REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Czy niespodziewane złe wydarzenia muszą oznaczać naszą stratę?

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kamil Lorek
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Czy niespodziewane złe wydarzenia muszą oznaczać naszą stratę?
ShutterStock

REKLAMA

REKLAMA

Nie zawsze możemy przewidzieć jakieś nagłe wydarzenia, które potrafią całkowicie zmienić nasze życie. Zawierając umowy (w tym także w biznesie) do jakiegoś stopnia ryzykujemy i jest to normalne. Czasami jednak nie będzie można nawet przewidzieć przejawów oraz skutków takiego ryzyka, ponieważ zachodzą zdarzenia praktycznie nieprzewidywalne. Prawo zawiera stosowne regulacje w takich sytuacjach.

Klauzula rebus sic stantibus

Słynna i powszechnie znana jest zasada Pacta sunt servandaUmów należy dotrzymywać. Rzeczywiście, w wielu przypadkach wykonanie zawartej wcześniej umowy będzie konieczne nawet  jeśli oznaczałoby to tym samym stratę. Zawieranie kontraktów wiąże się bowiem z mniejszym lub większym ryzykiem porażki i straty. Jest to wpisane w ryzyko kontraktowe i stanowi cechę gospodarki wolnorynkowej. 

REKLAMA

REKLAMA

Tymczasem niezależnie od powyższego niekiedy mogą wydarzyć się nadzwyczajne wydarzenia, których konsekwencji osoby podpisujące umowę nie były w stanie przewidzieć w momencie jej zawierania. Czym innym jest bowiem wiedzieć o jakimś choćby niewielkim ryzyku, zagrożeniu, które później się realizuje, a czym innym jest zupełnie niespodziewana zmiana w życiu, która doprowadza do poważnej straty. Do tej drugiej sytuacji odnosi się przepis art. 357Kodeksu cywilnego, którego treść brzmi następująco:

§ 1
„Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.”

Powyższa regulacja jest określana klauzulą rebus sic stantibus. Wynikają z niej następujące przesłanki, które muszą być spełnione łącznie by sąd mógł zainterweniować w sytuacji nadzwyczajnej zmiany. Są to:

  • zaistnienie nadzwyczajnej zmiany;
  • wynikające z tej zmiany nadmierne trudności w spełnieniu świadczenia albo rażąca strata jednej ze stron umowy;
  • brak jakichkolwiek przewidywań stron (w momencie zawierania umowy) odnośnie takiej zmiany i jej wpływu na wykonanie zobowiązania. 
Ważne

W przypadku ziszczenia się wszystkich powyższych przesłanek sąd ma prawo oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia albo orzec o rozwiązaniu umowy. Tym samym może to ocalić kontrahenta przed poważnymi trudnościami, rażącą stratą. Należy zaznaczyć, iż przepis ten nie nawiązuje do jakichkolwiek trudności, ani zwykłej straty. Odnosi się natomiast do trudności, które mają cechę nadmiernych, a strata jest rażąca, czyli bardzo duża. Tym samym klauzula rebus sic stantibus może mieć zastosowanie wyłącznie do sytuacji skrajnych, mocno niekorzystnych dla strony umowy. 

Kiedy zmiany w umowie?

Podkreślić również należy, iż użyty w tym przepisie zwrot „może” oznacza, że sąd wcale nie musi ingerować w tą umowę nawet w przypadku spełnienia się wszystkich przesłanek uzasadniających zastosowanie klauzuli rebus sic stantibus. Jednocześnie prawodawca wskazał, że sąd musi najpierw rozważyć interesy stron, a ewentualne zmiany co do takiej umowy muszą być zgodne z zasadami współżycia społecznego. Wydaje się więc, że nawet po spełnieniu się wszystkich wymogów z art. 357Kodeksu cywilnego sąd wcale nie musi wprowadzać do tej umowy zmian z klauzuli rebus sic stantibus jeżeli mogłoby to (zmiana wykonania umowy, wysokości świadczenia, rozwiązanie umowy) w tej indywidualnej sprawie na przykład zbyt mocno naruszyć interes którejkolwiek ze stron albo zasady współżycia społecznego. Wszystko to powinno być dokładnie przeanalizowane przez sąd w stosownym postępowaniu. 

REKLAMA

Warto nawiązać do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 kwietnia 2014 roku I Aca 1052/13, w którym sąd stwierdził, iż zmiana o jakiej mowa w  art. 357Kodeksu cywilnego musi być zmianą niezależną od woli stron, powszechną oraz wykraczać poza ryzyko kontraktowe. Nie będzie nią zmiana kursu waluty, ponieważ nie jest on stały, a strony zawierając umowę powinny były uwzględnić ryzyko różnych wahań w tym kursie. Gwałtowne, niespodziewane zdarzenie, jakim jest pożar także nie będzie mógł być uznany za taką nadzwyczajną zmianę, ponieważ nie ma cechy powszechności. 

