Nowy prezes IPN: Kogo powoła Sejm? Jaka jest procedura?

REKLAMA
REKLAMA
Karol Nawrocki, nowo wybrany prezydent RP, będzie musiał ustąpić ze stanowiska prezesa IPN. Jak wygląda procedura wyboru jego następcy i kto ma szansę objąć jedno z najważniejszych stanowisk w instytucjach państwowych? Sprawdzamy, co mówi ustawa i jak krok po kroku przebiega konkurs.
Zbliżające się zaprzysiężenie dr Karola Nawrockiego na urząd Prezydenta RP oznacza, że wkrótce konieczne będzie powołanie nowego prezesa Instytutu Pamięci Narodowej. Nawrocki, który od 2021 roku kieruje IPN, zgodnie z przepisami nie może łączyć tej funkcji z urzędem głowy państwa. Wybór jego następcy to procedura szczegółowo opisana w ustawie o IPN – wieloetapowa, transparentna i wymagająca spełnienia szeregu formalnych kryteriów. Jak wygląda ten proces, kto może ubiegać się o to stanowisko i kiedy ruszy konkurs? Oto najważniejsze informacje.
REKLAMA
Dlaczego potrzebny jest nowy prezes IPN?
REKLAMA
Dr Karol Nawrocki, który zwyciężył w II turze wyborów prezydenckich, nadal formalnie pełni funkcję prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, a jednocześnie jest prezydentem elektem Rzeczypospolitej Polskiej. Jego wybór na najwyższy urząd w państwie oznacza konieczność rezygnacji z dotychczasowego stanowiska w IPN, które zajmuje od 2021 roku. Zgodnie z obowiązującym prawem, nie można bowiem łączyć funkcji głowy państwa z kierowaniem tą instytucją.
Zaprzysiężenie Karola Nawrockiego na prezydenta RP ma się odbyć 6 sierpnia podczas uroczystego posiedzenia Zgromadzenia Narodowego. Do tego czasu będzie on jeszcze pełnił obowiązki prezesa IPN. Po jego rezygnacji rozpocznie się formalna procedura wyłaniania nowego szefa Instytutu – to proces wieloetapowy, szczegółowo opisany w ustawie o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (ustawa o IPN), i obejmujący m.in. konkurs publiczny, przesłuchania kandydatów oraz głosowanie Kolegium IPN.
Co to jest Instytut Pamięci Narodowej i kto nim kieruje?
REKLAMA
Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu został powołany do życia 19 stycznia 1999 roku na mocy ustawy z 18 grudnia 1998 roku. Celem działalności IPN jest badanie, dokumentowanie i upamiętnianie zbrodni popełnionych przeciwko narodowi polskiemu, a także edukacja historyczna i archiwizacja materiałów związanych z okresem PRL i okupacji. Instytut od początku swojego istnienia odgrywa ważną rolę w życiu publicznym, będąc instytucją niezależną, ale ściśle regulowaną przepisami prawa.
Obecnie obowiązująca wersja ustawy o IPN została znowelizowana 27 stycznia 2022 roku przez Sejm. To właśnie ta nowelizacja określa szczegółowe zasady dotyczące wyboru prezesa Instytutu oraz kryteria, które musi spełniać kandydat ubiegający się o to stanowisko. Kwestie te ujęte są w rozdziale 2 ustawy, w artykułach od 9 do 14. Dokument reguluje nie tylko samą procedurę konkursową, ale również kwestie formalne, takie jak kwalifikacje, wymagania etyczne oraz ograniczenia dotyczące pełnienia tej funkcji.
Jak powołuje się prezesa IPN?
W ustawie o IPN zostało napisane, że instytutem kieruje jego prezes, którego powołuje i odwołuje Sejm RP za zgodą Senatu. Kandydatów na to stanowisko zgłasza Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej, spoza swego grona. Nie wcześniej niż na 6 miesięcy i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji prezesa IPN przewodniczący Kolegium IPN ogłasza publiczny konkurs na stanowisko prezesa tej instytucji.
