7 lat ważności niektórych orzeczeń o niepełnosprawności i inne zmiany w rozporządzeniu dot. orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności [projekt MRPiPS]

• Dlaczego trzeba zmienić rozporządzenie dot. orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności
• Jakie zmiany zawiera projekt nowelizacji
• Zmiany w definicjach trwałego i okresowego naruszenia sprawności organizmu
• Minimalny okres na jaki orzekany jest stopień niepełnosprawności w przypadku osoby niepełnosprawnej powyżej 16 roku życia, jeżeli potwierdzono u niej rzadką chorobę genetyczną lub zespół Downa
• Przyznanie orzeczenia o niepełnosprawności dla dzieci niepełnosprawnych do 16. roku życia do ukończenia przez nie 16. roku życia - w przypadku rzadkiej choroby genetycznej lub zespołu Downa
• Kiedy zmiany rozporządzenia wejdą w życie

Dlaczego trzeba zmienić rozporządzenie dot. orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności

Jak wyjaśnia Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, konieczność zmiany rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (tekst jednolity: Dz. U. z 2021 r. poz. 857), zwanego dalej „rozporządzeniem w sprawie orzekania o niepełnosprawności”, wynika ze zgłoszonej propozycji deregulacyjnej o symbolu ID MRPiPS-3-33 – Zniesienie obowiązku regularnych badań kontrolnych dla osób z trwałą niepełnosprawnością.

Tę propozycję złożyła inicjatywa SprawdzaMy – Inicjatywa Przedsiębiorcy dla Polski, która powstała z pomysłu Rafała Brzoski. Pod koniec lutego 2025 r. rządowy zespół deregulacyjny we współpracy z Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przyjął inicjatywę do wdrożenia. Jak czytamy na stronie tej inicjatywy:

Usunięcie wymogu cyklicznego odnawiania orzeczeń o niepełnosprawności dla osób, których stan zdrowia nie rokuje ich poprawy. Obecnie osoby np z Zespołem Downa, dotknięte autyzmem oraz innymi trwałymi nieuleczalnymi schorzeniami, uniemożliwiającymi pracę i normalne funkcjonowanie muszą regularnie udowadniać, że ich stan się nie zmienił. Wprowadzenie bezterminowych orzeczeń zmniejszy stres ale też biurokrację, poprawiając komfort życia osób z niepełnosprawnościami. 

Jak jest teraz?

Przepisy Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych stwierdzają, że orzeczenie może być wydane na czas określony lub na stałe, w zależności od przewidywanego okresu trwania niepełnosprawności oraz możliwości poprawy stanu zdrowia. Przepisy nie regulują na jaki czas może być wydane orzeczenie (poza ogólnym stwierdzeniem, orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności mogą być wydawane na czas określony lub na stałe, w zależności od przewidywanego okresu trwania niepełnosprawności oraz możliwości poprawy stanu zdrowia). 

Dlaczego trzeba to zmienić?

Mimo że przepisy pozwalają na wydawanie orzeczeń bezterminowych, w praktyce wiele osób zmuszonych jest do cyklicznego odnawiania swojego statusu, co prowadzi do zbędnych obciążeń administracyjnych i utrudnień w życiu codziennym. Wielokrotnie sądy pracy i ubezpieczeń społecznych uchylały decyzje o czasowych orzeczeniach, uznając, że w przypadkach oczywistych nie ma podstaw do okresowej weryfikacji niepełnosprawności.

Jakie mają być korzyści ze zmian przepisów?

• Zwiększenie równości i jednolitości decyzji wydawanych przez komisje orzekające w Polsce na skutek wprowadzenia jasnych wytycznych, co powinno ograniczyć uznaniowość decyzji.
• Zagwarantowanie wydawania bezterminowych orzeczeń dla osób z trwałą niepełnosprawnością, pozwoli tym osobom na stabilny dostęp do świadczeń, rehabilitacji i wsparcia społecznego.
• Podniesienie poziomu przewidywalności i stabilności dla osób z nieodwracalnymi schorzeniami, które nie będą musiały martwić się o regularne potwierdzanie swojego statusu, co przełoży się na ich komfort psychiczny oraz możliwość długoterminowego planowania życia zawodowego i społecznego.
• Zmniejszenie obciążeń administracyjnych w ramach eliminacji konieczności cyklicznego odnawiania orzeczeń dla osób z trwałymi schorzeniami, co powinno ograniczyć liczbę wniosków oraz usprawnić pracę komisji orzekających.
• Zwiększenie efektywności systemu poprzez ograniczenie liczby spraw wymagających ponownej oceny przez komisje orzecznicze.

