Zatrudnienie członków rodziny

W szczególności o dopuszczalności zawarcia stosunku pracy między tymi podmiotami przesądzają wstępne przepisy ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.). Pracownikiem jest przecież osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, jak również na podstawie powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 k.p.). Pracodawcą jest zaś jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości
prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników (art. 3 k.p.). Ani w tych, ani w żadnych kolejnych przepisach Kodeksu pracy nie ma unormowań, które zakazywałyby zatrudniania członków rodziny czy też w jakiś sposób to zatrudnienie ograniczały.

Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i w czasie wyznaczonym przez tegoż pracodawcę, pracodawca zaś – do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 2 k.p.). Stosunek prawny obejmujący łącznie wszystkie wymienione elementy jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy i to bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy (art. 22 § 11 k.p.). W szczególności zakazane jest zawarcie umowy cywilnoprawnej na warunkach tożsamych z umową o pracę (tj. wyczerpującej elementy określone w art. 22 § 1 k.p.). Trzeba przy tym pamiętać, że zawarcie umowy cywilnoprawnej na warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p. (tj. gdy powinna być zawarta umowa o pracę) stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Na pracodawcę może być nałożona z tego tytułu kara grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł (art. 281 pkt 1 k.p). Przyjrzyjmy się poszczególnym elementom składającym się na treść stosunku pracy. Wykonywanie pracy określonego rodzaju jest obowiązkiem pracownika, ale także jego uprawnieniem – odpowiada ono obowiązkowi pracodawcy rzeczywistego zatrudniania pracownika. Kierownictwo pracodawcy oznacza możliwość wydawania przez niego poleceń, które są wiążące dla pracownika, jeżeli nie są sprzeczne z umową i prawem. Istotą pracy podporządkowanej jest, na co zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 10 stycznia 2019 r. (III AUa 1208/2018):

(…) możliwość codziennego konkretyzowania pracownikowi jego obowiązków, a w szczególności określania czynności mieszczących się w zakresie uzgodnionego rodzaju pracy i sposobu ich wykonywania. Kwestię wzajemnej relacji kierownictwa pracodawcy i podporządkowania pracownika wyjaśnił obszernie Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 28 września 2018 r. (III AUa 245/2018):