Niepełnosprawność ze względu na wadę wzroku. Lista schorzeń wzroku kwalifikujących do lekkiego, umiarkowanego i znacznego stopnia niepełnosprawności oraz lista świadczeń, które można otrzymać

• Czym jest niepełnosprawność i w jaki sposób jest ustalana?
• Czy na wadę wzroku można uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności lub odpowiednio – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności? [lista schorzeń wzroku kwalifikujących do poszczególnych stopni niepełnosprawności]
• Do jakich świadczeń uprawnia orzeczenie o niepełnosprawności lub odpowiednio – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności?
• Karta parkingowa dla osób niepełnosprawnych ze względu na chorobę narządu wzroku
• Pies asystujący nie tylko dla osób niewidomych, ale również dla niedowidzących

Czym jest niepełnosprawność i w jaki sposób jest ustalana?

Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Owa „niezdolność do wypełniania ról społecznych” nie została przez ustawodawcę zdefiniowana, jednak w doktrynie prawniczej, wskazuje się, że oznacza ona brak możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym w ramach przyjętej roli ucznia, dziecka, rodzica, pracownika itp., w związku z istnieniem barier ograniczających bądź uniemożliwiających wykonywanie czynności życia codziennego.¹ Rolą społeczną, której niezdolność wypełniania – zgodnie z definicją ustawową – przede wszystkim decyduje o zakwalifikowaniu danej osoby do grona osób niepełnosprawnych – jest niezdolność do pracy. Nie oznacza to jednak, że każda osoba niepełnosprawna jest całkowicie niezdolna do wykonywania pracy.

Niepełnosprawność nie powinna być ponadto utożsamiana wyłącznie z oceną stanu zdrowia osoby, co do której orzeka się o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności. Przy wydawaniu orzeczenia – zgodnie z obowiązującym orzecznictwem – uwzględnia się zarówno fizyczne, psychiczne, jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka, które mają charakter kompleksowy. Wystąpienie tylko jednego z elementów (np. zdiagnozowanie u danej osoby konkretnej jednostki chorobowej) nie jest wystarczającym kryterium do uznania niepełnosprawności. Dopiero naruszenie sprawności organizmu na poziomie aktywności zawodowej, czy utrudniające w sposób istotny codzienne funkcjonowanie, może być podstawą do uznania niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, w zależności od wymiaru ograniczeń związanych ze schorzeniem.²

Prawnym potwierdzeniem niepełnosprawności, jest:

1. w stosunku do osób, które nie ukończyły 16 roku życia – orzeczenie o niepełnosprawności, które wydawane jest, jeżeli spełnione są łącznie następujące przesłanki:
2. 1. dziecko ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną i przewiduje się, że upośledzenie stanu zdrowia będzie trwało dłużej niż 12 miesięcy,
   2. upośledzenie stanu zdrowia spowodowane jest wadą wrodzoną, długotrwałą chorobą lub uszkodzeniem organizmu,
   3. dziecko wymaga zapewnienia mu całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne innym dzieciom w tym samym wieku;
2. a w stosunku do osób, które ukończyły 16 rok życia – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, który może zostać ustalony na poziomie:
3. 1. lekkim – wobec osoby, która:
   2. 1. ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym istotne obniżenie zdolności do wykonywania pracy (może np. pracować tylko na pół etatu) lub
      2. posiada ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu) dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne (takie jak np. okulary, proteza czy implant ślimakowy),
   2. umiarkowanym – wobec osoby, która:
   3. 1. ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia (czyli pozostaje zdolna do pracy, ale jedynie w warunkach pracy chronionej) lub
      2. wymaga czasowej albo częściowej pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu) i odpowiednio
   3. znacznym – wobec osoby, która:
   4. 1. ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia (czyli pozostaje zdolna do pracy, ale jedynie w warunkach pracy chronionej) oraz
      2. w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, potrzebuje stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu, m.in. w zakresie pielęgnacji, karmienia czy poruszania się).

Orzeczenia o niepełnosprawności, jak i orzeczenia o stopniu niepełnosprawności – na wniosek zainteresowanego lub jego przedstawiciela ustawowego – wydawane są przez powiatowe lub miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Od orzeczenia wydanego przez powiatowy lub miejski zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności – w terminie 14 dni od jego otrzymania – służy odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Od orzeczenia tego ostatniego natomiast – w terminie miesiąca – do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Czy na wadę wzroku można uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności lub odpowiednio – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności? [lista schorzeń wzroku kwalifikujących do poszczególnych stopni niepełnosprawności]

W aktualnym stanie prawnym – zasady orzekania o stopniu niepełnosprawności oraz kryteria kwalifikowania do stopnia niepełnosprawności regulują przepisy ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności. Natomiast kryteria oceny niepełnosprawności dzieci zawarte są w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1.02.2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia.

