REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Niespodziewane nieszczęścia, problemy - czyli czym jest siła wyższa w polskim prawie?

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kamil Lorek
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Niespodziewane nieszczęścia, problemy - czyli czym jest siła wyższa w polskim prawie?
ShutterStock

REKLAMA

REKLAMA

Nieszczęścia chodzą po ludziach. Tak brzmi pewne przysłowie. Czasami w życiu zdarzają się niemiłe wydarzenia, problemy, które niespodziewanie potrafią się pojawić oraz utrudnić wykonanie zobowiązań umownych przez jedną ze stron. Niekiedy będą one mogły zostać uznane za vis maior, czyli tak zwaną siłę wyższą.

Niespodziewane sytuacje

Powszechnie wiadomym jest, iż zobowiązania umowne powinny być wykonywane. W innym razie należy ponieść odpowiedzialność za niewywiązywanie się z umów (np. kary umowne, obowiązek naprawienia szkody). 

REKLAMA

Niemniej jednak w życiu potrafią zaistnieć zupełnie niespodziewane wydarzenia, sytuacje, które skutkują tym, że nawet przy zachowaniu najwyższej staranności i wielkich chęci, spełnienie danego świadczenia w określonym czasie stanie się po prostu niemożliwe. Jednym z rozwiązań w takich sytuacji są regulacje dotyczące siły wyższej. 

Czym jest siła wyższa?

Pojęcie siły wyższej jest znane w prawie już od bardzo dawna. Warto nadmienić, że już starożytni Rzymianie w swoim systemie prawnym korzystali z tego zagadnienia. Obecnie w polskim prawie cywilnym nie ma legalnej definicji siły wyższej. Występuje ono jednak w doktrynie oraz orzecznictwie sądowym. Jej wystąpienie powoduje, że odpowiedzialność na podstawie ryzyka ulega wyłączeniu, choć nie jest wyłączona odpowiedzialność oparta na zasadzie winy. 

Zgodnie z judykaturą Sądu Najwyższego, siła wyższa to zdarzenie:

  • zewnętrzne – czyli niezwiązane z urządzeniem, z którego funkcjonowaniem związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza;
  • niemożliwe do przewidzenia – jego ryzyko wystąpienia jest znikome, czyli wyjątkowe, nadzwyczajne (wcale nie musi oznaczać tylko totalnej niemożliwości przewidzenia jakiegoś zdarzenia);
  • niemożliwe do zapobieżenia –  nie tylko samemu zjawisku, ale także i przede wszystkim jego szkodliwym skutkom;
Ważne

Koniecznym jest podkreślenie, że  wystąpienie vis maior może mieć miejsce wyłącznie wtedy gdy zostaną spełnione łącznie trzy powyższe przesłanki. W innym przypadku nie będzie to siła wyższa, a więc nie będą miały zastosowania przepisy prawne odnoszące się do tegoż zagadnienia. 

Nie zawsze mamy do czynienia z siłą wyższą

REKLAMA

Często jako przykład vis maior podaje się klęski żywiołowe. Jednakże jeżeli jakieś negatywne zjawisko pogodowe czasami występuje bądź może zaistnieć na danym terenie w określonym czasie, to wtedy nie będzie ono uznane za siłę wyższą, ponieważ jest możliwe do przewidzenia. 

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Gołoledź na drodze w grudniu w Polsce jest dla kierowców niebezpiecznym zjawiskiem, choć możliwym do przewidzenia. Nie można tego zakwalifikować jako siłę wyższą. Jednakże jeżeli zaistnieje ona np. w miesiącu lipcu to może być już inna ocena takiej potencjalnej gołoledzi w Polsce, ponieważ wtedy zjawisko to nie występuje. 

Należy zaznaczyć, iż nawet niemożliwa do przewidzenia katastrofa naturalna (np. wielkie trzęsienie ziemi w Polsce) niekoniecznie musi być zawsze uznana za vis maior. Należy jeszcze bowiem ocenić czy jego skutkom można było w danej indywidualnej sprawie zapobiec. O zaistnieniu omawianego pojęcia decyduje łączne spełnienie wszystkich trzech przesłanek, o których była mowa powyżej w tekście niniejszego tekstu. 