A zatem celowe jest zapewnienie automatycznego wydawania orzeczeń o niepełnosprawności na stałe w sytuacjach trwałych niepełnosprawności, jak również wprowadzenie mechanizmu ograniczającego uznaniowość komisji. Reformy powinny obejmować jednoznaczne kryteria dotyczące okresu obowiązywania orzeczeń oraz skuteczniejszą kontrolę decyzji zespołów orzekających, aby zapobiegać zbędnemu obciążaniu osób z niepełnosprawnościami.

 Akty prawne wymagające zmiany:
- Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.

Jakie zmiany zawiera projekt nowelizacji

Jak wskazuje MRPiPS, celem omawianej nowelizacji jest ograniczenie obciążenia ponoszonego przez osoby niepełnosprawne oraz ich opiekunów, związanego z koniecznością powtarzalnego częstego zbierania dokumentacji medycznej (przy braku zmiany stanu zdrowia), oraz związanego z czasem poświęcanym na wizyty lekarskie służące potwierdzeniu braku poprawy stanu zdrowia, czy też
z czasem przeznaczanym na stawiennictwo w zespole orzeczniczym. Nastąpić ma w szczególności wydłużenie ważności niektórych orzeczeń o niepełnosprawności oraz o stopniu niepełnosprawności. Zakładanym skutkiem wprowadzenia zmian powinno być także zmniejszenie obciążenia pracą zespołów orzeczniczych oraz lekarzy zaangażowanych w kompletowanie dokumentacji medycznej potwierdzającej stan zdrowia pacjenta.

Zmiany w definicjach trwałego i okresowego naruszenia sprawności organizmu

Omawiana nowelizacja ma wprowadzić w § 3 rozporządzenia zmianę w ust. 4, który ma otrzymać następujące brzmienie:
„4. Naruszenie sprawności organizmu uważa się za:
1) trwałe (stałe) – jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje poprawy klinicznej oraz funkcjonalnej;
2) okresowe – jeżeli według wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu zdrowia i funkcjonowania.”,

 Jak wyjaśnia Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zmiana ta polega na doprecyzowaniu, o komponent „funkcjonowania”, przepisu mówiącego o ustalaniu aktualnie okresu ważności orzeczenia wyłącznie na podstawie rokowania co do poprawy stanu zdrowia osoby orzekanej. W praktyce okres ważności orzeczenia jest ustalany również na podstawie oceny co do poprawy funkcjonowania osoby z niepełnosprawnością.

O niepełnosprawności nie decyduje bowiem biologiczny (medyczny) stan naruszenia sprawności organizmu, a wpływ choroby, urazu czy wady wrodzonej na zdolność do wypełniania określonych ról społecznych, co wynika z przepisów ustawy o rehabilitacji i znajduje potwierdzenie w postanowieniach Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Zgodnie bowiem z art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 44, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o rehabilitacji”, niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Niepełnosprawność według definicji konwencyjnej ma charakter ewoluujący oraz interaktywny i powstaje w interakcji z czynnikami środowiskowymi. Oznacza to, że nie sama choroba definiuje stan niepełnosprawności, ale to jakie bariery człowiek napotyka w życiu społecznym i w jakim zakresie zdolny jest je pokonać. System orzeczniczy zgodny z  konwencyjnym paradygmatem niepełnosprawności powinien zatem ten aspekt zmienności funkcjonalnej uwzględnić między innymi poprzez dokonywanie w określnych przedziałach czasowych oceny funkcjonalnej celem ustalenia, czy osoba nie potrzebuje innego, niż dotychczas wsparcia. Przepis sankcjonuje dotychczasową praktykę orzeczniczą i jest zgodny z  Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych. 

Minimalny okres na jaki orzekany jest stopień niepełnosprawności w przypadku osoby niepełnosprawnej powyżej 16 roku życia, jeżeli potwierdzono u niej rzadką chorobę genetyczną lub zespół Downa

 Omawiana nowelizacja ma wprowadzić w § 3 rozporządzenia nowy ust. 5a w brzmieniu:
„5a. W przypadku orzekanej osoby zainteresowanej, spełniającej kryteria kwalifikujące do określonego stopnia niepełnosprawności – stopień jej niepełnosprawności orzeka się na okres nie krótszy niż 7 lat w przypadku potwierdzenia:
1) rzadkiej choroby genetycznej, określonej w załączniku nr 5 do rozporządzenia, charakteryzującej się jednorodnym i niezmiennym przebiegiem, jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia tej osoby nie rokuje poprawy klinicznej oraz funkcjonalnej, lub
2) zespołu Downa.”