Zgodnie z § 32 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności – przy kwalifikowaniu do znacznego, umiarkowanego i lekkiego stopnia niepełnosprawności bierze się pod uwagę zakres naruszenia sprawności organizmu spowodowany m.in. przez:

• choroby narządu wzroku, w tym wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące ograniczenie jego sprawności, prowadzące do obniżenia ostrości wzroku w oku lepszym do 0,3 według Snellena po wyrównaniu wady wzroku szkłami korekcyjnymi lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30 stopni.

W przypadku zaś osób, które nie ukończyły 16 roku życia – zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia:

• do stanów chorobowych, które uzasadniają konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku, należą m.in. wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące znaczne ograniczenie jego sprawności, prowadzące do obniżenia ostrości wzroku w oku lepszym do 5/25 lub 0,2 według Snellena po wyrównaniu wady wzroku szkłami korekcyjnymi, lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30 stopni.

Zgodnie ze standardami postępowania dla lekarzy orzeczników, członków składów orzekających, określających związek przyczynowy pomiędzy jednostką chorobową a zakresem ograniczeń funkcjonalnych osoby orzekanej (opracowanymi przez zespół specjalistów z poszczególnych dziedzin medycyny), które przeznaczone są do użytku wewnętrznego zespołów orzekających³ – w celu orzeczenia stopnia niepełnosprawności, w schorzeniach wzroku ocenia się przede wszystkim stopień obniżenia ostrości wzroku i zwężenia pola widzenia. I tak – zgodnie z powyższym:

• do lekkiego stopnia niepełnosprawności – powinny być zaliczane osoby, u których ostrość wzroku w oku lepszym i po korekcji wynosi nie więcej niż 0,3 na tablicy Snellena,
• do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności – powinny być zaliczane osoby z obniżoną ostrością wzroku (w korekcji) w oku sprawniejszym w granicach 0,06-0,1 na tablicy Snellena lub/i zwężeniem pola widzenia do ok. 30 stopni i odpowiednio
• do znacznego stopnia niepełnosprawności – powinny być zaliczane osoby, które:
• • utraciły wzrok,
  • mają ostrość wzroku (w korekcji) w oku lepszym równą lub poniżej 0,05 na tablicy Snellena lub/i
  • mają zwężenie pola widzenia poniżej 20 stopni.

W celu oznaczenia kategorii diagnostycznej odzwierciedlającej rozpoznanie stanu chorobowego powodującego niepełnosprawność – każde orzeczenie o niepełnosprawności lub odpowiednio – orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień (które stanowi alternatywę dla osób posiadających ważne orzeczenie ZUS o niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji, pozwalającą na skorzystanie z takich samych przywilejów, jakie przysługują osobom z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności) – zawiera tzw. symbol przyczyny niepełnosprawności, który oznaczany jest dwiema cyframi oraz dużą literą alfabetu. W przypadku chorób narządu wzroku – zgodnie z par. 32 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności – jest to symbol: 04-O. Na orzeczeniach o stopniu niepełnosprawności – ww. symbol, oznaczający przyczynę niepełnosprawności, nie jest już natomiast zamieszczany, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 czerwca 2018 r., sygn. akt SK 19/17, w którym TK uznał taki wymóg za niezgodny z art. 47 w związku z art. 51 ust. 1, 2 i 5, w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Podsumowując – należy jednak, raz jeszcze, podkreślić, że przy orzekaniu o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności danej osoby – nie jest brany pod uwagę wyłącznie stan zdrowia danej osoby (w tym przypadku – stopień upośledzenia jej narządu wzroku), a – w takim samym stopniu – uwzględniane są również psychiczne, jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka. Wystąpienie tylko jednego z elementów, np. naruszenia sprawności organizmu, w postaci mniejszego lub większego upośledzenia narządu wzroku, wcale nie musi zatem oznaczać, że w każdym przypadku uzyska się orzeczenie o niepełnosprawności lub odpowiednio – stopniu niepełnosprawności. Każdy przypadek oceniany jest przez zespół orzekający indywidualnie, z uwzględnieniem wszystkich aspektów funkcjonowania człowieka.