REKLAMA

Ponadto, warto podkreślić, iż czasami nawet wydarzenia dość niebezpieczne i nie tak często występujące mogą nie zostać uznane przez sąd za siłę wyższą. Można tutaj przytoczyć  wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2019 roku sygn. akt IV CSK 129/18:

 „Nie ma podstaw, aby nawet nasilone i ponadnormatywne opady deszczu w miesiącu lipcu 2010 r. uznać za siłę wyższą w rozumieniu art. 435 § 1 KC. Tego rodzaju zjawiska atmosferyczne, trwające nawet kilka dni, są wręcz normalne w miesiącach letnich i można uznać ich występowanie na terenie Polski za przewidywalne. Przepełnienie instalacji kanalizacyjnej i „wybicie” ścieków ze studzienki kanalizacyjnej oraz ich wylanie się na powierzchnię gruntu nie stanowi zatem okoliczności, za którą przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody nie odpowiada na podstawie art. 435 § 1 in fine KC”

Mając na uwadze bliższe wyjaśnienie analizowanego zagadnienia warto również przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 19 listopada 2019 roku sygn. akt III APa 15/19:

„Za przejawy siły wyższej uznaje się katastrofalne zjawiska wywołane działaniem sił natury, np. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, pożary lasów. Jako siłę wyższą traktuje się także akty władzy publicznej oraz zjawiska społeczne lub polityczne o skali katastrofalnej” 

W świetle powyższego koniecznym jest zaznaczenie, iż vis maior odnosi się nie tylko do natury, żywiołów. Jej przejawem mogą być także działania człowieka, ludzi np. w formie aktów władzy publicznej. W każdym jednak przypadku muszą być spełnione jednocześnie trzy podstawowe przesłanki (zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia, niemożliwe do zapobieżenia jego negatywnym skutkom). 

Legalnej definicji vis maior nie ma w żadnym z traktatów Unii Europejskiej. Niemniej jednak Trybunał Sprawiedliwości UE w swoim orzecznictwie wypowiada się na jej temat i również podkreśla, że musi być to zdarzenie nieprzewidywalne, nadzwyczajne, o nieuniknionych szkodliwych skutkach. 

Klauzula w umowie

Zawierając umowę zawsze warto umieścić w jej treści klauzulę siły wyższej. Umowa może zawierać własną definicję siły wyższej. Dzięki temu strony umowy doprecyzują co jest przez nich uznawane za vis maior, a co nie. Co więcej, w takiej klauzuli można zawęzić albo rozszerzyć zakres odpowiedzialności dłużnika oraz wprowadzić nowe środki ochrony prawnej stron w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Można to uczynić na podstawie i w granicach swobody umów. Zgodnie więc  z art. 3531 k.c. „Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.” Należy więc podkreślić, iż zawarte w umowie rozumienie tegoż pojęcia nie może naruszać właściwości zawartej umowy, ani przepisów ustawy, ani zasad współżycia społecznego. 

Wystąpienie vis maior może niejako usprawiedliwiać dłużnika. Przepisy kodeksu cywilnego odnoszą się do siły wyższej wprost albo pośrednio. W przepisie art. 435 §  1 k.c. mamy użyte pojęcie „siły wyższej”:

„Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.”

Zgodnie z treścią powyższego unormowania wystąpienie siły wyższej wyłącza odpowiedzialność za szkodę prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody. 

Z kolei w innym przepisie kodeksu cywilnego, tj. w art. 471 k.c. nie ma użytych słów siła wyższa. Niemniej jednak regulacja ta odnosi się do vis maior, ponieważ jest ona okolicznością, za którą dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. 

 „Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.”. 

Innym przykładem odniesienia się do siły wyższej w kodeksie cywilnym jest przepis art. 475 § 1 k.c., który brzmi:

„Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.”. 

Podsumowując, pojęcie siły wyższej jest ważnym zagadnieniem prawnym, które może mieć duże znaczenie w konkretnej, indywidualnej sprawie, ponieważ nieszczęścia, wypadki czasami się zdarzają. Nie zawsze muszą one jednak umożliwiać zastosowanie przepisów prawnych Kodeksu cywilnego odnoszących się do siły wyższej. 

Bibliografia:

  1. Dębiński A., Misztal-Konecka J., Wójcik M., Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2017 r.
  2. Radwański Z, Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2014 r.;
  3. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16, poz. 93, tj. Dz. U. 2023 poz. 1610;
  4. „Klauzula siły wyższej w umowach, część 2: siła wyższa a prawo międzynarodowe, [https://www.parp.gov.pl/component/content/article/62899:klauzula-sily-wyzszej-w-umowach-czesc-2-sila-wyzsza-a-prawo-miedzynarodowe], [dostęp w dniu 21.01.2024 r.];
  5. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13 grudnia 1979 r., za sygn. akt: 42/79, w sprawie Eierkontor;
  6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 19 listopada 2019 roku sygn. akt III APa 15/19;
  7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2019 roku sygn. akt IV CSK 129/18.
oprac. Wioleta Matela-Marszałek
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Źródło zewnętrzne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Sondaż partyjny na dzisiaj: Wyrównany wyścig KO i PiS. Konfederacja trzecią siłą

Gdyby wybory parlamentarne odbyły się w najbliższą niedzielę, na Koalicję Obywatelską oraz Prawo i Sprawiedliwość zagłosowałoby po 28,8 proc. wyborców – wynika z sondażu przeprowadzonego przez pracownię Opinia24. To pokazuje, że rywalizacja między tymi ugrupowaniami nadal pozostaje niezwykle zacięta.

