Renta wdowia tylko dla wybranych – te wdowy i wdowcy będą zaskoczeni 1 lipca 2025 r., bo nie otrzymają świadczenia od ZUS

• Trwa nabór wniosków o tzw. rentę wdowią, a jej pierwsze wypłaty wdowy i wdowcy otrzymają już w lipcu br., ale – nie wszyscy
• Renta wdowia nie dla młodych wdów i wdowców (nawet jeżeli zostały/-li sami z dzieckiem)
• Renta wdowia nie dla wdowy (lub odpowiednio – wdowca) „porzuconej"/-go" przez współmałżonka (lub odpowiednio – współmałżonkę)
• Renta wdowia – w jakiej wysokości będzie przysługiwać? 

Trwa nabór wniosków o tzw. rentę wdowią, a jej pierwsze wypłaty wdowy i wdowcy otrzymają już w lipcu br., ale – nie wszyscy

Od 1 stycznia 2025 r. można wnioskować o tzw. rentę wdowią, która – choć nazwa sugerowałaby, że powinna dotyczyć wszystkich wdów (jak i wdowców) – sprowadza się do zmiany zasad pobierania świadczeń emerytalno-rentowych przez seniorki i seniorów, polegając na dopuszczeniu możliwości pobierania przez nich kilku świadczeń emerytalno-rentowych jednocześnie. Dodatkowych pieniędzy – w przypadku śmierci męża lub odpowiednio – żony – w ramach renty wdowiej, nie otrzymają zatem osoby, które zostały wdowami lub odpowiednio – wdowcami, w młodszym wieku.

Seniorki i seniorzy, którzy spełniają określone warunki ustawowe i (począwszy od 1 stycznia 2025 r.) złożą stosowny wniosek do ZUS – w ramach ww. renty wdowiej – jeszcze w 2025 r. (a konkretniej od miesiąca, w którym zostanie złożony wniosek o ustalenie zbiegu świadczeń, jednak nie wcześniej niż od 1 lipca 2025 r.) – będą mogli pobierać dwa albo nawet trzy świadczenia emerytalno-rentowe jednocześnie.

Zgodnie z ustawą z dnia 26.07.2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw – renta wdowia, przysługiwać będzie wdowie i odpowiednio – wdowcowi, któremu przysługuje prawo do:

• renty rodzinnej po zmarłym małżonku lub odpowiednio – małżonce oraz
• własnego świadczenia emerytalno-rentowego – tj. emerytury, emerytury rolniczej, emerytury z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin, emerytury wojskowej, emerytury policyjnej, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym renty szkoleniowej, renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, renty rolniczej szkoleniowej, renty z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin, wojskowej renty inwalidzkiej albo policyjnej renty inwalidzkiej,

i która/y spełnia ponadto następujące warunki:

• ma co najmniej 60 lat (w przypadku kobiet) lub odpowiednio – 65 lat (w przypadku mężczyzn),
• do dnia śmierci małżonka/małżonki pozostawała/pozostawał z nim/z nią we wspólności małżeńskiej,
• nabyła/nabył prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku/małżonce nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego, czyli przed ukończeniem 55 lat (w przypadku kobiet) lub odpowiednio – 60 lat (w przypadku mężczyzn) oraz 
• nie pozostaje obecnie w związku małżeńskim.

Renta wdowia nie dla młodych wdów i wdowców (nawet jeżeli zostały/-li sami z dzieckiem)

Wszystkie ww. warunki ustawowe muszą przy tym być spełnione łącznie, a zatem – na rentę wdowią, nie mają co liczyć wdowy i wdowcy, którzy nie osiągnęli powszechnego wieku emerytalnego. Wiek ten wynosi odpowiednio 60 lat (w przypadku kobiet) i 65 lat (w przypadku mężczyzn).