W aktualnej sytuacji – wyboru prezesa IPN dra Karola Nawrockiego na urząd prezydenta RP – ma zastosowanie kolejny zapis ustawy: "W przypadku innej przyczyny opróżnienia stanowiska Prezesa Instytutu Pamięci, termin zgłaszania się kandydatów do konkursu na to stanowisko wynosi 30 dni od dnia ogłoszenia konkursu. Przesłuchania kandydatów na stanowisko prezesa Instytutu Pamięci mają charakter publiczny".
Jak wygląda procedura konkursowa?
Konkurs na stanowisko prezesa IPN ogłasza przewodniczący Kolegium IPN – obecnie jest nim prof. Wojciech Polak. Musi on opublikować ogłoszenie o konkursie w "Biuletynie Informacji Publicznej Instytutu Pamięci". Ogłoszenie zawiera m.in.: wymagania niezbędne do sprawowania stanowiska, wykaz dokumentów i oświadczeń kandydata oraz informacje o sposobie, terminie i miejscu ich składania.
Konkurs na prezesa IPN składa się z dwóch etapów:
- W pierwszym sprawdzane są dokumenty i oświadczenia złożone przez kandydatów.
- Drugi etap polega na publicznym wysłuchaniu kandydatów, podczas którego prezentują oni swoje umiejętności i przedstawiają koncepcje kierowania IPN.
W kolejnym kroku Kolegium IPN podejmuje uchwałę w sprawie wyłonienia kandydata na stanowisko prezesa IPN w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów. Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów, wówczas przeprowadza się kolejne głosowanie zwykłą większością głosów, z udziałem kandydatów, którzy uzyskali dwie kolejne największe liczby głosów.
Jeżeli w głosowaniach żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości głosów, Kolegium IPN, w drodze uchwały, uznaje konkurs za nierozstrzygnięty, a jego przewodniczący ponownie ogłasza konkurs.
Kto może zostać prezesem IPN? Wymagania formalne
Niezbędnym warunkiem zgłoszenia do konkursu na prezesa Instytutu Pamięci Narodowej jest:
- posiadanie wyłącznie obywatelstwa polskiego,
- niekaralność,
- wyróżnianie się wysokimi walorami moralnymi oraz wiedzą przydatną w pracach instytutu,
- posiadanie stopienia naukowego: doktora, doktora habilitowanego lub profesora.
W ustawie zaznaczono, że na stanowisko prezesa IPN nie może być powołana osoba, która pełniła służbę, pracowała lub była współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa oraz sędzia, który orzekając uchybił godności urzędu. Prezes IPN nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Stanowiska tego nie można łączyć z mandatem posła albo senatora.
Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków prezes IPN składa przed Sejmem RP następujące ślubowanie: "Ślubuję uroczyście na powierzonym mi stanowisku Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej służyć wiernie Narodowi Polskiemu, stać na straży prawa, obowiązki mojego urzędu wypełniać sumiennie, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości". Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania: "Tak mi dopomóż Bóg".
Kadencja i niezależność prezesa IPN
Prezes IPN, którego kadencja trwa pięć lat, w sprawowaniu swego urzędu jest niezależny od organów władzy państwowej. Ta sama osoba nie może być prezesem więcej niż przez dwie kolejne kadencje. W ustawie znalazł się również zapis, że prezes IPN nie może być bez zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Są w tym względzie jednak wyjątki, np. ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Prezes Instytutu Pamięci Narodowej w sprawowaniu swego urzędu jest niezależny od organów władzy państwowej.
Co dalej? IPN czeka na decyzję
Ju po wyborach prezydenckich rzecznik IPN dr Rafał Leśkiewicz poinformował, że Karol Nawrocki nadal wypełnia obowiązki prezesa IPN. Leśkiewicz zapytany, kiedy może ruszyć procedura wyboru nowego prezesa, odpowiedział, że: "to nie jest moment na te pytania. Nawrocki jest prezesem IPN wybranym na urząd Prezydenta. Tryb wyboru Prezesa określają art. 10 i 10a ustawy”.
