Rząd chce odblokować grunty pod budownictwo mieszkaniowe – nowe przepisy już w 2025 roku

• Rząd chce zwiększenia dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe
• Zniesienie ograniczenia w obrocie nieruchomościami i rezygnacja z prawa odkupu przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa
• Zniesienie generalnego zakazu ustanawiania użytkowania wieczystego na cele mieszkaniowe
• Procedura zmiany parametrów zabudowy, procedura sporządzania zintegrowanego planu inwestycyjnego i moratorium na pobieranie opłaty planistycznej
• Usprawnienie funkcjonowania ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących
• Podział nieruchomości w oparciu o ustalenia uchwały o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej (towarzyszącej)
• Wprowadzenie dodatkowego terminu do skorzystania przez użytkowników wieczystych z roszczenia o sprzedaż gruntu
• Wykorzystanie potencjału mieszkaniowego gruntów spółek Skarbu Państwa oraz gruntów z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa
• Przyspieszenie procesu inwestycyjnego (zmiana ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane)

Rząd przygotował istotne zmiany w budownictwie. Chodzi o projekt ustawy o rozwiązaniach służących zwiększeniu dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe. Zakłada się w nim m.in. zniesienie ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi znajdującymi się w granicach administracyjnych miast oraz rezygnację z prawa odkupu przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. Rząd planuje przyjąć te nowe propozycje w pierwszym kwartale 2025 r.

Rząd chce zwiększenia dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe

"Celem projektu ustawy jest wprowadzenie rozwiązań służących zwiększeniu dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe" - czytamy w opisie do projektu. Nowe regulacje mają także ułatwić realizację lokalnej polityki mieszkaniowej, w tym w sektorze społecznego i komunalnego budownictwa mieszkaniowego.

Zdaniem rządu obserwować będziemy dalszy spadek dostępności gruntów i w efekcie dynamiczny wzrost cen – zarówno gruntów, jak i mieszkań. Zidentyfikowane przez ustawodawcę bariery, które negatywnie wpływają na rozwój budownictwa mieszkaniowego, to m.in.:

• ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi znajdującymi się w granicach administracyjnych miast,
• ograniczenia możliwości ustanawiania użytkowania wieczystego na cele mieszkaniowe,
• procedura zmiany parametrów zabudowy,
• procedura sporządzania zintegrowanego planu inwestycyjnego,
• opłata planistyczna,
• ograniczenia w korzystaniu z narzędzi przewidzianych w ustawie o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących,
• wątpliwości związane z możliwością dokonywania podziału nieruchomości w oparciu o ustalenia uchwały o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej,
• potrzeba wydłużenia terminu do skorzystania przez użytkowników wieczystych z roszczenia o sprzedaż gruntu,
• niewykorzystany potencjał gruntów spółek Skarbu Państwa oraz gruntów z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa,
• wydłużanie procesów inwestycyjnych Istotnym problem dla rynku budowlanego staje się opóźnianie realizacji procesów.

Zniesienie ograniczenia w obrocie nieruchomościami i rezygnacja z prawa odkupu przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

W projekcie przewidziano zatem rozszerzenie katalogu gruntów wyłączonych spod reżimu ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (dalej: „ukur”) o wszystkie nieruchomości rolne położone w granicach administracyjnych miast. Istotą tej zmiany jest nadanie priorytetu realizacji celów polityki mieszkaniowej w miastach oraz usunięcie zasadniczej bariery w procesie urbanizacji na obszarach miejskich, jaką jest ograniczona możliwość zbywania gruntów rolnych. Równolegle z rozszerzeniem katalogu gruntów wyłączonych spod reżimu ukur proponuje się uchylenie art. 1b tej ustawy, na podstawie którego spod reżimu ustawy wyłączono jedynie niewielką część nieruchomości rolnych w granicach miast, dla których wydano uchwałę na podstawie ustawy mieszkaniowej.

W konsekwencji zniesienia ograniczeń w obrocie nieruchomościami rolnymi w granicach miast oraz zniesienia warunku przeznaczenia ich pod budownictwo mieszkaniowe na podstawie uchwał wydawanych w ramach ustawy mieszkaniowej, proponuje się także rezygnację z przysługującego Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa prawa odkupu (art. 9a ukur). Należy bowiem zauważyć, że w wyniku rezygnacji z kryterium obowiązywania dla nieruchomości uchwały wydawanej na podstawie ustawy mieszkaniowej, warunkującego skorzystanie przez KOWR z prawa odkupu, dalsze utrzymanie przepisu art. 9a ukur jest bezprzedmiotowe. Planowane rozwiązania ułatwią realizację lokalnej polityki mieszkaniowej, w tym w sektorze społecznego i komunalnego budownictwa mieszkaniowego.