Renty wdowiej – co do zasady (bo z zastrzeżeniem omówionego dalej wyjątku) – nie otrzymają zatem osoby, których współmałżonkowie zmarli przed osiągnięciem przez nich wieku emerytalnego (i nie ma przy tym znaczenia czy wychowują dzieci, których ojcem lub matką był zmarły współmałżonek lub odpowiednio – współmałżonka). Jest jednak pewien wyjątek od powyższej reguły. Na rentę wdowią mogą liczyć osoby, których współmałżonek (lub odpowiednio – współmałżonka) zmarł (lub odpowiednio – zmarła) nie wcześniej niż na 5 lat przed osiągnięciem przez nich wieku emerytalnego, ponieważ jedną z przesłanek przysługiwania renty wdowiej jest: nabycie prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku/małżonce nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego, czyli co do zasady – przed ukończeniem 55 lat (w przypadku kobiet) lub odpowiednio – 60 lat (w przypadku mężczyzn). Jeżeli zatem np. kobieta owdowieje na 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego i nabędzie prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu, następnie – po osiągnięciu przez nią wieku emerytalnego (a zatem – w zależności od jej wieku – być może nie od razu w styczniu 2025 r., ale w terminie późniejszym) – będzie mogła ubiegać się o rentę wdowią. 

Potwierdza to (opublikowana na stronie internetowej resortu) odpowiedź Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej udzielona na pytanie: „Razem z mężem pracowaliśmy w Policji i dwa lata temu przeszliśmy na emerytury. Mąż zmarł w tamtym roku. Aktualnie mam 58 lat. Czy nabędę prawo do renty wdowiej?”, zgodnie z którą: W przypadku ww. kobiety – nie będzie możliwości pobierania dwóch świadczeń (w ramach renty wdowiej) już od lipca 2025 r. Jednak z chwilą osiągnięcia przez nią 60 lat – możliwość taka powstanie, pod warunkiem, że jej emerytura albo renta rodzinna po mężu nie przekroczy trzykrotności miesięcznej kwoty najniższej emerytury.

Renta wdowia nie dla wdowy (lub odpowiednio – wdowca) „porzuconej"/-go" przez współmałżonka (lub odpowiednio – współmałżonkę)

Kolejnym z warunków, który musi spełniać wdowa lub odpowiednio – wdowiec, aby nabyć prawo do renty wdowiej jest – pozostawanie ze zmarłym małżonkiem lub odpowiednio – małżonką, do dnia jego lub odpowiednio – jej śmierci, we wspólności małżeńskiej. 

Owa „wspólność małżeńska” nie jest tym samym co ustawowa wspólność majątkowa, o której mowa w art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, która polega na tym, że – z chwilą zawarcia małżeństwa, każdy przedmiot majątkowy nabyty w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, „wchodzi” do majątku wspólnego małżonków, czyli staje się własnością zarówno żony, jak i męża. 

Wspólność małżeńska, o której mowa w art. 95a ust. 2 pkt 2, dodanym do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawą z dnia 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw – tj. której istnienie w dniu śmierci małżonka lub odpowiednio małżonki, stanowi jedną z przesłanek przysługiwania renty wdowiej – nie została zdefiniowana w żadnym akcie prawnym (nie posiada swojej definicji legalnej). 

Jej znaczenia należy poszukiwać w orzecznictwie sądowym. I tak:

1. zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2000 r. (sygn. akt II UKN 552/99) – okoliczności dotyczące istnienia albo nieistnienia rzeczywistej „wspólności małżeńskiej”, powinny być badane z uwzględnieniem uczuciowej motywacji zachowań małżonków.

Istnienie pomiędzy małżonkami wspólności małżeńskiej jest zatem niezależne od istnienia pomiędzy nimi ustawowej wspólności majątkowej. Wspólność małżeńska może zatem istnieć pomiędzy małżonkami zarówno w przypadku istnienia pomiędzy nimi wspólności majątkowej, jak i w przypadku zawarcia przez małżonków intercyzy (ustanawiającej pomiędzy nimi rozdzielność majątkową);

2. w wyroku z dnia 6 marca 1997 r. (sygn. akt II UKN 17/97) – Sąd Najwyższy uznał z kolei, iż wspólność małżeńska „oznacza rzeczywisty związek łączący małżeństwo, obejmujący wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, wspólne pożycie, wierność i pomoc we współdziałaniu dla dobra założonej przez siebie rodziny”.

