Już od 14 sierpnia 2025 r. będzie łatwiej o orzeczenie o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, uprawniające do szeregu świadczeń, ulg i uprawnień. Nowe przepisy wchodzą w życie

• W jaki sposób definiowana jest niepełnosprawność w świetle prawa i jak jest ona ustalana?
• Kto wchodzi w skład powiatowego i odpowiednio wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności?
• Niebawem wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, dzięki któremu będzie można szybciej uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności (i odpowiednio – stopniu niepełnosprawności)

W jaki sposób definiowana jest niepełnosprawność w świetle prawa i jak jest ona ustalana?

Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Owa „niezdolność do wypełniania ról społecznych” nie została przez ustawodawcę zdefiniowana, jednak w doktrynie prawniczej, wskazuje się, że oznacza ona brak możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym w ramach przyjętej roli ucznia, dziecka, rodzica, pracownika itp., w związku z istnieniem barier ograniczających bądź uniemożliwiających wykonywanie czynności życia codziennego.¹ Rolą społeczną, której niezdolność wypełniania – zgodnie z definicją ustawową – przede wszystkim decyduje o zakwalifikowaniu danej osoby do grona osób niepełnosprawnych – jest niezdolność do pracy. Nie oznacza to jednak, że każda osoba niepełnosprawna jest całkowicie niezdolna do wykonywania pracy.

Niepełnosprawność nie powinna być ponadto utożsamiana wyłącznie z oceną stanu zdrowia osoby, co do której orzeka się o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności. Przy wydawaniu orzeczenia – zgodnie z obowiązującym orzecznictwem – uwzględnia się zarówno fizyczne, psychiczne, jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka, które mają charakter kompleksowy. Wystąpienie tylko jednego z elementów (np. zdiagnozowanie u danej osoby konkretnej jednostki chorobowej) nie jest wystarczającym kryterium do uznania niepełnosprawności. Dopiero naruszenie sprawności organizmu na poziomie aktywności zawodowej, czy utrudniające w sposób istotny codzienne funkcjonowanie, może być podstawą do uznania niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, w zależności od wymiaru ograniczeń związanych ze schorzeniem.²

Prawnym potwierdzeniem niepełnosprawności, jest:

1. w stosunku do osób, które nie ukończyły 16 roku życia – orzeczenie o niepełnosprawności, które wydawane jest, jeżeli spełnione są łącznie następujące przesłanki:
2. 1. dziecko ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną i przewiduje się, że upośledzenie stanu zdrowia będzie trwało dłużej niż 12 miesięcy,
   2. upośledzenie stanu zdrowia spowodowane jest wadą wrodzoną, długotrwałą chorobą lub uszkodzeniem organizmu,
   3. dziecko wymaga zapewnienia mu całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne innym dzieciom w tym samym wieku;
2. a w stosunku do osób, które ukończyły 16 rok życia – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, który może zostać ustalony na poziomie:
3. 1. lekkim – wobec osoby, która:
   2. 1. ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym istotne obniżenie zdolności do wykonywania pracy (może np. pracować tylko na pół etatu) lub
      2. posiada ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu) dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne (takie jak np. okulary, proteza czy implant ślimakowy),
   2. umiarkowanym – wobec osoby, która:
   3. 1. ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia (czyli pozostaje zdolna do pracy, ale jedynie w warunkach pracy chronionej) lub
      2. wymaga czasowej albo częściowej pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu) i odpowiednio
   3. znacznym – wobec osoby, która:
   4. 1. ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia (czyli pozostaje zdolna do pracy, ale jedynie w warunkach pracy chronionej) oraz
      2. w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, potrzebuje stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu, m.in. w zakresie pielęgnacji, karmienia czy poruszania się).

Orzeczenia o niepełnosprawności, jak i orzeczenia o stopniu niepełnosprawności – na wniosek zainteresowanego lub jego przedstawiciela ustawowego – wydawane są przez powiatowe lub miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Od orzeczenia wydanego przez powiatowy lub miejski zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności – w terminie 14 dni od jego otrzymania – służy odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Od orzeczenia tego ostatniego natomiast – w terminie miesiąca – do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Kto wchodzi w skład powiatowego i odpowiednio wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności?

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, członkami powiatowego i odpowiednio – wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, są:

• przewodniczący,
• sekretarz,
• lekarze,
• psycholodzy,
• pedagodzy
• doradcy zawodowi oraz
• pracownicy socjalni.