Zniesienie generalnego zakazu ustanawiania użytkowania wieczystego na cele mieszkaniowe

W celu zwiększenia podaży gruntów pod budownictwo mieszkaniowe zasadne jest przywrócenie możliwości ustanawiania użytkowania wieczystego na rzecz wszystkich podmiotów (np. TBS-y, inwestorzy prywatni i instytucjonalni). Rozwiązanie to przywraca stan prawny sprzed dnia 1 stycznia 2019 roku, umożliwiając publicznemu właścicielowi gruntu ustanowienie trwałego tytułu prawnego na rzecz podmiotu realizującego przedsięwzięcia doniosłe społecznie i gospodarczo, zachowując kontrolę nad realizacją celu określonego przez strony w umowie. Użytkowanie wieczyste daje gwarancję, że grunt zostanie zabudowany zgodnie z umową oddania gruntu w użytkowanie wieczyste oraz możliwość kontroli realizacji celu, na który nieruchomość gruntowa zostaje oddana w użytkowanie wieczyste (narzędzie antyspekulacyjne).

Skutkiem propozycji będzie przywrócenie możliwości ustanawiania użytkowania wieczystego także na cele mieszkaniowe.
Przed wejściem w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami (1 stycznia 1998 r.) prawo to było podstawową formą przekazywania trwałego tytułu prawnego do gruntów pochodzących z publicznego zasobu. Pomimo, iż po dokonaniu uwłaszczenia ex lege z dniem 1 stycznia 2019 r. utraciło ono rację bytu w przypadku udziałów w gruncie związanych z odrębną własnością lokali, o tyle nadal może ono być z powodzeniem wykorzystywane do realizacji inwestycji mieszkaniowych na gruntach, co do których zasadne jest zachowanie kontroli nad sposobem realizacji celu (np. TBS, SIM).

Podobnie, jak w przypadku przeznaczenia na inne cele, grunty mieszkaniowe będą oddawane w użytkowanie wieczyste jedynie za zgodną wolą obu stron. Publiczny właściciel gruntu i nabywca będą mieli zatem pełną swobodę w wyborze pomiędzy użytkowaniem wieczystym a własnością.

Z punktu widzenia inwestora korzyść w wyborze użytkowania wieczystego wiąże się ze znacznie niższymi jednorazowymi kosztami pozyskania gruntu dla potrzeb realizacji przedsięwzięcia mieszkaniowego. W takim bowiem wypadku nabywca ponosi jedynie pierwszą opłatę z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste w wysokości 15-25% wartości gruntu, a w dalszej perspektywie – opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego (1% wartości gruntu) lub opłatę przekształceniową - w przypadku, gdy grunt objęty zostanie następczo uwłaszczeniem ex lege (co do zasady równej opłacie za użytkowanie wieczyste). Z kolei właściciel gruntu uzyskuje w długofalowej perspektywie stabilny dochód z tych opłat oraz ma rzeczywisty wpływ na realizację umówionego celu, na jaki prawo to zostało ustanowione, w tym kontrolę sposobu zagospodarowania nieruchomości.

Zniesienie zakazu ustanawiania użytkowania wieczystego wyposaży samorządy oraz Skarb Państwa w gwarancje realizacji celów, jakie stały za rozdysponowaniem mienia publicznego na rzecz realizujących te cele podmiotów. Podstawowym środkiem ochrony przed zagospodarowaniem nieruchomości niezgodnie z umową jest roszczenie o jej rozwiązanie na podstawie art. 240 Kodeksu cywilnego.

Zniesienie zakazu ustanawiania użytkowania wieczystego także na cele mieszkaniowe uzasadnia potrzebę symetrycznego zastosowania instytucji tzw. opóźnionego przekształcenia, które zawiera ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów (dalej: „ustawa z 2018 r.”). Przedmiotowa regulacja nie obejmuje obecnie przypadków, gdy użytkowanie wieczyste byłoby ustanawiane po dacie wejścia w życie tej ustawy (czyli po 1 stycznia 2019 r.). W projekcie przewidziano automatyczne (z mocy prawa) przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności po zrealizowaniu przez użytkownika wieczystego inwestycji mieszkaniowej (oddania budynku do użytkowania), co de facto oznacza zrealizowanie celu umowy. Mechanizm ten efektywnie funkcjonuje na gruntach oddanych w użytkowanie wieczyste przed 2019 r.

