Procedura orzekania o niepełnosprawności w 2025 roku – co warto wiedzieć

• Czym zajmuje się komisja wydająca orzeczenie o niepełnosprawności?
• Kto może uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności?
• Jak wygląda komisja orzekająca o niepełnosprawności – krok po kroku
• Ile czeka się na orzeczenie? Terminy i wyjątki
• Jak przygotować się do komisji?
• Czy można się odwołać?
• Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czym zajmuje się komisja wydająca orzeczenie o niepełnosprawności?

Orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wydają powiatowe i miejskie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności (PZON). To one stanowią najważniejszy organ w procesie formalnego potwierdzania niepełnosprawności.

W skład zespołu orzekającego wchodzi co najmniej trzech specjalistów:

• Przewodniczący zespołu – zawsze jest to lekarz.
• Co najmniej dwóch członków zespołu – spośród których co najmniej jeden musi być lekarzem. Pozostali członkowie to psycholog, pedagog, pracownik socjalny lub doradca zawodowy, dobierani w zależności od indywidualnego charakteru sprawy i potrzeb wnioskodawcy.

Ważne: W przypadku orzekania o niepełnosprawności dzieci, w składzie zespołu obligatoryjnie musi znaleźć się lekarz, pedagog i psycholog. Pracownik socjalny nie jest w tym przypadku członkiem obligatoryjnym.

Zespół ocenia stan zdrowia wnioskodawcy, biorąc pod uwagę nie tylko diagnozę choroby, ale przede wszystkim to, jak stan zdrowia przekłada się na ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu, potrzebę pomocy lub brak zdolności do pracy. Wszystkie osoby zasiadające w komisji muszą mieć odpowiednie uprawnienia nadane przez wojewodę i odbyć specjalistyczne szkolenie.

Kto może uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności?

O orzeczenie o stopniu niepełnosprawności może ubiegać się każda osoba, której stan zdrowia w istotny sposób utrudnia codzienne funkcjonowanie. Chodzi nie tylko o osoby z poważnymi schorzeniami fizycznymi czy psychicznymi, ale również o tych, którzy zmagają się z ograniczeniami przewlekłymi, choć niekoniecznie widocznymi na pierwszy rzut oka. W praktyce są to osoby, które:

• doświadczają trwałych lub długotrwałych problemów zdrowotnych – zarówno w wyniku choroby, wypadku, jak i pogarszającego się stanu organizmu z wiekiem,
• potrzebują pomocy innych osób w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak ubieranie się, poruszanie po mieszkaniu, przygotowywanie posiłków czy utrzymanie higieny,
• nie są w stanie podjąć lub kontynuować pracy zarobkowej, ponieważ ich stan zdrowia wyklucza aktywność zawodową w całości lub w określonym zakresie,
• wymagają stałej lub długoterminowej opieki – na przykład ze strony rodziny, opiekuna prawnego, pracownika socjalnego czy instytucji pomocowych.

Co ważne, nie trzeba mieć zdiagnozowanej jednej konkretnej choroby – liczy się ogólny wpływ stanu zdrowia na życie i samodzielność. Komisja nie bada więc tylko dokumentacji medycznej, ale ocenia też realne ograniczenia, z jakimi zmaga się wnioskodawca.

Obowiązują trzy stopnie niepełnosprawności: lekki, umiarkowany i znaczny. Każdy z nich ma określone kryteria funkcjonalne oraz skutki prawne. Poniższa tabela wyjaśnia podstawowe różnice:

Stopień niepełnosprawności	Charakterystyka stanu zdrowia	Skutki funkcjonalne	Przykładowe, charakterystyczne uprawnienia i ulgi
Lekki	Utrata sprawności organizmu nieznacznie ograniczająca zdolność do pracy lub samodzielnego funkcjonowania	Osoba może pracować i funkcjonować samodzielnie, ale z pewnymi ograniczeniami	Niektóre ulgi lokalne, pierwszeństwo w zatrudnieniu w zakładach pracy chronionej, ulgi transportowe (regionalne)
Umiarkowany	Znaczne ograniczenie sprawności organizmu; możliwa praca tylko w warunkach chronionych lub z pomocą innych osób	Osoba wymaga częściowej pomocy w codziennym życiu lub przy pracy	Krótszy czas pracy, dodatkowy urlop, dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych, zasiłek stały (kryteria dochodowe), karta parkingowa (spełniając kryteria)
Znaczny	Poważne upośledzenie sprawności; osoba niezdolna do pracy, samodzielnej egzystencji i wymagająca stałej opieki	Osoba niezdolna do samodzielnego życia, potrzebuje pomocy w większości czynności	Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego (dla opiekuna), zasiłek pielęgnacyjny (spełniając kryteria), dodatek pielęgnacyjny z ZUS, darmowe przejazdy (niektóre, lokalnie)

