracy w nowe uprawnienia do przekształcania umów cywilnoprawnych (czyli umów zlecenia i umów o dzieło) oraz B2B w umowy o pracę – „resort pracy uległ krytykom i złagodził dwa kluczowe zapisy – o ściąganiu zaległych składek i podatków oraz o rygorze natychmiastowej wykonalności decyzji.”

Zgodnie z powyższym – z projektu mają zostać przez MRPiPS wykreślone zapisy, zgodnie z którymi decyzja inspektora pracy o przekształceniu umowy cywilnoprawnej lub B2B w umowę o pracę (tj. decyzja w przedmiocie stwierdzania istnienia stosunku pracy w sytuacji kiedy zawarto umowę cywilnoprawną lub osoba faktycznie świadczy pracę za wynagrodzeniem w warunkach, w których zgodnie z art. 22 par. 1 kodeksu pracy):

1. miałaby podlegać natychmiastowemu wykonaniu (czyli zapis projektowanego art. 34 ust. 2e, w brzmieniu: „Decyzja, o której mowa w art. 11 pkt 7a, podlega natychmiastowemu wykonaniu w zakresie skutków, jakie przepisy prawa pracy wiążą z nawiązaniem stosunku pracy od dnia jej doręczenia pracodawcy, przy czym nie wstrzymuje wykonania tej decyzji wniesienie odwołania ani wniesienie skargi do sądu”,
2. miałaby stanowić podstawę do powstania po stronie pracodawcy zobowiązania do uiszczenia podatków i składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne za okres w jakim decyzja inspektora pracy stwierdza istnienie stosunku pracy, czyli – wstecz, bo za okres od nawiązania tego stosunku, do dnia doręczenia pracodawcy decyzji inspektora o jego przekształceniu w stosunek pracy (czyli zapis projektowanego art. 34 ust. 2g, w brzmieniu: „Decyzja, o której mowa w art. 11 pkt 7a, w zakresie, w jakim stwierdza istnienie stosunku pracy za okres od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jej doręczenia pracodawcy, wywołuje skutki prawne określone w ust. 2f [tj. skutki prawne, jakie wiążą się ze stwierdzeniem istnienia stosunku pracy, na gruncie przepisów prawa podatkowego, ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz obowiązkowych wpłaty na fundusze, o których mowa w odrębnych przepisach] po dniu, w którym decyzja ta stała się ostateczna, a w przypadku wniesienia odwołania do sądu – od dnia, w którym orzeczenie sądu stało się prawomocne.”

Jakie jeszcze inne zmiany obejmuje kompleksowa reforma PIP, która ma zwiększyć ochronę pracowników przed nadużyciami pracodawców?

Projekt ustawy o reformie Państwowej Inspekcji Pracy, w wersji która w dniu 4 grudnia br. została przyjęta przez Stały Komitet Rady Ministrów, zakłada ponadto:

• nowe zasady wymiany informacji i danych między ZUS, PIP i KAS na potrzeby kontroli i analizy ryzyka,
• usprawnienia kontroli PIP poprzez wprowadzenie kontroli zdalnych i wykorzystania urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie czynności kontrolnych na odległość, wprowadzenie postaci elektronicznej dokumentacji sporządzanej podczas kontroli, w szczególności protokołów kontroli,
• obowiązek sporządzania przez Głównego Inspektora Pracy rocznych i wieloletnich programów kontroli opartych na analizie ryzyka,
• nowe wysokości grzywien za wykroczenia przeciwko prawom pracownika, które mają zapewnić skuteczniejszą ochronę pracowników i pełnić funkcję odstraszającą dla pracodawców nieprzestrzegających przepisów prawa pracy.

