Spółdzielnia energetyczna – czym jest i jakie daje korzyści? Jak założyć taką spółdzielnię?

REKLAMA
REKLAMA
Powołanie do życia instytucji spółdzielni energetycznej stanowi odpowiedź na dynamiczne zmiany, które mają miejsce w sektorze energetyki. To rozwiązanie staje się coraz bardziej popularne w kontekście rosnącej potrzeby zrównoważonego rozwoju oraz poszukiwania alternatyw dla tradycyjnych źródeł energii. Jednocześnie jednak jest to instytucja prawna złożona, rozproszona legislacyjnie i wciąż nowa w praktyce. Niniejszy artykuł przybliża, czym w ogóle jest spółdzielnia energetyczna, przedstawia, jakie kroki należy powziąć, aby spółdzielnię energetyczną założyć, a także omawia korzyści płynące z uczestnictwa w takiej inicjatywie.
- Spółdzielnia energetyczna. Podstawa prawna i definicja
- Wymogi dotyczące założenia spółdzielni energetycznej
- Proces zakładania spółdzielni energetycznej
- Korzyści płynące ze współtworzenia spółdzielni energetycznej
- Kto może być zainteresowany założeniem spółdzielni energetycznej?
Spółdzielnia energetyczna. Podstawa prawna i definicja
Instytucja spółdzielni energetycznej została wprowadzona do porządku prawnego ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. z 2022 r. poz. 1378, dalej: ustawa o OZE). Zgodnie z art. 2 pkt 33a tej ustawy, przez spółdzielnię energetyczną rozumie się spółdzielnię działającą zgodnie z ustawą z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze lub ustawą z dnia 4 października 2018 r. o spółdzielniach rolników, której przedmiotem działalności jest wytwarzanie energii elektrycznej, ciepła lub biogazu w instalacjach OZE, obrót nimi lub ich magazynowanie, dokonywane w ramach działalności prowadzonej wyłącznie na rzecz tych spółdzielni oraz ich członków. Powyższe oznacza, iż energia elektryczna, ciepło lub biogaz wyprodukowane przez spółdzielnię energetyczną mogą być wykorzystywane wyłącznie na potrzeby własne jej członków - nie jest zatem możliwa ich sprzedaż do innych odbiorców.
Spółdzielnia energetyczna jest zatem podmiotem mogącym zrzeszać zarówno osoby fizyczne, jak i prawne w celu wspólnego wytwarzania, konsumpcji i zarządzania energią, która jest produkowana przez instalacje odnawialnych źródeł energii, stanowiące własność samej spółdzielni energetycznej lub jej poszczególnych członków. Spółdzielnia posiada osobowość prawną i działa przez swoje organy.
Instytucja ta idealnie wpisuje się w kierunek wyznaczony przez Unię Europejską, promując decentralizację i lokalność wytwarzania energii.
REKLAMA
Wymogi dotyczące założenia spółdzielni energetycznej
Warunki, jakie musi spełnić spółdzielnia energetyczna, aby mogła zostać zarejestrowana i rozpocząć swoją działalność w zakresie wytwarzania energii, zostały szczegółowo określone w art. 38e i art. 38c ustawy o OZE. Kluczowe z nich obejmują:
• ograniczenie terytorialne działalności do jednej gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej, ewentualnie do maksymalnie trzech sąsiadujących ze sobą gmin tego typu,
• określoną liczbę członków – minimum 10 osób fizycznych lub 3 osoby prawne, które stają się członkami-założycielami spółdzielni energetycznej; ta może jednak zrzeszać maksymalnie 1000 członków,
• obowiązek zlokalizowania wszystkich punktów poboru energii elektrycznej, ciepłowniczej lub gazowej na obszarze jednego operatora systemu dystrybucyjnego (elektroenergetycznego, sieci gazowej lub ciepłowniczej),
• limity wytwarzanej mocy – dla energii elektrycznej maksymalna moc zainstalowana wynosi 10 MW, a wyprodukowana energia musi zaspokajać co najmniej 70% potrzeb spółdzielni i jej członków; natomiast w przypadku ciepła limit wynosi 30 MW, a dla biogazu – 40 mln m³ rocznie Warto jednak zwrócić uwagę, iż na mocy przepisów przejściowych próg 70 % odnoszący się do energii elektrycznej został preferencyjnie obniżony do 40 % dla spółdzielni energetycznych, które zostaną zarejestrowane w wykazie spółdzielni energetycznych prowadzonym przez Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (dalej jako: KOWR) do 31 grudnia 2025 r. O wpisie do wskazanego rejestru będzie mowa w dalszej części niniejszego artykułu.