Pełnopłatny urlop na opiekę nad chorym psem – to się naprawdę dzieje [przełomowy wyrok sądu]

W aktualnie obowiązujących przepisach kodeksu pracy nie zostało przewidziane zwolnienie od pracy czy urlop, celem sprawowania opieki nad chorym pupilem, nawet jeżeli – ze względu na jego stan zdrowia – wymagałby on całodobowej obecności opiekuna. Okazuje się jednak, że w pewnych okolicznościach – jeżeli właściciel psa, celem sprawowania nad nim opieki, skorzystał z urlopu bezpłatnego – możliwe jest odzyskanie przez niego równowartości 100 proc. utraconego przez niego, z powyższego powodu, wynagrodzenia. Orzekł o tym Sąd Rejonowy w Płońsku.

Rząd potwierdza: Opiekun osoby niepełnosprawnej bez odsetek od świadczenia pielęgnacyjnego. Zwrot. Świadczenie wspierające [stopień znaczny]

Panie redaktorze dlaczego nikt nie pisze i o tym się nie mówi o odsetkach, które trzeba było zapłacić za te miesiące które pobierało się świadczenie pielęgnacyjne i które trzeba było zwrócić do MOPS.

ZUS: Zbędne drugie przeliczenie emerytury. Dlatego tylko raz stosuje się tabele średniego średniego dalszego trwania życia

REKLAMA

Zasiłek pielęgnacyjny z MOPS, dodatek z ZUS i termin na wniosek [Wyrok NSA]

Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, iż 3-miesięczny termin na złożenie wniosku o zasiłek pielęgnacyjny nie ulega zawieszeniu na czas przysługiwania osobie niepełnosprawnej innego, konkurencyjnego świadczenia. W tym przypadku chodziło o dodatek pielęgnacyjny.

500 plus dla małżeństw z 50-letnim stażem? Nowe świadczenie jest już coraz bliżej!

Czy pary z 50-letnim stażem małżeńskim otrzymają jednorazowe wsparcie finansowe od państwa? Trwają intensywne prace nad petycją dotyczącą tzw. „500 plus dla małżeństw” – nowego świadczenia, które miałoby docenić trwałość długoletnich związków. Sejmowa Komisja Petycji analizuje projekt ustawy przewidujący wypłaty od 5000 do nawet 8000 zł w zależności od liczby wspólnie przeżytych lat.

Sąd nakazał przeliczenia emerytury. ZUS to zrobił, ale odliczył wcześniej pobrane emerytury

Infor.pl udostępnia czytelnikom miejsce na naszym portalu. Dziś list czytelnika, który od dekady toczy (z niezadawalającym efektem) boje o ponowne przeliczenie swojej emerytury. Ponowne przeliczanie emerytur stało się medialnym tematem po słynnych wyroku TK z 4 czerwca 20224 r. (słynnym bo daje podwyżki emerytury i wyrównania nawet do 64 000 zł dla około 200 000 osobom, ale nie można z tego skorzystać bez pojedynku z ZUS w sądzie bo wyrok nie jest opublikowany w Dzienniku Ustaw). Nasz czytelni walczy o przeliczenie emerytury dużo wcześniej niż pojawił się ten wyrok. Oto jego historia.

O ile wzrośnie świadczenie pielęgnacyjne w 2026 roku?

Opiekunowie osób z niepełnosprawnościami czekają na ostateczną decyzję rządu w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia. To właśnie od wzrostu minimalnej płacy zależy kwota świadczenia pielęgnacyjnego w 2026 roku.

REKLAMA

375 zł miesięcznie dla wdów i wdowców? Senat rozpatruje nowelizację ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej

W Senacie procedowana jest petycja, która zakłada przyznanie wdowom i wdowcom po działaczach opozycji antykomunistycznej świadczenia w wysokości 375 zł miesięcznie. To zmodyfikowany postulat, który zyskał poparcie Urzędu ds. Kombatantów. Trwają konsultacje z resortami finansów i rodziny.

Komunikat ZUS: Te emerytki po 65 urodzinach będą miały z urzędu podwyższoną emeryturę. Po przeliczeniu więcej nawet o kilkaset złotych miesięcznie

ZUS informuje, że kobiety pobierające okresową emeryturę kapitałową po osiągnięciu męskiego powszechnego wieku emerytalnego (65 lat) będą miały z urzędu przeliczone świadczenie. Na przeliczeniu mogą zyskać nawet kilkaset złotych miesięcznie.

REKLAMA