Do tego dochodzą nowe obowiązki Głównego Inspektora Pracy:

• opracowania wieloletniej strategii budowania zdolności i poprawy warunków pracy Państwowej Inspekcji Pracy obejmującej w szczególności: sprostanie wyzwaniu nieobsadzonych wakatów, wprowadzenia narzędzi informatycznych na potrzeby skutecznych kontroli, opracowania metod zarządzania i narzędzi oceny ryzyka, aby kontrole były ukierunkowane i skuteczne oraz planu szkoleń dla pracowników w zakresie wdrażania nowych przepisów, standardów operacyjnych i narzędzi informatycznych,
• przeprowadzenia audytu systemów bezpieczeństwa informatycznego w PIP,
• wydania zarządzenia w sprawie metod i standardów zarządzania kontrolami.

Projekt zakłada także zobowiązanie Głównego Inspektora Pracy, Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Szefa Krajowej Administracji Skarbowej do utworzenia międzyinstytucjonalnego zespołu zadaniowego do spraw oceny ryzyka w celu zwiększenia skuteczności kontroli PIP.

Od kiedy PIP będą uprawnione do przekształcania umów cywilnoprawnych (czyli – umów zlecenia i umów o dzieło) oraz B2B w umowy o pracę?

W dniu 4 grudnia 2025 r. projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw, który zakłada wyposażenie okręgowych inspektorów pracy w kompetencje do wydawania decyzji administracyjnych o przekształceniu nieprawidłowo zawartych umów cywilnoprawnych (czyli umów zlecenia i umów o dzieło) oraz B2B w umowy o pracę – został przyjęty przez Stały Komitet Rady Ministrów. Aktualnie wymaga on jeszcze zatwierdzenia przez Komisję Prawniczą, po czym trafi do rozpatrzenia przez Radę Ministrów. Jeżeli Rada Ministrów uchwali projekt – zostanie on skierowany przez premiera do dalszych prac w Sejmie. Jeżeli wszystko pójdzie zgodnie z planem MRPiPS – projekt zakłada, że nowe przepisy (i uprawnienia dla PIP do przekształcania umów cywilnoprawnych oraz B2B w umowy o pracę) miałyby wejść w życie z dniem 1 stycznia 2026 r.

Przyznanie inspektorom pracy uprawnienia do ustalania istnienia stosunku pracy wbrew zawartej między stronami umowie – było już w 2021 r. przedmiotem projektu poselskiego

W 2021 r. do Sejmu trafił już projekt poselski (tj. projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, druk sejmowy nr 1134), który – podobnie jak omawiany projekt opracowany przez MRPiPS – zakładał przyznanie inspektorom pracy uprawnienia do ustalania istnienia stosunku pracy w razie stwierdzenia, że stosunek prawny łączący strony, wbrew zawartej między nimi umowie, posiada cechy stosunku pracy. Zgodnie ze wspomnianym projektem – ustalenie istnienia stosunku pracy miałoby następować w drodze pisemnej decyzji wydawanej przez inspektora pracy. Pomysł ten, spotkał się jednak wówczas z nieprzychylną opinią ówczesnego rządu (która zakończyła dalsze prace nad projektem), zgodnie z którą – „proponowane zmiany doprowadziłyby do przekazania spraw złożonych pod względem stanu faktycznego, które do tej pory znajdowały się w wyłącznej kompetencji sądów pracy, do kompetencji inspektorów pracy”. Sąd Najwyższy, w swojej opinii na temat ww. projektu, zwrócił natomiast uwagę, że – w ramach nowej kompetencji, inspektor pracy mógłby w sposób samodzielny i władczy, przez wydanie decyzji administracyjnej, a więc przy wykorzystaniu instrumentarium typowego dla stosunków publicznoprawnych – kształtować treść stosunku prawnego, który w swoim założeniu jest regulowany normami prawa prywatnego.

¹ Grzegorz Miśtal, młodszy inspektor pracy, OIP Kielce, „Czy to już etat?”, 20 lutego 2024 r. (https://www.pip.gov.pl/aktualnosci/czy-to-juz-etat)

Podstawa prawna:

• Projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD283)
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 277)
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 1071 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1712 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1568 z późn. zm.)

Fot. KPRP/gov.pl