Przewodniczącego powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności powołuje i odwołuje starosta (lub odpowiednio – prezydent miasta), a przewodniczącego wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności – wojewoda. Członkowie powiatowego zespołu powoływani i odwoływani są natomiast przez starostę (lub odpowiednio – prezydenta miasta) na wniosek przewodniczącego powiatowego zespołu, a członkowie wojewódzkiego zespołu – przez wojewodę, na wniosek przewodniczącego wojewódzkiego zespołu.

Ustawodawca określił ponadto wymogi, jakie musi spełniać lekarz, aby mógł on zostać przewodniczącym powiatowego lub wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Wynikają one z par. 19 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, zgodnie z którym – przewodniczącym składu orzekającego może zostać:

• lekarz specjalista lub
• lekarz posiadający specjalizację co najmniej I stopnia,

w szczególności w następujących dziedzinach medycyny: chorobach wewnętrznych, pediatrii, ortopedii i traumatologii narządu ruchu, neurologii, psychiatrii, okulistyce i otolaryngologii.

Będący lekarzami członkowie składu orzekającego w ramach powiatowego lub wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności natomiast – zgodnie z par. 21 ust. 1 pkt 3 ww. rozporządzenia – powinni spełniać następujące wymogi kwalifikacyjne:

• posiadać prawo do wykonywania zawodu lekarza oraz
• posiadać tytuł specjalisty lub specjalizację co najmniej I stopnia w jednej z dziedzin mających zastosowanie w procesie orzekania o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności.

Okazuje się, że określone w powyższy sposób niezbędne kwalifikacje członków i przewodniczących składów orzekających w powiatowych i wojewódzkich zespołach do spraw orzekania o niepełnosprawności, jak również deficyt medyków, z jakim obecnie boryka się Polska, sprawiał, że – czas oczekiwania na wyznaczenie terminu posiedzenia składu orzeczniczego, a co za tym idzie – czas uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności (lub odpowiednio – o stopniu niepełnosprawności) znacznie się wydłużał. W związku z powyższym – Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podjęło konkretne działania, mające na celu rozwiązanie powyższego problemu.

Niebawem wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, dzięki któremu będzie można szybciej uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności (i odpowiednio – stopniu niepełnosprawności)

Z uwagi na wspomniany deficyt medyków, z jakim obecnie boryka się Polska, który przekładał się na braki kadrowe zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności – Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Łukasz Krasoń rozszerzył kryteria kwalifikacji dla lekarzy przy powoływaniu na członków zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.

– „Kolejny kawałek polskiego systemu orzeczniczego właśnie poprawiamy. W powiatowych zespołach ds. orzekania o niepełnosprawności będą mogli pracować lekarze w trakcie specjalizacji.” – przekazał minister Krasoń.

Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, w dniu 28 lipca 2025 r., podpisała stosowne rozporządzenie (zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności³), które jeszcze tego samego dnia zostało skierowane do Rządowego Centrum Legislacji, w celu jego publikacji w Dzienniku Ustaw. Publikacja ww. rozporządzenia w Dzienniku Ustaw nastąpiła w dniu 30 lipca br., a nowe przepisy wchodzą w życie już 14 sierpnia 2025 r.

Jak podkreśla Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Łukasz Krasoń, z inicjatywy którego zostały wprowadzone powyższe zmiany – „Tak znaczące rozszerzenie katalogu lekarzy uprawnionych do orzekania przyczyni się do skrócenia czasu oczekiwania na wyznaczony termin posiedzenia składu orzeczniczego.” Krótszy czas oczekiwania na termin posiedzenia zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności (w związku z większą liczbą specjalistów uprawnionych do orzekania w tych zespołach), to natomiast tym samym – szybsze orzeczenie o niepełnosprawności (lub odpowiednio – stopniu niepełnosprawności) i związane z nim prawo do szeregu świadczeń, ulg i innych uprawnień.

¹ M. Paluszkiewicz, Prawne pojęcie niepełnosprawności (w:) Studia prawno-ekonomiczne, t. XCV, 2015, s. 77-98

² zob. orzeczenie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 31.05.2023 r., sygn. akt IX U 250/22

³ Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28.07.2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. z 2025 r., poz. 1033)

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 913)
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 857 z późn. zm.)