ZUS może zmniejszyć a nawet zawiesić emeryturę/rentę przez dodatkową pracę. Na to seniorzy muszą uważać! Oto zasady rozliczania przychodu

• Świadczenia podlegające zmniejszeniu lub zawieszeniu
• Rodzaje przychodu wpływające na świadczenia
• Wyjątki od zasad ograniczania świadczeń
• Obowiązki emerytów i rencistów. O tym muszą pamiętać
• Limity przychodu a redukacja świadczeń
• Metoda zmniejszania emerytury lub renty
• Specyficzne zasady dla emerytury pomostowej i nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego
• Przygotowanie do rozliczenia rocznego świadczeń
• Podstawa prawna

Jeśli osoba pobierająca emeryturę lub rentę osiąga dodatkowe przychody z pracy objętej obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym (np. umowa o pracę), jej świadczenie może zostać zmniejszone lub zawieszone.

Świadczenia podlegające zmniejszeniu lub zawieszeniu

Ograniczenia w wypłacie, polegające na zmniejszeniu lub całkowitym zawieszeniu świadczenia, mogą dotyczyć szerokiego katalogu świadczeń pieniężnych przyznawanych w ramach systemu ubezpieczeń społecznych. Zalicza się do nich: emerytura, emerytura pomostowa, renta socjalna, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, renta z tytułu niezdolności do pracy (w tym ta związana z wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy sprzed 1 stycznia 2003 roku oraz chorobą zawodową). Ponadto, regulacje te obejmują rentę inwalidy wojskowego, o ile niezdolność do pracy nie jest związana ze służbą wojskową, a także rentę rodzinną po takim inwalidzie, jeśli jego śmierć nie miała związku ze służbą wojskową. Ograniczenia dotyczą również standardowej renty rodzinnej.

Rodzaje przychodu wpływające na świadczenia

Kluczowym czynnikiem decydującym o możliwości zawieszenia lub zmniejszenia świadczenia jest osiągany przychód z działalności, która obliguje do odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne. Do źródeł takiego przychodu zalicza się m.in.: zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, umowy zlecenia lub agencyjnej, a także inne umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu. Regulacje te obejmują także przychody z umów-zleceń, agencyjnych, o świadczenie usług lub umów o dzieło, jeśli zostały zawarte z własnym pracodawcą lub gdy praca jest wykonywana na jego rzecz. Ponadto, istotne są przychody z pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu, pracy nakładczej, pracy w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i spółdzielniach kółek rolniczych, odpłatnej pracy podczas kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, stypendium sportowego, sprawowania mandatu posła, posła do Parlamentu Europejskiego, senatora oraz wynagrodzenia za pełnienie funkcji członka rady nadzorczej. Wlicza się również dochody ze służby w formacjach mundurowych, działalności wykonywanej za granicą oraz różnego rodzaju świadczeń związanych z niezdolnością do pracy, takich jak zasiłki chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, świadczenia i zasiłki rehabilitacyjne oraz wyrównawcze. Świadczenie może zostać zawieszone lub zmniejszone również wtedy, gdy osoba osiąga przychód z dodatkowej pracy, nawet jeśli jest wyłączona z obowiązku ubezpieczeń społecznych ze względu na pobieranie emerytury lub renty, albo gdy nie musi opłacać składek z tytułu tej dodatkowej pracy, ponieważ już opłaca je z innego tytułu. Przy ustalaniu przychodu, od którego zależy zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia, pod uwagę bierze się kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W przypadku pozarolniczej działalności, jest to przychód będący podstawą wymiaru tych składek.

Wyjątki od zasad ograniczania świadczeń

Istnieją sytuacje, w których świadczenie nie podlega zmniejszeniu ani zawieszeniu, niezależnie od wysokości osiąganego przychodu. Ograniczenia nie mają zastosowania, gdy osoba ma ustalone prawo do emerytury i jednocześnie osiągnęła powszechny wiek emerytalny, czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Co istotne, osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego uprawnia do pobierania w pełnej wysokości także innego, korzystniejszego świadczenia (np. renty rodzinnej), bez względu na wysokość zarobków. Ponadto, zasady te nie dotyczą osób uprawnionych do emerytury częściowej. Wyjątki obejmują również osoby mające prawo do renty inwalidy wojennego z tytułu pobytu w obozie lub miejscach odosobnienia, bądź renty rodzinnej po takim inwalidzie, a także uprawnionych do renty inwalidy wojskowego w związku ze służbą wojskową lub renty rodzinnej po żołnierzu, którego śmierć nastąpiła w związku ze służbą wojskową. W przypadku, gdy emeryt w wieku emerytalnym podejmuje zatrudnienie po przyznaniu emerytury, jego świadczenie nie jest obniżane. Należy jednak pamiętać, że jeśli emeryt kontynuuje pracę na podstawie tego samego stosunku pracy co przed przejściem na emeryturę, wypłata emerytury zostaje zawieszona niezależnie od wysokości zarobków, aż do momentu rozwiązania stosunku pracy i złożenia wniosku o wznowienie wypłaty.

