REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Niespodziewane nieszczęścia, problemy - czyli czym jest siła wyższa w polskim prawie?

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kamil Lorek
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Niespodziewane nieszczęścia, problemy - czyli czym jest siła wyższa w polskim prawie?
ShutterStock

REKLAMA

REKLAMA

Nieszczęścia chodzą po ludziach. Tak brzmi pewne przysłowie. Czasami w życiu zdarzają się niemiłe wydarzenia, problemy, które niespodziewanie potrafią się pojawić oraz utrudnić wykonanie zobowiązań umownych przez jedną ze stron. Niekiedy będą one mogły zostać uznane za vis maior, czyli tak zwaną siłę wyższą.

Niespodziewane sytuacje

Powszechnie wiadomym jest, iż zobowiązania umowne powinny być wykonywane. W innym razie należy ponieść odpowiedzialność za niewywiązywanie się z umów (np. kary umowne, obowiązek naprawienia szkody). 

REKLAMA

REKLAMA

Niemniej jednak w życiu potrafią zaistnieć zupełnie niespodziewane wydarzenia, sytuacje, które skutkują tym, że nawet przy zachowaniu najwyższej staranności i wielkich chęci, spełnienie danego świadczenia w określonym czasie stanie się po prostu niemożliwe. Jednym z rozwiązań w takich sytuacji są regulacje dotyczące siły wyższej. 

Czym jest siła wyższa?

Pojęcie siły wyższej jest znane w prawie już od bardzo dawna. Warto nadmienić, że już starożytni Rzymianie w swoim systemie prawnym korzystali z tego zagadnienia. Obecnie w polskim prawie cywilnym nie ma legalnej definicji siły wyższej. Występuje ono jednak w doktrynie oraz orzecznictwie sądowym. Jej wystąpienie powoduje, że odpowiedzialność na podstawie ryzyka ulega wyłączeniu, choć nie jest wyłączona odpowiedzialność oparta na zasadzie winy. 

Zgodnie z judykaturą Sądu Najwyższego, siła wyższa to zdarzenie:

REKLAMA

  • zewnętrzne – czyli niezwiązane z urządzeniem, z którego funkcjonowaniem związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza;
  • niemożliwe do przewidzenia – jego ryzyko wystąpienia jest znikome, czyli wyjątkowe, nadzwyczajne (wcale nie musi oznaczać tylko totalnej niemożliwości przewidzenia jakiegoś zdarzenia);
  • niemożliwe do zapobieżenia –  nie tylko samemu zjawisku, ale także i przede wszystkim jego szkodliwym skutkom;
Ważne

Koniecznym jest podkreślenie, że  wystąpienie vis maior może mieć miejsce wyłącznie wtedy gdy zostaną spełnione łącznie trzy powyższe przesłanki. W innym przypadku nie będzie to siła wyższa, a więc nie będą miały zastosowania przepisy prawne odnoszące się do tegoż zagadnienia. 

Nie zawsze mamy do czynienia z siłą wyższą

Często jako przykład vis maior podaje się klęski żywiołowe. Jednakże jeżeli jakieś negatywne zjawisko pogodowe czasami występuje bądź może zaistnieć na danym terenie w określonym czasie, to wtedy nie będzie ono uznane za siłę wyższą, ponieważ jest możliwe do przewidzenia. 

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Gołoledź na drodze w grudniu w Polsce jest dla kierowców niebezpiecznym zjawiskiem, choć możliwym do przewidzenia. Nie można tego zakwalifikować jako siłę wyższą. Jednakże jeżeli zaistnieje ona np. w miesiącu lipcu to może być już inna ocena takiej potencjalnej gołoledzi w Polsce, ponieważ wtedy zjawisko to nie występuje. 

Należy zaznaczyć, iż nawet niemożliwa do przewidzenia katastrofa naturalna (np. wielkie trzęsienie ziemi w Polsce) niekoniecznie musi być zawsze uznana za vis maior. Należy jeszcze bowiem ocenić czy jego skutkom można było w danej indywidualnej sprawie zapobiec. O zaistnieniu omawianego pojęcia decyduje łączne spełnienie wszystkich trzech przesłanek, o których była mowa powyżej w tekście niniejszego tekstu. 