Jeżeli zatem np. zmarły mąż, przed śmiercią, „porzucił” żonę dla innej kobiety (lub odpowiednio – zmarła żona, przed śmiercią, „porzuciła” męża dla innego mężczyzny) – zgodnie z art. art. 95a ust. 2 pkt 2, dodanym do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawą z dnia 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw – nie będzie jej (lub odpowiednio – jemu) przysługiwała renta wdowia, nawet jeżeli formalnie – w dniu śmierci zmarłego małżonka (lub odpowiednio – małżonki) – będą nadal pozostawać w małżeństwie. Nie będzie tu również miało znaczenia – czy taka owdowiała kobieta lub owdowiały mężczyzna, będzie miał zasądzone alimenty po zmarłym mężu lub odpowiednio – żonie. Zasądzenie takich alimentów (lub ustalenie ich ugodą sądową) – pomimo nieistnienia między małżonkami, w dniu śmierci jednego z nich, wspólności małżeńskiej – uprawnia do renty rodzinnej (w myśl art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), ale nie będzie uprawniało do renty wdowiej. 

Zgodnie z ww. art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – „Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w ust. 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.”

W tym miejscu, należy sobie zadać pytanie – w jaki sposób ZUS, decydując o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia – zamierza weryfikować czy małżonkowie, w dniu śmierci jednego z nich – pozostawali w ww. wspólności małżeńskiej (i jakie były ich uczuciowe motywy tego, że np. nie zamieszkiwali razem)? Czy dojdzie do tak kuriozalnych sytuacji, że będzie przesłuchiwał świadków (np. sąsiadów lub rodzinę) na okoliczność wspólnego zamieszkiwania małżonków?

Więcej na ten temat można przeczytać w poniższym artykule: 

Renta wdowia – w jakiej wysokości będzie przysługiwać? 

Osoby, które spełniają łącznie wszystkie ww. przesłanki ustawowe uprawniające do przyznania renty wdowiej – od miesiąca, w którym złożą wniosek o ustalenie zbiegu świadczeń z rentą rodzinną (nabór wniosków rozpoczął się 1 stycznia 2025 r.), jednak nie wcześniej niż od 1 lipca 2025 r. – będą mogły otrzymywać, według własnego wyboru (czyli w zależności od tego, który wariant będzie dla niej lub dla niego korzystniejszy):

• 100% renty rodzinnej oraz 15% własnego świadczenia albo
• 100% własnego świadczenia oraz 15% renty rodzinnej.

Przez rentę rodzinną, rozumiana jest przy tym nie tylko renta rodzinna wypłacana przez ZUS, ale również renta rodzinna wypłacana przez inne organy emerytalno-rentowe, tj. renta rodzinna dla rolników, a także wojskowa oraz policyjna renta rodzinna.

Wdowa lub odpowiednio wdowiec, której poza rentą rodzinną po zmarłym małżonku lub odpowiednio – małżonce oraz własnej emerytury, przysługuje ponadto prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową – jeżeli spełnia ww. warunki (określone dla przypadku zbiegu dwóch świadczeń) w zakresie wieku, pozostawania ze zmarłym małżonkiem/małżonką we wspólności małżeńskiej, wieku, w którym nabyła/nabył prawo do renty rodzinnej oraz stanu cywilnego – może nawet nabyć prawo do pobierania trzech świadczeń jednocześnie (w wybranej przez siebie konfiguracji):

• 100% renty rodzinnej, 15% emerytury i 50% renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego albo
• 100% emerytury, 15% renty rodzinnej i 50% renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego albo
• 100% renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, 15% renty rodzinnej i 50% emerytury.

Zasady te, będą miały również zastosowanie w przypadku prawa do renty rodzinnej oraz zbiegu świadczeń, o których mowa w przepisach ustawy z dnia 29.05.1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.

Więcej na temat maksymalnej wysokości świadczeń, które będą mogły być wypłacane w ramach ww. zbiegu, można przeczytać w poniższym artykule: 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 26.07.2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r., poz. 1243 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2809)