Dalszy ciąg materiału pod wideo

 Klauzula rebus sic stantibus może być zastosowana nie tylko w przypadkach wydarzeń związanych z siłami przyrody. Może mieć zastosowanie także do działań ludzkich, w tym do sytuacji, w których wprowadzono niespodziewane zmiany w prawie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 kwietnia 2005 rok III CK 645/04 przyznał bowiem, że:

„Nadzwyczajną zmianą stosunków (art. 357KC) może być taka zmiana legislacyjna, której zakres, kształt i stopień, wcześniej niemożliwe w szczegółach do przewidzenia, wpłynęły w istotny sposób na sytuację majątkową co najmniej jednej strony umowy.” 

Ponadto, Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 7 kwietnia 2016 roku I Aca 1004/15 potwierdził, że wprowadzenie opodatkowania VAT w wysokości 23% stanowi tą nadzwyczajną zmianę stosunków, o której mowa w art.  357Kodeksu cywilnego.

Podsumowanie

Rozwiązanie w postaci klauzuli rebus sic stantibus z art.  357Kodeksu cywilnego to ważne zagadnienie prawa cywilnego. Może ono ochronić nie jedną osobę przed negatywnymi następstwami niespodziewanych zdarzeń. Należy jednak pamiętać, że nie odnosi się ono do każdej zmiany stosunków powodującej stratę.  Nie w każdym więc przypadku przepis ten będzie mieć zastosowanie. 

Autor: Radca prawny dr Kamil Lorek

Bibliografia:

  1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16, poz. 93, tj. Dz. U. 2023 poz. 1610;
  2. Balwicka – Szczyrba M., Sylwestrzak A.(red.), Kodeks cywilny. Komentarz, 2022 r.;
  3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 kwietnia 2014 roku I Aca 1052/13;
  4. Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 21 kwietnia 2005 rok III CK 645/04;
  5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 kwietnia 2016 roku I Aca 1004/15.
oprac. Wioleta Matela-Marszałek
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Źródło zewnętrzne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Luka w przepisach. Opiekun niepełnosprawnych traci 847 zł miesięcznie (4134 zł - 3287 zł). Zyskuje święty spokój

W okresie przyznawania świadczenia wspierającego (kiedy nie wiadomo, czy osoba niepełnosprawna otrzyma odpowiednio dużo punktów poziomu potrzeby wsparcia), opiekun otrzymuje świadczenie pielęgnacyjne. Potem musi je oddać wstecznie, a za ten sam okres osoba niepełnosprawna ma świadczenie wspierające. Rząd podpowiada (za przepisami), że rodzina osoby niepełnosprawnej może wybrać świadczenie pielęgnacyjne rezygnując ze wspierającego. Tyle, że to się nie opłaca bo świadczenie pielęgnacyjne jest niższe od wspierającego (w jego maksymalnej wysokości).

Nie jest źle. Świadczenie pielęgnacyjne z podwyżką o 99 zł. Tragedia w zasiłku pielęgnacyjnym 215,84 zł

Jak wygląda ranking świadczeń w 2026 r.? Zasiłek pielęgnacyjny nie będzie miał podwyżki (aż do początku 2028 r.). Jak rząd tłumaczy, dlatego, że 1 mln osób z zasiłkiem pielęgnacyjnym (większa część ze stopniem umiarkowanym niepełnosprawności) może się starać o świadczenie wspierające, które otrzymywało na koniec marca 2025 r. około 120 000 osób niepełnosprawnych (większa część beneficjentów ma stopień znaczny niepełnosprawności). Zupełnie inna sytuacja w 2026 r. (i kolejnych latach jest w świadczeniu pielęgnacyjnym (zarówno "starym" jak i "nowym"). W 2026 r. świadczenie to będzie podwyższone o 99 zł. To 3% podwyżka na 2026 r. Nie tak duża jak w latach minionych, kiedy mieliśmy galopująca inflację. Ale porównując z 0% podwyżki dla zasiłku pielęgnacyjnego, nie wygląda to źle. Opiekunowie osób niepełnosprawnych otrzymają w 2026 r. 3386 zł.