O przyznaniu konkretnego stopnia decyduje nie tylko diagnoza, ale przede wszystkim wpływ choroby na życie codzienne i samodzielność. Ten sam stan chorobowy może skutkować różnym stopniem niepełnosprawności – zależnie od przebiegu i skutków.

Jak wygląda komisja orzekająca o niepełnosprawności – krok po kroku

U wielu osób sama myśl o komisji ds. orzekania o niepełnosprawności budzi stres i niepewność. Tymczasem cały proces przebiega według jasno określonych zasad. Znajomość poszczególnych etapów może zmniejszyć napięcie i ułatwić spokojne przejście przez procedurę.

Poniżej przedstawiamy krok po kroku, jak w 2025 roku wygląda procedura orzekania o niepełnosprawności. Podpowiadamy również, jakie pytania mogą paść podczas komisji.

1. Zawiadomienie o terminie komisji

Po złożeniu kompletnego wniosku wraz z załącznikami osoba zainteresowana otrzymuje wezwanie na komisję (zwykle pocztą tradycyjną). Termin badania jest wyznaczany z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem.

Stawiennictwo jest obowiązkowe, chyba że w przypadku uzasadnionej niemożności stawiennictwa (potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim) komisja zdecyduje o wydaniu orzeczenia na podstawie wyłącznie zgromadzonej dokumentacji.

2. Przegląd dokumentacji medycznej

Lekarz orzecznik analizuje:

• zaświadczenie lekarskie (ważne maks. 30 dni),
• dokumentację medyczną (badania, konsultacje, wypisy ze szpitali),
• ewentualne opinie psychologiczne lub środowiskowe.

Jeśli lekarz orzecznik nie posiada wystarczającej wiedzy specjalistycznej (np. w zakresie neurologii lub psychiatrii), ma obowiązek kierować się zasadą staranności zawodowej, czyli:
– dokładnie analizować dokumenty,
– ewentualnie zasięgnąć opinii innego specjalisty,
– lub poprosić o uzupełnienie dokumentacji.

3. O co pyta lekarz orzecznik podczas komisji?

Lekarz nie skupia się na samej chorobie, ale na tym, jak przekłada się ona na codzienne funkcjonowanie. Pytania mają charakter standaryzowany. Oznacza to, że komisja orzekająca zadaje wszystkim pacjentom podobny zestaw pytań, oparty na ustalonych wcześniej kryteriach. Celem nie jest rozmowa swobodna, lecz obiektywna ocena, czy osoba spełnia przesłanki do orzeczenia.

Przykładowe pytania lekarza orzecznika:

Przeczytaj także:

4. Badanie lekarskie

Badanie lekarskie ma charakter uproszczony i służy ocenie sprawności fizycznej i psychicznej. Lekarz może poprosić np. o:

• przejście kilku kroków,
• wstanie z krzesła,
• podniesienie kończyn,
• prostą interakcję w rozmowie.

W przypadku dzieci w skład komisji musi wchodzić nie tylko lekarz, ale także psycholog, pedagog lub pracownik socjalny. Obowiązkowa jest też obecność opiekuna prawnego.

W przypadku dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną komisja może zostać rozszerzona o specjalistę (np. psychologa), a w razie potrzeby pacjent może być reprezentowany przez opiekuna.

Ile czeka się na orzeczenie? Terminy i wyjątki

Orzeczenie zostanie wydane w ciągu 14 dni kalendarzowych od dnia posiedzenia. Możesz je odebrać na dwa sposoby:

• listownie – zostanie wysłane na adres wskazany we wniosku,
• osobiście w siedzibie zespołu orzekającego – jeśli wybierasz tę formę, poinformuj o tym komisję jeszcze przed wysyłką, najlepiej w dniu posiedzenia.

Zespół przeanalizuje całość dostarczonej dokumentacji. Jeśli okaże się, że czegoś brakuje:

• otrzymasz pisemną prośbę o uzupełnienie dokumentów wraz z wyznaczonym terminem,
• jeśli nie doślesz wymaganych informacji w terminie, sprawa zostanie pozostawiona bez rozpoznania, czyli orzeczenie nie zostanie wydane.