Ponadto, warto podkreślić, iż czasami nawet wydarzenia dość niebezpieczne i nie tak często występujące mogą nie zostać uznane przez sąd za siłę wyższą. Można tutaj przytoczyć  wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2019 roku sygn. akt IV CSK 129/18:

 „Nie ma podstaw, aby nawet nasilone i ponadnormatywne opady deszczu w miesiącu lipcu 2010 r. uznać za siłę wyższą w rozumieniu art. 435 § 1 KC. Tego rodzaju zjawiska atmosferyczne, trwające nawet kilka dni, są wręcz normalne w miesiącach letnich i można uznać ich występowanie na terenie Polski za przewidywalne. Przepełnienie instalacji kanalizacyjnej i „wybicie” ścieków ze studzienki kanalizacyjnej oraz ich wylanie się na powierzchnię gruntu nie stanowi zatem okoliczności, za którą przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody nie odpowiada na podstawie art. 435 § 1 in fine KC”

Mając na uwadze bliższe wyjaśnienie analizowanego zagadnienia warto również przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 19 listopada 2019 roku sygn. akt III APa 15/19:

„Za przejawy siły wyższej uznaje się katastrofalne zjawiska wywołane działaniem sił natury, np. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, pożary lasów. Jako siłę wyższą traktuje się także akty władzy publicznej oraz zjawiska społeczne lub polityczne o skali katastrofalnej” 

W świetle powyższego koniecznym jest zaznaczenie, iż vis maior odnosi się nie tylko do natury, żywiołów. Jej przejawem mogą być także działania człowieka, ludzi np. w formie aktów władzy publicznej. W każdym jednak przypadku muszą być spełnione jednocześnie trzy podstawowe przesłanki (zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia, niemożliwe do zapobieżenia jego negatywnym skutkom). 

Legalnej definicji vis maior nie ma w żadnym z traktatów Unii Europejskiej. Niemniej jednak Trybunał Sprawiedliwości UE w swoim orzecznictwie wypowiada się na jej temat i również podkreśla, że musi być to zdarzenie nieprzewidywalne, nadzwyczajne, o nieuniknionych szkodliwych skutkach. 

Klauzula w umowie

Zawierając umowę zawsze warto umieścić w jej treści klauzulę siły wyższej. Umowa może zawierać własną definicję siły wyższej. Dzięki temu strony umowy doprecyzują co jest przez nich uznawane za vis maior, a co nie. Co więcej, w takiej klauzuli można zawęzić albo rozszerzyć zakres odpowiedzialności dłużnika oraz wprowadzić nowe środki ochrony prawnej stron w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Można to uczynić na podstawie i w granicach swobody umów. Zgodnie więc  z art. 3531 k.c. „Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.” Należy więc podkreślić, iż zawarte w umowie rozumienie tegoż pojęcia nie może naruszać właściwości zawartej umowy, ani przepisów ustawy, ani zasad współżycia społecznego. 

Wystąpienie vis maior może niejako usprawiedliwiać dłużnika. Przepisy kodeksu cywilnego odnoszą się do siły wyższej wprost albo pośrednio. W przepisie art. 435 §  1 k.c. mamy użyte pojęcie „siły wyższej”:

„Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.”

Zgodnie z treścią powyższego unormowania wystąpienie siły wyższej wyłącza odpowiedzialność za szkodę prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody. 

Z kolei w innym przepisie kodeksu cywilnego, tj. w art. 471 k.c. nie ma użytych słów siła wyższa. Niemniej jednak regulacja ta odnosi się do vis maior, ponieważ jest ona okolicznością, za którą dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. 

 „Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.”. 

Innym przykładem odniesienia się do siły wyższej w kodeksie cywilnym jest przepis art. 475 § 1 k.c., który brzmi:

„Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.”. 