Wytyczne w MOPS, żeby dawać jak najmniej zasiłków. Fałsz czy prawda? Na przykładzie zasiłku celowego 200 zł i zasiłku stałego dla stopnia umiarkowanego [List]

Wiele osób piszących do Infor.pl opisuje swoje doświadczenia co do teorii, że zostało wydane odgórne polecenie ograniczania świadczeń wypłacanych przez MOPS. Przykładowo w artykule publikujemy list czytelnika, który twierdzi, że ma informację o poleceniach wydawanych dla pracowników socjalnych w MOPS, aby starali się ograniczyć kwoty przeznaczane na świadczenia dla potrzebujących. Od czasu zaniżania punktacji w WZON co do świadczenia wspierającego (poziom potrzeby wsparcia) stale widzę na forach internetowych tego typu opinie. Jak w każdej teorii spiskowej nie wiadomo, kto miałby wydawać takie zalecenia oraz jak możliwe jest ich wdrożenie i kontrolowanie. Niemniej zjawisko takiego postrzegania MOPS, PZON. WZON, PFRON istnieje od lat i chyba się nasila od 2024 r. (prawdopodobnie z uwagi na powszechnie krytykowaną praktykę przyznawania punktów do świadczenia wspierającego).

Spadek i zachowek a obowiązki rodzinne. Przepisy po zmianach

Niedopełnianie obowiązków rodzinnych może wpływać na późniejsze kwestie dotyczące dziedziczenia. Niekiedy jednak odsunięcie krewnych od spadku nie należy do najłatwiejszych. Trzeba pamiętać o szeregu wymogów. Jakich?

REKLAMA

Znalazłeś pracę, ale ją straciłeś? Nowe przepisy pozwalają bezrobotnym wrócić do zasiłku

1 czerwca 2025 roku weszła w życie nowa ustawa o rynku pracy, która wprowadza zmiany dotyczące powrotu do zasiłku dla bezrobotnych. Zgodnie z nowymi przepisami, osoba bezrobotna, która podjęła pracę lub rozpoczęła działalność gospodarczą, będzie mogła ponownie ubiegać się o zasiłek, jeśli spełni ustalone kryteria. Jakie? Oto szczegóły.

W 2026 roku pracownik z najniższym wynagrodzeniem dostanie ponad 14 tys. zł za rozwiązanie umowy. Skąd ta kwota?

Na co mogą liczyć najniżej wynagradzani pracownicy w przypadku niespodziewanej utraty pracy? Obowiązujące przepisy jasno regulują ich prawa i obowiązki pracodawców. Jednym z nich jest wypłata odprawy pieniężnej. Ale czy będzie należała się każdemu?

Umiarkowany stopień niepełnosprawności. Co przysługuje [LISTA 2026]

Osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności nierzadko zastanawiają się nad tym, na jakiego rodzaju wsparcie mogą liczyć. Co daje orzeczenie? Jakie są przywileje w pracy? Czy w 2026 r. wzrosną kwoty dostępnych świadczeń i zasiłków? Co z kryteriami dochodowymi? Kto może dostać świadczenie wspierające z ZUS? Prezentujemy najważniejsze zasady w MOPS, PFRON i nie tylko.

Sąd unieważnił kredyt hipoteczny z WIBOR-em. W umowie zabrakło tych ważnych informacji. Co to oznacza dla innych kredytobiorców?

W dniu 23 października 2025 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach, I Wydział Cywilny sygn. akt I C 600/23 unieważnił umowę kredytu hipotecznego opartego na stawce referencyjnej WIBOR, zawartą w 2021 r. z BNP Paribas Bank Polski S.A. To ważny sygnał dla rynku - sądy coraz uważniej przyglądają się przejrzystości umów kredytowych i temu, czy konsument ma realną szansę zrozumieć mechanizm oprocentowania.

REKLAMA

Urlop regeneracyjny dla wszystkich. Aż 3 miesiące płatnego wolnego po spełnieniu prostych warunków. Od kiedy będzie można korzystać?

Czy już niedługo każdy pracownik będzie mógł skorzystać aż z 3 miesięcy płatnego wolnego co 7 lat? Jedynym warunkiem, który trzeba by spełnić, byłoby odpowiednio długie świadczenie pracy na rzecz jednego pracodawcy. Problemy zdrowotne nie byłyby warunkiem udzielenia wolnego.

Choroba się przedłuża i kończy się zasiłek chorobowy? ZUS: bez obaw – jest jeszcze świadczenie rehabilitacyjne. Jak je uzyskać?

Świadczenie rehabilitacyjne może dostać osoba, która po wyczerpaniu zasiłku chorobowego nadal jest chora, a dalsze leczenie lub rehabilitacja dają jej szanse na odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie nie jest przyznawane z urzędu, tylko trzeba złożyć wniosek. O stanie zdrowia i konieczności przyznania świadczenia rehabilitacyjnego orzeka lekarz orzecznik ZUS - wyjaśnia Beata Kopczyńska, regionalny rzecznik prasowy ZUS województwa śląskiego.

REKLAMA