Do jakich świadczeń uprawnia orzeczenie o niepełnosprawności lub odpowiednio – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności?

Osobie posiadającej orzeczenie o niepełnosprawności lub odpowiednio – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, przysługuje szereg świadczeń, ulg i uprawnień. Wśród najważniejszych, należy wymienić zwłaszcza:

1. Świadczenie pielęgnacyjne

Świadczenie pielęgnacyjne, to świadczenie, które przysługuje na podstawie art. 17 ustawy z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych:

• matce albo ojcu,
• innemu opiekunowi faktycznemu dziecka,
• innej osobie, na której ciąży obowiązek alimentacyjny,
• małżonkowi jak również
• rodzinie zastępczej (niezależnie od pokrewieństwa z dzieckiem), osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, dyrektorowi placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektorowi regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektorowi interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego,

jeżeli sprawuje opiekę nad osobą w wieku do ukończenia 18 roku życia (czyli – nad dzieckiem), które:

• legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo
• orzeczeniem o niepełnosprawności, w którym znajduje się wskazanie o:
• • konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
  • konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Aktualnie, tj. od 1 stycznia 2025 r. – zgodnie z obwieszczeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6.11.2024 r. w sprawie wysokości świadczenia pielęgnacyjnego w roku 2025 – świadczenie pielęgnacyjne, przysługuje w wysokości 3 287 zł miesięcznie.

2. Zasiłek pielęgnacyjny

Zasiłek pielęgnacyjny, to świadczenie, które przysługuje na podstawie art. 16 ustawy z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych, w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Przysługuje on m.in.:

• niepełnosprawnemu dziecku,
• osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia, legitymującej się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz
• osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia, legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21 roku życia.

Aktualnie, tj. od 1 listopada 2024 r. – zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13.08.2024 r. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny i specjalny zasiłek opiekuńczy, wysokości świadczeń rodzinnych oraz wysokości zasiłku dla opiekuna – zasiłek pielęgnacyjny, przysługuje w wysokości 215,84 zł miesięcznie.

3. Świadczenie wspierające

Świadczenie wspierające, to stosunkowo nowe świadczenie, które przysługuje na podstawie ustawy z dnia z dnia 7.07.2023 r. o świadczeniu wspierającym – osobom niepełnosprawnym, które ukończyły 18 rok życia i posiadają decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, w której ową potrzebę wsparcia określono na poziomie od 70-100 pkt.

Celem powyższego świadczenia, jest udzielenie osobom niepełnosprawnym, mającym potrzebę wsparcia, pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób.

Świadczenie wspierające przysługuje – w zależności od ustalonego poziomu potrzeby wsparcia – w kwocie od 40% do maksymalnie 220% wysokości renty socjalnej. Aktualnie, tj. od 1 marca 2025 r. – renta socjalna opiewa na kwotę 1 878,91 zł, świadczenie wspierające przysługuje zatem w wysokości:

• w przypadku poziomu potrzeby wsparcia ustalonego na poziomie 95-100 pkt – 220% renty socjalnej, a zatem – 4 134 zł,
• 90-94 pkt – 180% renty socjalnej, a zatem – 3 382 zł,
• 85-89 pkt – 120% renty socjalnej, a zatem – 2 255 zł,
• 80-84 pkt – 80% renty socjalnej, a zatem – 1 503 zł,
• 75-79 pkt – 60% renty socjalnej, a zatem – 1 127 zł i odpowiednio
• 70-74 pkt – 40% renty socjalnej, a zatem – 752 zł.

Karta parkingowa dla osób niepełnosprawnych ze względu na chorobę narządu wzroku

Poza ww. świadczeniami (tj. świadczeniem pielęgnacyjnym, zasiłkiem pielęgnacyjnym i świadczeniem wspierającym – które mogą przysługiwać osobie niepełnosprawnej ze względu na chorobę narządu wzroku (lub odpowiednio – jej rodzicom albo opiekunom prawnym) w zależności od m.in. wieku chorego, stopnia niepełnosprawności, czasu powstania tej niepełnosprawności oraz ustalonego poziomu potrzeby wsparcia – niepełnosprawność narządu wzroku, nierzadko jest również wskazaniem do otrzymania karty parkingowej, uprawniającej do parkowania na tzw. kopertach. Karta parkingowa, wydawana jest każdemu, kto ma:

• stwierdzone znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się oraz
• wskazanie do wydania karty parkingowej wpisane w orzeczeniu o niepełnosprawności, o stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień.

