Jak organizacje piłkarskie wspierają ochronę praw człowieka?

Prawno-społeczny wymiar sportu. Jak organizacje piłkarskie wspierają ochronę praw człowieka we współczesnym świecie?

Współczesny sport na poziomie profesjonalnym kojarzy się przede wszystkim z zaciętą rywalizacją, potężnymi sumami środków finansowych oraz ogromną popularnością. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat sport uległ dynamicznej internacjonalizacji[1] oraz komercjalizacji[2]. Globalizacja sportu, a w szczególności piłki nożnej, której ogólnoświatowy zasięg oraz oddziaływanie stanowią główny przedmiot niniejszego artykułu, sprawiła, że dzisiaj odgrywa on ogromną rolę w społeczeństwie. Dzięki olbrzymim dochodom, pochodzącym między innymi z organizowanych przez siebie rozgrywek, federacje piłkarskie takie jak FIFA czy UEFA mogły rozszerzyć zasięg swojego oddziaływania poza działalność sportową. Jednym z obszarów, w którym widoczny jest wpływ organizacji piłkarskich jest działalność dobroczynna oraz ochrona praw człowieka.

Społeczna rola sportu

Nawiązując do definicji pojęcia „sport” zawartej w Europejskiej Karcie Sportu, przyjętej przez Radę Europy w 1992 r., należy przez nie rozumieć „wszelkie formy aktywności fizycznej, które poprzez doraźne lub zorganizowane współzawodnictwo, mają na celu wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, nawiązywanie relacji społecznych lub osiągnięcie wyników w zawodach na wszystkich poziomach”[3]. Praktycznie identyczną definicję sportu zawiera funkcjonująca w polskim porządku prawnym Ustawa o sporcie (dalej: SportU)[4]. Zarówno na poziomie krajowym, jak i kontynentalnym w regulacjach prawnych dotyczących sportu zwrócono uwagę na fakt, że celem sportu, oprócz poprawy sprawności fizycznej i psychicznej oraz zapewnienia elementu rywalizacji, jest również formowanie relacji społecznych.

Nie ulega wątpliwości fakt, że współczesny sport to już nie tylko rywalizacja między sportowcami oraz rozrywka dla kibiców. Dzięki globalnym wpływom sport stał się „nośnikiem wartości”. Pomaga on kultywować tożsamość narodową, wzmacnia solidarność międzyludzką, a także odgrywa dużą rolę w zwalczaniu dyskryminacji[5]. Współcześni sportowcy są idolami wielu ludzi, co często wykorzystywane jest w ramach różnego rodzaju kampanii społecznych, ukierunkowanych na wywołanie wzrostu świadomości na temat określonego problemu w społeczeństwie. Przykładem takich działań może być przeprowadzane przez Unię Europejskich Związków Piłkarskich (UEFA) akcje „NotoRacism”[6] czy „EqualGame”[7]. Również wydarzenia z roku 2020 pokazały ogromną siłę oddziaływania sportu na społeczeństwo. Wydarzenia sportowe stały się jednym z miejsc szerzenia ruchu „Black Lives Matter” – przez długi czas hasło to znajdowało się na koszulkach piłkarzy angielskiej Premier League[8], a zawodnicy klękali przed rozpoczęciem meczu, aby okazać swoją solidarność z osobami dyskryminowanymi rasowo[9]. Na społeczną rolę sportu zwrócono również uwagę w kontekście pandemii koronawirusa. Obok licznych działań na rzecz społeczeństw w krajach związkowych UEFA w czasie trwania pandemii w 2020 r.[10], władze UEFA w preambule dokumentu „Return to Play Protocol”, który w głównej mierze przyczynił się do dokończenia europejskich rozgrywek sezonu 2019/20, słusznie stwierdziły, że zachowania przedstawicieli klubów biorących udział w europejskich rozgrywkach, w szczególności sztabów oraz zawodników na boiskach, są obserwowane przez miliony fanów, dlatego też podmioty te powinny swoim zachowaniem propagować działania zmierzające do zahamowania rozwoju pandemii COVID-19[11].

Oczywiście są to najbardziej aktualne przykłady, jednak sport jako narzędzie do walki między innymi z rasizmem czy nierównościami płci jest wykorzystywany od wielu lat[12]

Piłka nożna jako fenomen społeczny oraz współczesny biznes

Futbol jest obecnie najpopularniejszą dyscypliną sportową świata. Zgodnie z danymi podanymi przez FIFA (Fédération Internationale de Football Association, Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej) ostatnie Mistrzostwa Świata, które odbyły się w 2018 r. w Rosji, były w sumie oglądane przez 3 miliardy 572 miliony ludzi na całym świecie. Jest to więcej niż połowa światowej populacji[13]. Od czasu powstania FIFA w roku 1904, w jej szeregi weszło aż 211 krajowych związków piłki nożnej z całego świata[14]. Warto zauważyć, że liczba członków FIFA jest większa niż chociażby liczba członków Organizacji Narodów Zjednoczonych[15] (193) – organizacji, która uważana jest za podstawową strukturę w ujęciu międzynarodowym, służącą utrzymaniu światowego pokoju, zacieśnianiu współpracy między państwami członkowskimi i rozwojowi społeczeństw w tych państwach.