Podkreślić należy, że w budynkach mieszkalnych utrzymywanie użytkowania wieczystego w udziałach związanych z poszczególnymi lokalami nie ma racjonalnego uzasadnienia. Prawo to traci swój sens gospodarczy i prawny w przypadku związania go z lokalami mieszkalnymi, bowiem jego istotą jest zapewnienie trwałego tytułu do korzystania z gruntów wykorzystywanych na cele przemysłowe, gospodarcze itp.

Procedura zmiany parametrów zabudowy, procedura sporządzania zintegrowanego planu inwestycyjnego i moratorium na pobieranie opłaty planistycznej

Projekt przewiduje, że w procedurze uproszczonej sporządzenia planu miejscowego zawsze będzie można zawrzeć zmianę w zakresie umożliwienia realizacji dodatkowej pełnej kondygnacji w przypadku budynków niższych niż 30 m.

Projekt ustawy będzie zakładał umożliwienie radzie gminy ustalenie w drodze uchwały, stanowiącej akt prawa miejscowego, wytycznych dotyczących umów urbanistycznych zawieranych w związku ze sporządzaniem zintegrowanych planów inwestycyjnych. Ma to na celu uregulowanie zakresu zobowiązań gminy i inwestora możliwych do ustalenia w umowie urbanistycznej. Ponadto zaproponowano kilka zmian usprawniających procedurę sporządzania ZPI, m.in.: zmiana definicji inwestycji uzupełniającej, szczególne zasady powiązania ZPI ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, rezygnacja z obowiązku uzyskania zgody rady gminy na przystąpienie do sporządzenia ZPI, rezygnacja z konieczności przygotowania kompletnego projektu umowy urbanistycznej na wczesnym etapie procedury, wprowadzenie maksymalnego terminu podjęcia uchwały w sprawie ZPI oraz procedowania skarg z nim związanych.

W projekcie przewiduje się moratorium na pobieranie opłat planistycznych w odniesieniu do nieruchomości stanowiących przedmiot transakcji zawartych w okresie dwóch lat od dnia wejścia w życie projektowanego przepisu.

Usprawnienie funkcjonowania ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących

Zaproponowano również kilka zmian w odniesieniu do uchwał o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej, przyjmowanych na podstawie ustawy mieszkaniowej, m.in.: usunięcie wymogu zachowania minimalnego udziału powierzchni handlu i usług w każdej inwestycji, uzupełnienie przepisów odnoszących się do realizacji inwestycji w zabudowie śródmiejskiej, umożliwienie zawieszenia biegu terminu procedury w przypadku konieczności dokonania modyfikacji wniosku oraz ograniczenie związanego z tym ponawiania procedury, usunięcie obowiązku realizowania urządzonych terenów wypoczynku oraz rekreacji lub sportu na terenie inwestycji w przypadku spełnienia przez inwestycję wymaganych ustawą standardów w tym zakresie w najbliższym sąsiedztwie terenu inwestycji.

Zaproponowano również rezygnację z określania na poziomie krajowym minimalnego współczynnika liczby miejsc postojowych przewidzianych do realizacji w ramach inwestycji mieszkaniowej i powrót do zasad obowiązujących przed 2023 rokiem. W uchwałach o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej przyjmowanych na podstawie ustawy mieszkaniowej nadal będzie ustalana minimalna liczba miejsc postojowych, pozostanie także przepis upoważniający radę gminy do określenia w lokalnych standardach urbanistycznych liczby miejsc postojowych niezbędnych dla obsługi realizowanej inwestycji mieszkaniowej.

Podział nieruchomości w oparciu o ustalenia uchwały o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej (towarzyszącej)

Celem projektowanego rozwiązania jest jednoznaczne rozstrzygnięcie o możliwości dokonania podziału nieruchomości przy zachowaniu jego zgodności z ustaleniami wynikającymi z uchwały o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej lub inwestycji towarzyszącej. Zmiana umożliwi inwestorowi korzystanie z uproszczonej ścieżki realizacji inwestycji mieszkaniowych.