Pies asystujący nie tylko dla osób niewidomych, ale również dla niedowidzących

Nie tylko osoby niewidome, ale również osoby niedowidzące – mogą starać się o tzw. psa asystującego, którego wyszkolenie i koszt wydania certyfikatu potwierdzającego status psa asystującego – dofinansowywany jest przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).

Zgodnie z ustawą z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – pies asystujący to odpowiednio wyszkolony i specjalnie oznaczony pies, który ułatwia osobie niepełnosprawnej aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Pies przewodnik osoby niewidomej lub niedowidzącej – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1.04.2010 r. w sprawie wydawania certyfikatów potwierdzających status psa asystującego – jest natomiast jednym z czterech wyróżnionych rodzajów psów asystujących, którego zadaniem jest zapewnienie osobie niewidomej lub niedowidzącej możliwości samodzielnego i bezpiecznego poruszania się (zarówno w obrębie własnego domu, jak i w przestrzeni publicznej), bez obawy natrafienia na przeszkodę.

Celem uzyskania statusu psa asystującego, konieczne jest odbycie przez psa odpowiedniego szkolenia, którego program dostosowywany jest do funkcji, którą pies będzie miał pełnić jako pomocnik osoby niepełnosprawnej. Szkolenie takie, może zostać przeprowadzone wyłącznie przez uprawniony do tego podmiot, wpisany do rejestru podmiotów uprawnionych do wydawania certyfikatów potwierdzających status psa asystującego. Rejestr ten, prowadzony jest przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych i można się z nim zapoznać pod adresem: LINK.

Po odbyciu przez psa odpowiedniego szkolenia – wydawany jest dla niego certyfikat potwierdzający status psa asystującego. Dopiero na jego podstawie, jego właściciel może korzystać z uprawnień przysługujących osobie niepełnosprawnej z psem asystującym (m.in. w zakresie wstępu do określonych obiektów użyteczności publicznej).

Zgodnie z ustawą z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – PFRON, na wniosek podmiotu przeprowadzającego szkolenie psa, finansuje koszt wydania certyfikatu potwierdzającego status psa asystującego w wysokości nieprzekraczającej 630 zł. Refundacja wyłącznie kosztu wydania certyfikatu, nie pokryje jednak kosztu zakupu psa, jego tresury, wyżywienia, opieki weterynaryjnej w trakcie szkolenia, specjalnej uprzęży oraz egzaminów kwalifikacyjnych. W przypadku zamiaru nabycia psiego asystenta – szczegółowych informacji na temat sposobów finansowania w powyższym zakresie, należy każdorazowo poszukiwać w regulaminach podmiotów przeprowadzających szkolenia i uprawnionych do wydawania certyfikatów potwierdzających status psa asystującego.

Dla przykładu – Polski Związek Niewidomych, który zajmuje się szkoleniem psów przewodników, ww. koszty pokrywa częściowo ze środków własnych, częściowo ze środków pochodzących z PFRON, a częściowo ze środków pochodzących od innych sponsorów wspierających organizację. Jedynie w zakresie w jakim uzyskane z powyższych źródeł dotacje, nie pokryją kosztów szkolenia psa – pokrywa je ubiegająca się o psa osoba niewidoma lub niedowidząca.

Więcej na temat psów asystujących, tego gdzie osoba niepełnosprawna ma prawo z nimi przebywać, kto ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez psa i czy trzeba zapłacić od niego podatek – można przeczytać w poniższym artykule:

¹ M. Paluszkiewicz, Prawne pojęcie niepełnosprawności (w:) Studia prawno-ekonomiczne, t. XCV, 2015, s. 77-98

² zob. orzeczenie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 31.05.2023 r., sygn. akt IX U 250/22

³ Na które – w odpowiedzi na interpelację poselską nr 5705 – powołał się sekretarz stanu w ówczesnym Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 44 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 857)
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1.02.2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz.U. z 2002 r., nr 17, poz. 162 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 323 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia z dnia 7.07.2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz.U. z 2023 r., poz. 1429 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 20.06.1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1251)
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1.04.2010 r. w sprawie wydawania certyfikatów potwierdzających status psa asystującego (Dz.U. z 2010 r., nr 64, poz. 399)