Dynamiczna profesjonalizacja, globalizacja, a w końcu komercjalizacja sportu, w tym piłki nożnej, przełożyła się na możliwości finansowe, jakimi dysponują współcześnie federacje piłkarskie. W 2019 r. FIFA przyjęła budżet na cykl 2019-2022[16], w którym określiła wysokość swoich przychodów w tym cyklu na 6 miliardów 440 milionów dolarów. Wydatki na inwestycje mają wynieść 6 miliardów 340 milionów dolarów. Należy podkreślić, że ponoszone przez FIFA wydatki nie są absorbowane jedynie przez organizowane przez tę organizację wydarzenia sportowe. W bieżącym roku FIFA zamierza wydać 43 miliony dolarów na programy rozwojowe i edukacyjne. Rozwój kobiecej piłki nożnej ma pochłonąć w obecnym roku 15 milionów dolarów, a zrównoważony rozwój, ochrona praw człowieka oraz zapobieganie dyskryminacji – 2 miliony dolarów. Wydatki na rozwój edukacji ponoszone przez FIFA wyniosą 5 milionów dolarów, a funkcjonowanie Fundacji FIFA – 8 milionów dolarów. Również zrzeszone w FIFA federacje kontynentalne mogą pochwalić się sporymi wpływami do budżetów oraz wydawaniem tych środków na różnego rodzaju działania CSR[17], w tym ochronę praw człowieka. W opublikowanym po sezonie 2018/19 Raporcie Finansowym UEFA[18] zawarte są informacje o budżecie Unii Europejskich Związków Piłkarskich na poziomie 3 miliardów 857 milionów euro. Wydatki poniesione przez UEFA w tamtym sezonie sięgnęły 3 miliardów 638 milionów euro. Część z tych pieniędzy została przez UEFA przeznaczona na działania prospołeczne, między innymi na wsparcie prowadzonej przez federację Fundacji. Działania na rzecz społeczeństw w krajach związkowych są również podejmowane przez CAF[19] (Confederation of African Football, Afrykańska Konfederacja Piłkarska), CONCACAF[20] (The Confederation of North, Central America and Caribbean Association Football, Konfederacja Piłki Nożnej Ameryki Północnej, Środkowej i Karaibów), OFC[21] (Oceania Football Confederation, Konfederacja Piłkarska Oceanii), AFC[22] (Asian Football Confederation, Azjatycka Konfederacja Piłkarska) oraz CONMEBOL[23] (Confédéración Sudaméricana de Fútbol, Południowoamerykańska Konfederacja Piłki Nożnej), czyli wszystkie zrzeszone w FIFA federacje kontynentalne.

Działania podejmowane przez wybrane organizacje piłkarskie

Jak zostało to wspomniane wcześniej, każda ze zrzeszonych w FIFA federacji piłkarskich realizuje przedsięwzięcia służące nie tylko przeprowadzaniu wydarzeń sportowych. Swoimi działaniami organizacje piłkarskie sięgają również sfery akcji charytatywnych oraz ochrony praw człowieka.

Krótką charakterystykę działań poszczególnych federacji należy zacząć od opisu przedsięwzięć podejmowanych przez samą FIFA. Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej już w swoim Statucie potwierdza swoje poszanowanie dla praw człowieka. Artykuł 3. FIFA Statutes głosi, że „FIFA zobowiązuje się do przestrzegania wszystkich praw człowieka uznanych na arenie międzynarodowej i będzie dążyć do wspierania ochrony tych praw”[24]. Podmiot ten więc uznaje wspieranie ochrony praw człowieka za jeden ze swoich celów. Przy FIFA działa również Rada Doradcza ds. Praw Człowieka. Została ona utworzona w 2016 r. Jest to niezależny organ złożony z ekspertów z zakresu praw człowieka. Rada udziela FIFA wskazówek dotyczących wykonywania swoich obowiązków związanych z prawami człowieka, w tym także w odniesieniu do zobowiązań wynikających z polityki prowadzonej przez FIFA w tym obszarze[25]. Co pół roku Rada Doradcza ds. Praw Człowieka wydaje Raport zawierający rekomendacje Rady w zakresie ochrony praw człowieka podczas działań mieszczących się w zakresie kompetencji FIFA.[26] Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej prowadzi również swoją Fundację[27]. Organ ten jest względnie nowym, gdyż utworzony został w marcu 2018 r. Głównym celem Fundacji jest promowanie pozytywnych zmian społecznych oraz organizowanie wsparcia na odbudowę uszkodzonej lub zniszczonej infrastruktury sportowej na całym świecie. Fundacja realizuje liczne programy. Wśród nich wymienić należy Program Społecznościowy, który wspiera organizacje, wykorzystujące piłkę nożną jako narzędzie zmiany społecznej i poprawy życia ubogich młodych ludzi na całym świecie. Raz w roku Fundacja FIFA umożliwia organizacjom non-profit do ubiegania się o fundusze w celu wykorzystania piłki nożnej jako narzędzia do rozwiązywania problemów społecznych mających wpływ na młodzież takich jak edukacja, zdrowie, budowanie pokoju, uchodźcy, przywództwo i równość płci. Przykładowo, w Polsce przez Fundację FIFA wspierane jest Mazurskie Stowarzyszenie Inicjatyw Sportowych[28]. Innym realizowanym przez Fundację programem jest Program Odbudowy, który w razie potrzeby wspiera społeczności dotknięte klęskami żywiołowymi lub nieprzewidzianymi wydarzeniami poprzez solidarność i fundusze, które można wykorzystać do naprawy infrastruktury sportowej, która została uszkodzona lub zniszczona[29].