Wprowadzenie dodatkowego terminu do skorzystania przez użytkowników wieczystych z roszczenia o sprzedaż gruntu

Istotą rozwiązania jest wprowadzenie możliwości wystąpienia z żądaniem przez uprawnionego użytkownika wieczystego w dodatkowym terminie 24 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie. W tym okresie możliwe będzie odnowienie dostępnego dla niektórych przedsiębiorców limitu pomocy de minimis, dla których nabycie gruntu poniżej wartości rynkowej stanowi pomoc publiczną. Rozwiązanie to pozwoli na zaplanowanie środków na zakup gruntu w perspektywie długofalowej.

Wykorzystanie potencjału mieszkaniowego gruntów spółek Skarbu Państwa oraz gruntów z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa

Celem projektowanego rozwiązania jest „odblokowanie” gruntów spółek Skarbu Państwa oraz pozostających w zasobie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na potrzeby realizacji inwestycji mieszkaniowych. Zakłada się przejęcie nieruchomości, które są zbędne tym podmiotom do realizacji zadań statutowych, a ze względu na ich przeznaczenie oraz cechy mogą być zagospodarowane pod budownictwo mieszkaniowe. Rozwiązanie to pozwoli także odzyskać i zurbanizować często rozległe obszary w centrach miast i poprawić warunki zagospodarowania przestrzeni miejskiej.

Propozycja będzie dotyczyć więc przede wszystkim nieruchomości położonych w sąsiedztwie obszarów zurbanizowanych, które nie są zagospodarowane oraz są obiektywnie zbędne wskazanym podmiotom z punktu widzenia realizowanych przez nie zadań, a jednocześnie wykazują potencjał do zabudowy mieszkaniowej. Założeniem propozycji jest przyznanie ministrowi właściwemu do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa kompetencji do nieodpłatnego przejmowania nieruchomości spółek Skarbu Państwa oraz gruntów w gospodarowaniu Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa i możliwość przekazania tych nieruchomości do zasobu nieruchomości Skarbu Państwa, którym gospodaruje starosta. Starosta będzie uprawniony do rozdysponowania tych gruntów na poziomie lokalnym.

Gmina będzie mogła bowiem ubiegać się o przekazanie nieruchomości z przeznaczeniem na realizację inwestycji mieszkaniowych.
Rozwiązanie to nie będzie kolidowało z uprawnieniem do przejmowania gruntów od spółek Skarbu Państwa przez Krajowy Zasób Nieruchomości. Proponowany mechanizm oparty jest na już obowiązującej i sprawdzonej w praktyce instytucji nieodpłatnego przejmowania gruntów państwowych osób prawnych przez ministra właściwego do spraw budownictwa (art. 55a ustawy o gospodarce nieruchomościami). Stanowi zatem rozwinięcie i uzupełnienie istniejących regulacji, rozszerzając zakres oddziaływania na państwowe osoby prawne będące spółkami prawa handlowego. Również projektowany instrument zakłada możliwość przejęcia nieruchomości przez ministra właściwego do spraw budownictwa (…) nieodpłatnie i przekazania jej innemu podmiotowi, który daje rękojmię realizacji inwestycji mieszkaniowej. Proponowany tryb nie będzie zatem konkurencyjny dla rozwiązań przewidzianych w ustawie o Krajowym Zasobie Nieruchomości.

Przyspieszenie procesu inwestycyjnego (zmiana ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane)

Zakłada się wprowadzenie przepisu zobowiązującego strony postępowań niezadowolone z rozstrzygnięć wydawanych przez organy administracji publicznej na podstawie przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane do jednoznacznego określenia w odwołaniach i zażaleniach: zarzutów wobec rozstrzygnięć, zakresu żądania będącego przedmiotem odwołania lub zażalenia oraz wskazania dowodów uzasadniających to żądanie. Celem projektowanego rozwiązania jest przyspieszenie procedury wydawania pozwoleń na budowę, a tym samym przyspieszenie procesów inwestycyjnych. W przypadku gdy odwołanie od decyzji lub zażalenie na postanowienie nie będzie spełniało powyższych wymogów, zastosowanie będzie miał art. 64 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, z tym że wezwanie wnoszącego do usunięcia braków nie powinno nastąpić później niż po upływie 14 dni od dnia wpływu odwołania lub zażalenia.