Proces zakładania spółdzielni energetycznej
Pierwszym krokiem poprzedzającym założenie i rejestrację spółdzielni energetycznej, warunkującym możliwość prowadzenia przez nią działalności w zakresie wytwarzania energii, powinna być szczegółowa analiza potencjalnych członków pod kątem spełniania przez nich formalnych kryteriów określonych w ustawie o OZE oraz w ustawie – Prawo spółdzielcze. Po potwierdzeniu zgodności z ustawowymi przesłankami, kolejnym istotnym etapem jest opracowanie modelu działania spółdzielni energetycznej – zarówno pod względem operacyjnym, jak i ekonomicznym. Spółdzielnia może funkcjonować bowiem w jednym z dwóch modeli:
1) opartym na wspólnych instalacjach należących do spółdzielni energetycznej, z rozliczeniem energii proporcjonalnie do poniesionych kosztów i udziałów członków, lub
2) opartym na instalacjach należących do części członków (tzw. członków-wytwórców) z możliwością konsumpcji energii przez pozostałych członków (tzw. członków-odbiorców).
W obu modelach niezbędne jest szczegółowe określenie zasad rozliczeń wewnętrznych dotyczących wytworzonej energii.
Na tym etapie warto również przygotować bilans energetyczny, czyli dokument obrazujący zużycie energii elektrycznej w okresie ostatnich 12 miesięcy przez członków spółdzielni energetycznej w budynkach, które zostaną objęte projektem. Bilans ten stanowi podstawę do określenia potrzeb energetycznych oraz dopasowania planowanej produkcji energii z OZE do realnego zapotrzebowania.
Dopiero po ustrukturyzowaniu kluczowych założeń możliwe jest przystąpienie do części formalno-prawnej, obejmującej opracowanie niezbędnej dokumentacji rejestrowej, potrzebnej do złożenia wniosku o wpis spółdzielni energetycznej wpierw do Krajowego Rejestru Sądowego, a następnie do rejestru spółdzielni energetycznych prowadzonego przez Dyrektora Generalnego KOWR. Ta obejmuje m.in.:
1) statut określający zasady działania spółdzielni energetycznej,
2) uchwały powołujące do życia organy statutowe spółdzielni energetycznej oraz zgody na pełnienie określonych funkcji w tychże organach,
3) wniosek o rejestrację spółdzielni energetycznej w wykazie spółdzielni energetycznych zawierający najważniejsze dane dotyczące spółdzielni energetycznej;
Po uzyskaniu wpisu w rejestrze prowadzonym przez KOWR, spółdzielnia energetyczna może rozpocząć prowadzenie działalności w zakresie wytwarzania energii.
Ostatnim etapem jest przygotowanie umów, które spółdzielnia energetyczna będzie zobowiązana zawrzeć, m.in. te dotyczące sprzedaży i/lub dystrybucji wytwarzanej energii, rozliczeń z członkami w zależności od wybranego modelu funkcjonowania, jak również inne niezbędne umowy operacyjne – np. dotyczące usług księgowych, prawnych czy administracyjnych, w tym wynajmu lokalu na siedzibę i potencjalnych stosunków pracowniczych wewnątrz spółdzielni energetycznej.