Również Unia Europejskich Związków Piłkarskich (UEFA) realizuje mnóstwo inicjatyw w zakresie działalności dobroczynnej i ochrony praw człowieka. Wyrazem wagi poszanowania praw człowieka przez europejską federację jest przede wszystkim Memorandum porozumienia zawarte pomiędzy UEFA oraz Radą Europy 30 maja 2018 r. w Strasburgu[30]. Już preambuła tego dokumentu mówi, że sport odgrywa fundamentalną rolę w realizacji celów Rady Europy poprzez promowanie jej kluczowych wartości w sporcie i poprzez sport oraz wzmacnianie więzi między ludźmi. Podkreśla to opisywaną już społeczną rolę sportu. Zgodnie z art. 2 tego dokumentu Rada Europy i UEFA podejmą wszelkie niezbędne środki w celu promowania ich współpracy poprzez wymianę poglądów na temat ich działań oraz poprzez przygotowanie i wdrożenie wspólnych strategii i programów dla priorytetów i obszarów wspólnego zainteresowania. Jednych z tych obszarów jest właśnie ochrona praw człowieka. Obie instytucje poprzez swoją współpracę dążą do zwalczania przemocy wobec kobiet i promowanie równości płci, w tym m.in. przyjęcia podejścia uwzględniającego aspekt płci we wszystkich politykach i środkach oraz przeciwdziałaniu dotyczącym płci stereotypom. Istotne są również promowanie i ochrona praw dzieci uprawiających sport oraz podejmowanie wszelkich niezbędnych kroków w celu zapobiegania i zwalczania wszelkiego rodzaju przemocy na tle rasowym, rasizmu lub innych form dyskryminacji instytucjonalnej lub społecznej, w tym mowy nienawiści. UEFA, tak samo jak FIFA, prowadzi również własną Fundację[31]. Została ona utworzona 24 kwietnia 2015 r. Jej utworzenie stanowiło wyraz chęci umożliwienia większej liczbie osób czerpania korzyści z roli piłki nożnej w społeczeństwie. Podmiot działa na podstawie Karty Fundacji UEFA[32]. Zgodnie z art. 2 tego dokumentu głównym celem Fundacji jest pomaganie dzieciom, między innymi poprzez piłkę nożną - udzielając wsparcia przede wszystkim w zakresie zdrowia dzieci, edukacji, dostępu do sportu, rozwoju osobistego, integracji i obrony praw dzieci. Fundacja podejmuje działania na rzecz dzieci niepełnosprawnych, a także uchodźców. Projekty Fundacji UEFA realizowane są na całym świecie. W kontekście ochrony praw człowieka w UEFA należy również wspomnieć o wydanym w 2017 r. przez tę organizację dokumencie „Nowe wymogi dotyczące praw człowieka”[33], który to stał się jednym z wymogów do zrealizowania dla państw kandydujących na państwo-gospodarza Mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2024 r. Zgodnie z treścią Wymogów, aby jak najlepiej przestrzegać praw człowieka, państwa-kandydaci powinny dążyć między innymi do kulturowego zakorzenienia praw człowieka oraz proaktywnego przeciwdziałania zjawiskom stanowiącym zagrożenie dla tychże praw. Treść Wymogów oparta została na dokumencie Organizacji Narodów Zjednoczonych – „Wytycznych dotyczących biznesu i praw człowieka”[34].

Podsumowując, poprzez realizowane przez siebie działania, organizacje piłkarskie pokrywają pewien obszar w ogólnoświatowym systemie ochrony praw człowieka. Z pewnością jest zjawisko bardzo pozytywne, gdyż przyczynia się do wzmocnienia tego systemu oraz jeszcze bardziej uwydatnia rolę, jaką w społeczeństwie odgrywa sport.

Mateusz Boczyło - student II roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, w roku akademickim 2020/21 członek zarządu Koła Naukowego Prawa Sportowego „Ius et Sport”. Swoje zainteresowania związane z prawem sportowym skupia głównie na kwestiach dotyczących organizacji rozgrywek, finansowania sportu oraz prawnych zagadnień dotyczących piłki nożnej amatorskiej i młodzieżowej.