Jak wyjaśnia Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, siedmioletni okres uwzględnia rokowania w zakresie niepełnosprawności – trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Okres 7 lat przewidywany jest również w przepisach ustawy o rehabilitacji, dotyczących wydawania decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia. W związku z tym przepisy uwspólniają powyższe regulacje.

Na listę rzadkich chorób genetycznych (która zostanie umieszczona w nowym załączniku nr 5 do zmienianego rozporządzenia) zostały wybrane te choroby, które charakteryzują się jednorodnym i niezmiennym przebiegiem, nie rokującym poprawy klinicznej, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną i nie rokujące progresji w funkcjonowaniu, komunikowaniu się oraz nabywaniu umiejętności społecznych.

Dotychczas katalog genetycznych chorób rzadkich o jednorodnym i niezmiennym przebiegu i braku możliwej poprawy został opracowany i opublikowany przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych jako załącznik do wytycznych dla zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności. W projekcie rozporządzenia lista powyższych chorób została wprowadzona do rozporządzenia w sprawie orzekania o  niepełnosprawności, w formie nowego załącznika (nr 5) do rozporządzenia.

Na liście wymienione są nazwy rzadkich chorób genetycznych wraz z rozpoznaniem opisanym numerem ORPHA przypisywanym rzadkim chorobom genetycznym. Kod ORPHA jest stosowny w wielu rozporządzeniach Ministra Zdrowia. Wspólne działania krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE) umożliwiły zbudowanie spójnego ekosystemu dla chorób rzadkich, poczynając od zapewnienia dostępu do informacji oraz opracowania spójnego systemu nomenklatury i kodyfikacji chorób rzadkich. Jednym z kluczowych działań było utworzenie referencyjnego portalu informacyjnego Orphanet. Orphanet stworzył i utrzymuje oznakowanie chorób rzadkich. Do każdej choroby rzadkiej lub(i) wady wrodzonej umieszczonych w bazie danych Orphanet przypisany jest unikatowy kod ORPHA, który identyfikuje daną jednostkę. Szczegółowe informacje są określone na stronach Ministerstwa Zdrowia: https://chorobyrzadkie.gov.pl/pl/choroby-rzadkie/orphanet .

Przyznanie orzeczenia o niepełnosprawności dla dzieci niepełnosprawnych do 16. roku życia do ukończenia przez nie 16. roku życia - w przypadku rzadkiej choroby genetycznej lub zespołu Downa

Omawiana nowelizacja ma wprowadzić w § 3 rozporządzenia zmianę w ust. 6, który ma otrzymać następujące brzmienie:
„6. Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas:
1) określony, nie krótszy niż 3 lata, jednak nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 16. roku życia, albo
2) do ukończenia 16. roku życia, w przypadku potwierdzenia u orzekanego dziecka:
a) rzadkiej choroby genetycznej, określonej w załączniku nr 5 do rozporządzenia, charakteryzującej się jednorodnym i niezmiennym przebiegiem, jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia tej osoby nie rokuje poprawy klinicznej oraz funkcjonalnej, lub
b) zespołu Downa.”

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej argumentuje, że w przypadku kwalifikacji do niepełnosprawności osób z zespołem Downa ocenie poddawany jest stan kliniczny osoby związany z całokształtem występujących u niej nieprawidłowości w wielu układach narządów oraz będące jego skutkiem ograniczenia funkcjonalne. Mimo różnic pod względem liczby i nasilenia objawów chorobowych, zaburzenie funkcjonowania organizmu osób z zespołem Downa skutkuje koniecznością zapewnienia im wsparcia w zakresie przewyższającym wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Ponadto z powodu znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu osoby te wymagają systematycznych i częstych zabiegów leczniczych oraz rehabilitacyjnych w domu i poza domem, jak również opieki lub pomocy w związku z realizacją podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: higiena osobista, ubieranie się, spożywanie posiłków i napojów, poruszanie się oraz porozumiewanie się.

Kiedy zmiany rozporządzenia wejdą w życie

 Omawiany projekt zakłada, że nowelizacja rozporządzenia wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia publikacji w Dzienniku Ustaw. Należy założyć, że stanie się to na pewno w 2025 roku, być może jeszcze przed końcem I półrocza.

W § 2 projektu rozporządzenia określono się przepisy przejściowe, zgodnie z którymi do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji rozporządzenia oraz do spraw w których przed dniem wejścia w życie nowelizacji rozporządzenia wszczęto postępowanie odwoławcze lub postępowanie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych – stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym tą nowelizacją rozporządzeniem.

Źródło: Projekt rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.