Korzyści płynące ze współtworzenia spółdzielni energetycznej
Członkostwo w spółdzielni energetycznej niesie ze sobą szereg korzyści, gdyż wiąże się ze stosunkowo niskimi kosztami, a jednocześnie daje dostęp do licznych preferencji i programów wsparcia. Członkowie spółdzielni energetycznej bowiem mogą korzystać m.in. ze zwolnienia z opłat systemowych i fiskalnych – takich jak opłata OZE, mocowa, kogeneracyjna czy akcyza (dla instalacji o mocy do 1 MW), a także mają możliwość rozliczania energii w systemie opustów 1:0,6, pozwalającym na odebranie 0,6 jednostki energii za każdą jednostkę oddaną do sieci, co przekłada się na realne obniżenie kosztów zużycia energii.
Warto także podkreślić, iż spółdzielnie energetyczne funkcjonują w oparciu o lokalną bilansowość energetyczną, co umożliwia wewnętrzne rozliczanie wytwarzanej i konsumowanej energii bez dodatkowych opłat dla operatorów zewnętrznych. Model ten sprzyja budowaniu samowystarczalności energetycznej, zmniejszając podatność na wahania cen energii czy zakłócenia w globalnych łańcuchach dostaw, jednocześnie zwiększając kontrolę nad wykorzystywanymi źródłami energii.
Dodatkowo, członkowie spółdzielni energetycznej mogą ubiegać się o wsparcie finansowe, m.in. w ramach programu „Energia dla wsi”, realizowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Program ten przewiduje pożyczki na instalacje OZE (od 10 kW do 10 MW) w wysokości do 100% kosztów kwalifikowanych z możliwością umorzenia części środków, a także dotacje pokrywające do 20% kosztów inwestycji w magazyny energii. W rezultacie spółdzielnie energetyczne stają się nie tylko efektywnym narzędziem lokalnej produkcji energii, ale także konkurencyjną, stabilną i zgodną z przepisami alternatywą dla tradycyjnych modeli rynkowych.
Kto może być zainteresowany założeniem spółdzielni energetycznej?
REKLAMA
Spółdzielnie energetyczne stanowią atrakcyjne i elastyczne narzędzie lokalnej transformacji energetycznej na obszarach wiejskich i miejsko-wiejskich, które stanowią około 90% powierzchni Polski. Z rozwiązania tego mogą w szczególności skorzystać przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą generującą duże zużycie energii, w tym rolnicy, a także osoby prawne, wspólnoty mieszkaniowe oraz osoby fizyczne. Krąg podmiotów uprawnionych do pozostania członkami spółdzielni energetycznej jest zatem stosunkowo szeroki.
Należy jednak pamiętać o zróżnicowanym wymaganiu dotyczącym minimalnej liczby członków-założycieli spółdzielni energetycznej, w zależności od tego, czy są nimi osoby fizyczne czy osoby prawne.
Założenie spółdzielni energetycznej wymaga nie tylko zaangażowania, ale również precyzyjnego przygotowania prawnego i organizacyjnego. Proces ten obejmuje m.in. weryfikację spełnienia wymogów ustawowych, wybór odpowiedniego modelu działania, a także opracowanie wymaganej do zarejestrowania spółdzielni energetycznej obszernej dokumentacji rejestrowej.
Z doświadczenia kancelarii Brightspot Legal Katarzyna Orzeł Maciej Jojczyk Sp.k. wynika, że kluczem do sukcesu SE są solidne fundamenty – przejrzysty statut, odpowiednio dobrana struktura członkowska, klarowne zasady rozliczeń i właściwie zaprojektowany model finansowania. Dlatego wspieramy naszych klientów kompleksowo – od analizy odpowiedniego modelu biznesowego, przez proces rejestracyjny, aż po bieżące doradztwo regulacyjne.
Spółdzielnia energetyczna to nie tylko szansa na tańszą energię – to realna zmiana jakościowa w kierunku samodzielności energetycznej i rozwoju lokalnych społeczności, która może stanowić innowację w całym sektorze energetyki.
Autorzy:
Prawnik Katarzyna Sikora w kancelarii Brightspot Legal Katarzyna Orzeł, Maciej Jojczyk sp.k.
Aplikant adwokacki Julia Maciejczyk w kancelarii Brightspot Legal Katarzyna Orzeł, Maciej Jojczyk sp.k.
REKLAMA
© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.
REKLAMA