Kariera Karola Nawrockiego: od IPN po Pałac Prezydencki
Nawrocki został pracownikiem IPN w styczniu 2009 r. W latach 2014–2017 pełnił funkcję naczelnika Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN Gdańsk, gdzie koordynował prace naukowo-edukacyjne na terenie gdańskiego oddziału IPN. Od 2017 r. był dyrektorem Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. W lipcu 2021 r. objął stanowisko prezesa Instytutu Pamięci Narodowej. Natomiast dnia 6 sierpnia 2025 roku oficjalnie obejmie urząd Prezydenta RP.
Podstawa prawna: Ustawa o IPN
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 listopada 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Dziennik Ustaw 2023 poz. 102

Karol Nawrocki, prezes IPN, prezydent RP
Shutterstock
Kto nowym prezesem IPN po Nawrockim? Jest trzech nieoficjalnych kandydatów
Jan Józef Kasprzyk, Mateusz Szpytma i Karol Polejowski typowani są na nowego prezesa IPN – dowiedziała się nieoficjalnie Polska Agencja Prasowa.
Jan Józef Kasprzyk jest od 2024 r. doradcą prezesa IPN, a wcześniej przez siedem lat był szefem Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Jest związany z PiS. W wyborach samorządowych od 2002 r. z listy tego ugrupowania startował do Rady dzielnicy Ochota w Warszawie (po raz ostatni w 2024 r.). Skończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Był dziennikarzem w katolickim Radiu Warszawa i redaktorem w „Przeglądzie Historyczno-Wojskowym”. Publikował również na łamach „Naszego Dziennika”, tygodnika „Niedziela” „Gazety Polskiej”, oraz czasopism historycznych: „Polski Zbrojnej” oraz „Mówią wieki”. Specjalizuje się w dziejach II Rzeczypospolitej. Organizował też widowiska historyczne, m.in. poświęcone Józefowi Piłsudskiemu (w 1998 r. został prezesem Związku Piłsudczyków i kilkanaście razy był komendantem Marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej). Ma 50 lat.
Rówieśnikiem Jana Józefa Kasprzyka jest Mateusz Szpytma. Z Instytutem Pamięci Narodowej związany jest od początku istnienia tej instytucji. Stanowisko wiceprezesa objął dziewięć lat temu (gdy na czele Instytutu stanął Jarosław Szarek). Wcześniej był ekspertem w Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie, asystentem i wicedyrektorem Sekretariatu prezesa Janusza Kurtyki. W latach 2015–2016 kierował Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Sprawie ratowania Żydów przez Polaków podczas okupacji niemieckiej poświęcił kilka publikacji naukowych. Pisał też o historii polskiego ruchu ludowego po II wojnie światowej. Jeszcze podczas studiów (historia na Uniwersytecie Jagiellońskim) był uczestnikiem i współorganizatorem wypraw do Ukrainy, w trakcie których przeprowadzano inwentaryzację inskrypcji i herbów (m.in. w kościołach, pałacach i na pomnikach) wykonanych przez 1945 rokiem.
Mateusz Szpytma jest ceniony przez pracowników IPN. Ma opinię kompetentnego badacza i osoby, która od podszewki poznała funkcjonowanie tej instytucji. Kandydatura Mateusza Szpytmy, według rozmówców PAP, mogłaby liczyć na poparcie wpływowych parlamentarzystów PiS oraz akceptację PSL.
Szanse na stanowisko prezesa ma również Karol Polejowski, blisko związany z Karolem Nawrockim od czasu, gdy ten kierował Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Karol Polejowski był pracownikiem naukowym tej instytucji, a w 2021 r. został wiceprezesem IPN. Specjalizuje się w dziejach średniowiecza (habilitację uzyskał na podstawie rozprawy dotyczącej czasów wypraw krzyżowych) i przez krótki czas pracował w Muzeum Zamkowym w Malborku. W ostatnim czasie zajął się polskim podziemiem po II wojnie światowej oraz Polskimi Siłami Zbrojnymi na Zachodzie. Ma 56 lat.
REKLAMA
© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.
REKLAMA