W przypadku niejasności lub sprzecznych informacji w dokumentach:

• zespół może skierować Cię na bezpłatne badania specjalistyczne do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności,
• może też poprosić, byś samodzielnie wykonał dodatkowe badania i dostarczył ich wyniki do akt sprawy.

Jak przygotować się do komisji?

Aby zwiększyć szansę na korzystne orzeczenie:

• uporządkuj i zabierz pełną dokumentację (najlepiej chronologicznie),
• opisz problemy w codziennym życiu, również te psychiczne (np. lęki, depresja, wycofanie),
• mów konkretnie i szczerze – zamiast "jakoś sobie radzę" powiedz: "nie mogę samodzielnie się ubrać".

Dobrze przygotowany opis funkcjonowania to jedno z najważniejszych narzędzi w rękach wnioskodawcy.

Czy można się odwołać?

Tak. Jeśli orzeczenie nie spełnia oczekiwań, wnioskodawca może w ciągu 14 dni od daty doręczenia decyzji złożyć odwołanie do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności.

Kolejnym etapem, w przypadku utrzymania decyzji, jest odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych – w ciągu 30 dni.

Komisja ds. orzekania o niepełnosprawności w 2025 roku, podobnie jak w latach poprzednich działa na podstawie przepisów, które wymagają nie tylko analizy dokumentacji, ale przede wszystkim oceny funkcjonowania osoby w codziennym życiu. Lekarz orzecznik nie ogranicza się do diagnozy – jego rolą jest określenie, jak bardzo choroba ogranicza samodzielność, mobilność, możliwość pracy czy relacji społecznych. Dobrze przygotowany wniosek i świadoma postawa podczas komisji mogą mieć kluczowe znaczenie dla decyzji o przyznaniu świadczeń i ulg.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Co zabrać na komisję orzeczniczą?

Na komisję należy zabrać:

• oryginał wniosku (jeśli był składany elektronicznie – potwierdzenie),
• ważne zaświadczenie lekarskie (wydane nie wcześniej niż 30 dni przed złożeniem wniosku),
• pełną dokumentację medyczną: wyniki badań, opinie specjalistów, wypisy ze szpitala, orzeczenia psychologiczne (jeśli dotyczy),
• dokument tożsamości,
• w przypadku dzieci – książeczkę zdrowia dziecka oraz opinie z przedszkola/szkoły.

Dobrze jest także przygotować spis trudności w codziennym funkcjonowaniu, który pomoże precyzyjnie odpowiadać na pytania orzecznika.

Czy trzeba stawić się osobiście na komisję ZON?

W większości przypadków tak – obecność jest obowiązkowa. Wyjątki zdarzają się wtedy, gdy:

• stan zdrowia uniemożliwia przybycie na komisję,
• dokumentacja medyczna jest tak kompletna, że pozwala na wydanie orzeczenia bez badania.

W takich sytuacjach zespół może podjąć decyzję o orzeczeniu "na podstawie dokumentacji" i zawiadomić o tym wnioskodawcę. Nie można jednak samodzielnie zrezygnować ze stawienia się – musi to być formalnie zatwierdzone przez komisję.

Czy trzeba mieć zaświadczenie od specjalisty?

Tak, posiadanie aktualnego zaświadczenia o stanie zdrowia (tzw. druku N-9), wydanego przez lekarza prowadzącego (np. rodzinnego lub specjalistę), jest obowiązkowe i stanowi podstawę złożenia wniosku. Zaświadczenie to ma określoną ważność (zwykle 30 dni od daty wystawienia do dnia złożenia wniosku).

Czy komisja orzekająca o niepełnosprawności jest płatna?

Nie.Postępowanie orzecznicze w ZON jest całkowicie bezpłatne. Złożenie wniosku, ani udział w komisji nie wiąże się z żadnymi opłatami administracyjnymi. Bezpłatne są również ewentualne skierowania na dodatkowe badania specjalistyczne, jeśli wystawia je zespół orzekający.

Wyjątkiem są sytuacje, w których komisja prosi o uzupełnienie dokumentacji na własną rękę – np. poprzez wykonanie prywatnych badań. Wówczas koszt ich wykonania ponosi sam wnioskodawca.