Podsumowując, pojęcie siły wyższej jest ważnym zagadnieniem prawnym, które może mieć duże znaczenie w konkretnej, indywidualnej sprawie, ponieważ nieszczęścia, wypadki czasami się zdarzają. Nie zawsze muszą one jednak umożliwiać zastosowanie przepisów prawnych Kodeksu cywilnego odnoszących się do siły wyższej. 

Bibliografia:

  1. Dębiński A., Misztal-Konecka J., Wójcik M., Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2017 r.
  2. Radwański Z, Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2014 r.;
  3. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16, poz. 93, tj. Dz. U. 2023 poz. 1610;
  4. „Klauzula siły wyższej w umowach, część 2: siła wyższa a prawo międzynarodowe, [https://www.parp.gov.pl/component/content/article/62899:klauzula-sily-wyzszej-w-umowach-czesc-2-sila-wyzsza-a-prawo-miedzynarodowe], [dostęp w dniu 21.01.2024 r.];
  5. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13 grudnia 1979 r., za sygn. akt: 42/79, w sprawie Eierkontor;
  6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 19 listopada 2019 roku sygn. akt III APa 15/19;
  7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2019 roku sygn. akt IV CSK 129/18.
oprac. Wioleta Matela-Marszałek
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Źródło zewnętrzne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Niższy wiek emerytalny już od 2026 roku. Dla kobiet i mężczyzn. Senat już przegłosował, ale nie dla wszystkich grup zawodowych

Czy kolejna grupa zawodowa uzyska szczególne uprawnienia emerytalne? Toczą się prace na przepisami, które miałyby umożliwić niektórym osobom wcześniejsze zakończenie aktywności zawodowej. Nie każdego będzie obowiązywała granica 60 i 65 lat.

Pieniądze z subkonta ZUS i OFE po zmarłym mogą trafić do rodziny. ZUS wyjaśnia na jakich zasadach i co muszą zrobić spadkobiercy

W razie rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub śmierci osoby, dla której ZUS prowadzi subkonto, zgromadzone środki mogą zostać podzielone i wypłacone uprawnionym. Jeśli zmarły ukończył 65 lat i miał już przyznaną tzw. emeryturę docelową, pieniądze co do zasady nie podlegają dziedziczeniu. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy od wypłaty pierwszej emerytury docelowej minęło mniej niż trzy lata. Wtedy możliwa jest tzw. wypłata gwarantowana.

Nareszcie koniec tej opłaty - rząd podaje konkrety

Wreszcie został ogłoszony projekt ustawy, która definitywnie zniesie obowiązek tej przykrej opłaty obciążającej budżet niemal każdego gospodarstwa domowego, ale także przedsiębiorców korzystających z radia lub telewizora. Chodzi bowiem o zniesienie opłaty za abonament radiowotelewizyjny. Rząd, a konkretnie Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wreszcie ogłosiła konkrety.

Skomplikowane. Najpierw otrzymuje się świadczenie pielęgnacyjne. Potem oddaje. Można uprościć, ale traci się do 847 zł miesięcznie

W okresie przyznawania świadczenia wspierającego (kiedy nie wiadomo, czy osoba niepełnosprawna otrzyma odpowiednio dużo punktów poziomu potrzeby wsparcia), opiekun otrzymuje świadczenie pielęgnacyjne. Potem musi je oddać wstecznie, a za ten sam okres osoba niepełnosprawna ma świadczenie wspierające. Rząd podpowiada (za przepisami), że rodzina osoby niepełnosprawnej może wybrać świadczenie pielęgnacyjne rezygnując ze wspierającego. Tyle, że to się nie opłaca bo świadczenie pielęgnacyjne jest niższe od wspierającego (w jego maksymalnej wysokości).