Obowiązki emerytów i rencistów. O tym muszą pamiętać

Osoba ubiegająca się o emeryturę lub rentę, która wie, że będzie osiągać dodatkowe dochody, powinna zaznaczyć ten fakt we wniosku. Jeśli praca zarobkowa zostanie podjęta już po przyznaniu świadczenia, emeryt lub rencista ma obowiązek niezwłocznie poinformować o tym fakcie oraz o wysokości osiąganego przychodu, korzystając np. z formularza ZUS EROP. Ponadto, co roku, do końca lutego, należy dostarczyć zaświadczenie o wysokości przychodu za poprzedni rok kalendarzowy, co umożliwia prawidłowe rozliczenie świadczenia. Niedopełnienie obowiązku informowania o przychodach skutkuje koniecznością zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres trzech lat wstecz. W przypadku, gdy świadczeniobiorca powiadomił o osiąganych przychodach, obowiązek zwrotu dotyczy tylko ostatniego roku.

Limity przychodu a redukacja świadczeń

Wysokość osiąganego przychodu determinuje sposób postępowania ze świadczeniem. Jeśli zakładany przychód nie przekroczy 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, świadczenie jest wypłacane w pełnej wysokości. W przypadku, gdy przychód przekroczy 70 proc., lecz nie będzie wyższy niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, świadczenie zostanie zmniejszone. Natomiast przekroczenie granicy 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia skutkuje całkowitym zawieszeniem wypłaty świadczenia. Kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia są ogłaszane kwartalnie przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Metoda zmniejszania emerytury lub renty

Jeśli zarobki przekroczą 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia, ale mieszczą się w limicie 130 proc., świadczenie ulega zmniejszeniu. Na podstawie informacji o podjęciu pracy i osiąganiu przychodu wydawana jest decyzja o zmniejszeniu świadczenia, określająca jego kwotę i datę wejścia w życie, zazwyczaj od miesiąca wydania decyzji lub następnego. Ostateczne rozliczenie następuje po zakończeniu roku kalendarzowego. Kwotę, o którą obniża się emeryturę lub rentę, ustala się poprzez odjęcie od przychodu tzw. niższej kwoty granicznej (70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia). Jeśli obliczona różnica jest wyższa niż kwota maksymalnego zmniejszenia, to świadczenie obniżane jest o tę maksymalną kwotę. W przypadku renty rodzinnej, gdy przychód osiąga tylko jedna z osób uprawnionych, zmniejszeniu podlega wyłącznie część renty przysługująca tej osobie. Kwota tego zmniejszenia nie może przekroczyć kwoty maksymalnego zmniejszenia ustalonej proporcjonalnie do liczby uprawnionych.

Specyficzne zasady dla emerytury pomostowej i nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego

Do emerytury pomostowej oraz nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego stosuje się ogólne zasady zawieszania i zmniejszania, takie jak dla emerytur i rent. Istnieją jednak szczególne wyjątki. Prawo do emerytury pomostowej jest zawieszane bez względu na wysokość przychodu, jeśli uprawniony podejmie pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienioną w ustawie o emeryturach pomostowych. W przypadku nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, jego prawo ulega zawieszeniu, także bez względu na wysokość przychodu i charakter pracy (nawet innej niż nauczycielska), jeśli uprawniony podejmie zatrudnienie w placówkach takich jak publiczne lub niepubliczne przedszkola, szkoły lub placówki kształcenia ustawicznego, wskazanych w Karcie Nauczyciela i ustawie o systemie oświaty.

Przygotowanie do rozliczenia rocznego świadczeń

Przed dokonaniem rozliczenia rocznego emerytury lub renty, ustala się, czy dla świadczeniobiorcy korzystniejsze jest rozliczenie roczne czy miesięczne, analizuje się kwestię ewentualnej dobrowolnej wpłaty na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, weryfikuje się ciągłość zatrudnienia u tego samego pracodawcy co przed przejściem na emeryturę, datę osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, wysokość wypłaconego świadczenia oraz aktualne kwoty graniczne przychodu.

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 roku w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury lub renty,
• Ustawa z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ,
• Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych,
• Ustawa z dnia 29 maja 1974 roku o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin,
• Ustawa z dnia 22 maja 2009 roku o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych,
• Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych.