Zwolnienie z opłat za pobyt rodzica w DPS - planowane zmiany

Zaniedbywana w dzieciństwie osoba nie będzie płacić za pobyt rodzica w DPS

Dorosłe dziecko będzie mogło starać się o zwolnienie z konieczności płacenia za pobyt rodzica w domu pomocy społecznej, jeśli wykaże, że ten w rażący sposób naruszał obowiązek alimentacyjny

Katalog przesłanek, które umożliwiają zwolnienie z ponoszenia odpłatności za pensjonariusza DPS, zostanie rozszerzony. Dzięki temu osobom, których rodzice w przeszłości nie wywiązywali się prawidłowo z obowiązków opiekuńczo-wychowawczych, a teraz trafili do takiej placówki, ma być łatwiej uzyskać zwolnienie z wymogu płacenia za ich pobyt. Taka zmiana przepisów ma znaleźć się w projekcie nowelizacji ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1876 ze zm.), który został wpisany do wykazu prac legislacyjnych rządu. Co ciekawe, jego przygotowaniem zajmuje się Michał Wójcik, minister z kancelarii premiera, a nie Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, któremu podlegają sprawy związane z pomocą społeczną.

Bez odpłatności, gdy była przemoc

Kwestia zwolnienia z opłat jest uregulowana w art. 64 i 64a ustawy. Pierwszy z nich dotyczy przypadków, w których gmina może (po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego), zwolnić członka rodziny w całości lub części z płacenia za pobyt w DPS. Teraz lista ta liczy sześć pozycji, a wśród przesłanek są wymienione m.in. długotrwała choroba, niepełnosprawność, bezrobocie, bycie w ciąży lub samotne wychowywanie dziecka. Poza tym o zwolnienie może ubiegać się osoba, która przebywała w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej w związku z ograniczeniem przez sąd władzy rodzicielskiej jej rodzicowi lub dysponująca wyrokiem oddalającym powództwo o alimenty na rzecz rodzica mieszkającego w DPS.

Z kolei w art. 64a wskazane zostało, że osoba jest zwalniana z partycypowania w kosztach pobytu rodzica w placówce w całości, jeśli przedstawi prawomocne orzeczenie o pozbawieniu go władzy rodzicielskiej albo o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy. Co więcej, takie zwolnienie obejmuje też wnuki, jeśli na nie również opłata została nałożona.

Niesprawiedliwe przepisy

Jednak zdaniem ministra Wójcika obecne przepisy nie gwarantują odpowiedniej ochrony prawnej tym osobom, które są obciążane kosztami pobytu w DPS rodzica, który nie wywiązywał się należycie z obowiązków rodzinnych. Pomijają one bowiem zupełnie fakt braku więzi rodzinnych, będący często rezultatem wcześniejszych decyzji rodzica o zerwaniu kontaktu czy zmianie sposobu życia.

Michał Wójcik zwraca też uwagę na niejednolite orzecznictwo sądów w tym zakresie. Z jednej strony wynika bowiem z niego, że głównym powodem zastosowania zwolnienia z opłaty powinna być sytuacja materialna członka rodziny, który miałby być zobowiązany do ponoszenia opłat, a z drugiej wskazują na potrzebę uwzględniania rażącego naruszania obowiązków rodzinnych przez mieszkańca DPS. Sądy akcentują też to, że nawet gdy w oparciu o art. 64 organ stwierdzi występowanie przesłanek do zwolnienia z odpłatności, to mogą go odmówić ze względu na pełną uznaniowość decyzji.

Z tych właśnie powodów opracowywany projekt ma dodać do art. 64 dodatkową przesłankę pozwalającą uzyskać zwolnienie z opłat. Chodzi o sytuację, w której dorosłe dziecko wykaże – w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku – że rodzic rażąco naruszał obowiązek alimentacyjny albo obowiązek opieki, wychowania, utrzymania i dbałości o rozwój. Ponadto zmianie ma ulec też treść art. 64a w taki sposób, że umożliwi otrzymanie zwolnienia w przypadku przedstawienia orzeczenia sądowego o skazaniu za wszystkie przestępstwa umyślne ścigane z oskarżenia publicznego na szkodę członka rodziny. Dodatkowo będzie tu też uwzględniona kwestia zatarcia skazania, bo przepis w obecnym brzmieniu pomija taką okoliczność.

Potrzebna reforma

Paweł Maczyński, przewodniczący Polskiej Federacji Związkowej Pracowników Socjalnych i Pomocy Społecznej, podkreśla, że zmiana przepisów jest potrzebna. – Przy okazji ostatniej nowelizacji art. 64 i 64a, której celem było dodanie przesłanek mogących mieć zastosowane wobec osób zmuszanych do płacenia za rodziców, którzy np. porzucili je w dzieciństwie i przez lata nie interesowali się w ogóle ich losem, argumentowaliśmy, że są one niewystarczające i nie biorą pod uwagę różnych realiów życiowych, chociażby tego, że rodzic nie stosował przemocy, nie został pozbawiony władzy rodzicielskiej, ale za to nie płacił alimentów – przypomina.

Dodaje, że z sygnałów, które docierają do organizacji, wynika, iż wielu osobom nie udaje się otrzymać zwolnienia na podstawie obecnych przepisów. – Inną sprawą jest to, że gminy nie są zbyt chętne do udzielania takiej ulgi, bo to oznacza, że muszą więcej dokładać do pobytu mieszkańca w DPS z własnych środków. Wprawdzie ich decyzje są potem uchylane przez sądy, ale nie przekłada się to na zmianę ich podejścia – mówi Paweł Maczyński.

Piotr Grudziński, dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Włocławku, wskazuje, że faktycznie zwalnianie z odpłatności jest problematyczne, natomiast dopiero po tym, gdy pojawi się projekt z konkretnymi propozycjami nowych przepisów, będzie można ocenić, w jakim idą kierunku. – Jednocześnie te problemy mają o wiele szerszy wymiar. Tak naprawdę cały system odpłatności za pobyt w DPS wymaga głębokiej reformy, która powinna odbyć się w konsultacjach ze środowiskiem – dodaje. ©℗