REKLAMA

Nie jest źle. Świadczenie pielęgnacyjne z podwyżką o 99 zł. Tragedia w zasiłku pielęgnacyjnym 215,84 zł

Jak wygląda ranking świadczeń w 2026 r.? Zasiłek pielęgnacyjny nie będzie miał podwyżki (aż do początku 2028 r.). Jak rząd tłumaczy, dlatego, że 1 mln osób z zasiłkiem pielęgnacyjnym (większa część ze stopniem umiarkowanym niepełnosprawności) może się starać o świadczenie wspierające, które otrzymywało na koniec marca 2025 r. około 120 000 osób niepełnosprawnych (większa część beneficjentów ma stopień znaczny niepełnosprawności). Zupełnie inna sytuacja w 2026 r. (i kolejnych latach jest w świadczeniu pielęgnacyjnym (zarówno "starym" jak i "nowym"). W 2026 r. świadczenie to będzie podwyższone o 99 zł. To 3% podwyżka na 2026 r. Nie tak duża jak w latach minionych, kiedy mieliśmy galopująca inflację. Ale porównując z 0% podwyżki dla zasiłku pielęgnacyjnego, nie wygląda to źle. Opiekunowie osób niepełnosprawnych otrzymają w 2026 r. 3386 zł.

MOPS: Można dostać 6 zasiłków w 3 miesiące. Czytelnik: Nie można [List]

Wiele osób piszących do Infor.pl opisuje swoje doświadczenia co do teorii, że zostało wydane odgórne polecenie ograniczania świadczeń wypłacanych przez MOPS. Przykładowo w artykule publikujemy list czytelnika, który twierdzi, że ma informację o poleceniach wydawanych dla pracowników socjalnych w MOPS, aby starali się ograniczyć kwoty przeznaczane na świadczenia dla potrzebujących. Od czasu zaniżania punktacji w WZON co do świadczenia wspierającego (poziom potrzeby wsparcia) stale widzę na forach internetowych tego typu opinie. Jak w każdej teorii spiskowej nie wiadomo, kto miałby wydawać takie zalecenia oraz jak możliwe jest ich wdrożenie i kontrolowanie. Niemniej zjawisko takiego postrzegania MOPS, PZON. WZON, PFRON istnieje od lat i chyba się nasila od 2024 r. (prawdopodobnie z uwagi na powszechnie krytykowaną praktykę przyznawania punktów do świadczenia wspierającego).

Spadek i zachowek a obowiązki rodzinne. Przepisy po zmianach

Niedopełnianie obowiązków rodzinnych może wpływać na późniejsze kwestie dotyczące dziedziczenia. Niekiedy jednak odsunięcie krewnych od spadku nie należy do najłatwiejszych. Trzeba pamiętać o szeregu wymogów. Jakich?

Znalazłeś pracę, ale ją straciłeś? Nowe przepisy pozwalają bezrobotnym wrócić do zasiłku

1 czerwca 2025 roku weszła w życie nowa ustawa o rynku pracy, która wprowadza zmiany dotyczące powrotu do zasiłku dla bezrobotnych. Zgodnie z nowymi przepisami, osoba bezrobotna, która podjęła pracę lub rozpoczęła działalność gospodarczą, będzie mogła ponownie ubiegać się o zasiłek, jeśli spełni ustalone kryteria. Jakie? Oto szczegóły.

REKLAMA

W 2026 roku pracownik z najniższym wynagrodzeniem dostanie ponad 14 tys. zł za rozwiązanie umowy. Skąd ta kwota?

Na co mogą liczyć najniżej wynagradzani pracownicy w przypadku niespodziewanej utraty pracy? Obowiązujące przepisy jasno regulują ich prawa i obowiązki pracodawców. Należy do nich wypłata odprawy pieniężnej. Ale czy przysługuje każdemu?

Umiarkowany stopień niepełnosprawności. Co przysługuje [LISTA 2026]

Osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności nierzadko zastanawiają się nad tym, na jakiego rodzaju wsparcie mogą liczyć. Co daje orzeczenie? Jakie są przywileje w pracy? Czy w 2026 r. wzrosną kwoty dostępnych świadczeń i zasiłków? Co z kryteriami dochodowymi? Kto może dostać świadczenie wspierające z ZUS? Prezentujemy najważniejsze zasady w MOPS, PFRON i nie tylko.

REKLAMA